Слайд 1Традыцыйная сацыяльная і духоўная культура беларусаў
Слайд 21. Традыцыйная беларуская сям’я
Слайд 3Сям’я – сацыяльнае ўтварэнне, заснаванае на шлюбе і кроўным сваяцтве
людзей, якія звязаны агульнасцю побыту, узаемнай прававой і маральнай адказнасцю.
Слайд 4Функцыі сям’і
Пракрэатыўная (натуральнае ўзнаўлення чалавечага роду)
Сацыялізацыя і інкультурацыя
Эканамічная
Экспрэсіўна-рэкрэацыйная
Аднаўленне этнасу
Слайд 5У асновя сям’і ляжыць шлюб – гістарычна абумоўленая, санкцыянаваная і
ўрэгуляваная грамадствам форма адносін паміж мужчынам і жанчынай
Слайд 6Шлюб - справа грамадскай значнасці, ў фарміраванне шлюбных арыентацый уключалася
ўся грамада.
Толькі жанатыя/замужнія лічацца ў поўнай меры дарослымі і валодаюць
паўнатой сацыяльных правоў.
Бясшлюбнасць асуджаецца.
Слайд 7Шлюбная стратэгія – узмацненне эканамічнага становішча сям’і і падняцце сацыяльнага
статуса.
Шлюб “па змове” уключаў дамову аб згодзе, вянчанне, вясельны абрад
Шлюбны
ўзрост – дзяўчаты – 16-19 гг., хлопцы – 19-22 гг.
Слайд 8Структура сям’і
Малая сям’я – бацькі і дзеці (часам хто-небудзь з
бацькоў мужа ці жонкі)
Вялікая сям’я – 2-4 пакаленні, якія вялі
агульную гаспадарку і мелі агульную ўласнасць ( у сяр. 8-9 чал.)
- вялікая бацькоўская сям’я (адналінейная і многалінейная)
- вялікая брацкая сям’я
Сямейныя кааперацыі – з уключэннем няродных (“сябры”, “здольнікі”, “сумесьнікі”)
Слайд 9Узаемаадносіны ў сям’і
Улада ў руках уладальніка маёмасці (зямлі) – гаспадара
Жанчына – абмежавана ў маёмасных і спадчынных правах, але мела
галоўную ролю ў наладжванні быту сям’і, выхаванні дзяцей.
Строгі падзел заняткаў на мужчынскія і жаночыя
Стрыманасць і строгасць у адносінах
Трываласць сямейных адносін, рэдкасць разводаў
Слайд 10Традыцыі выхавання беларусаў
Перыяды сталення
Маленства (0 – 6-8 г.)
анёлкавы ўзрост (0
– 2-3 г.)
блазноцтва (2-3 – 6-7 г.)
Дзяцінства (6-8 – 12-14
г.)
Падлеткавы ўзрост (12-14 – 16-17 г.)
Юнацтва (16-17 – 19-20 г.)
Слайд 11Сямейная абраднасць
Абрады - сукупнасць традыцыйных умоўных дзеянняў, што сімвалічна выражаюць і
замацоўваюць адносіны людзей да прыроды і паміж сабой, іх паводзіны
ў важных жыццёвых сітуацыях, якія сістэматычна паўтараюцца.
Слайд 12Радзінныя абрады
Дародавыя звычаі і абрады (абсыпанне жытам, саджэння на калені
нявесце хлопчыка на вяселлі, правілы паводзін пры цяжарнасці)
Звычаі і абрады,
звязаныя з нараджэннем дзіцяці (бабка-павітуха, пераразанне пупавіны, першае купанне)
Пасляродавыя звычаі і абрады (“адведкі”, хрышчэнне, хрэсьбіны, “жмурынкі”
Слайд 13Вясельныя абрады
Давясельныя (выгледзіны, даведкі, сватанне, запоіны, заручыны)
Вясельныя (суборная субота, выпяканне
караваю, пасад, выкуп, вянчанне, камора, падзел каравая, устанаўленне цнатлівасці)
Паслявясельныя (пярэзвы)
Слайд 14Пахавальна-памінальныя абрады
Памерлыя “сваёй смерцю” пасля выканання абрадаў пераходзілі ў статус
продкаў, дзядоў
“Прыкметы” смерці, аблягчэнне пакутаў, абмыванне нябожчыка, пахаванне, памінальная трапеза
Дзяды
– 3-4 разы ў год, памінальная трапеза
Слайд 152. Грамадскія традыцыі беларусаў
Слайд 16Грамада – лакальная сялянская супольнасць, аб’яднаная побытам, традыцыямі, звычаямі, якая
мела ўяўленне аб сваім адзінстве.
Слайд 17Функцыі грамады
- выжыванне і самазахавання чалавечага віду
- сацыяльная адаптацыя чалавека
-
узаемадапамога, падтрымка слабых членаў
- ажыццяўленне адносін з землеўласнікам і дзяржавай
і абарона ад іх
- падтрыманне грамадскага парадку, суд
- культурна-культавая, абрадавая дзейнасць
- рэгламентацыя паводзін, побыту праз традыцыйныя нормы маралі
- змяншэнне сацыяльнай напругі і канфліктаў
Слайд 18Формы калектыўнага ўзаемадзеяння
1. Талака – звычай калектыўнай працы
экстранная (пажар), бясплатная
рэгулярная
ўзаемная
на грамадскую карысць (рамонты дарог і г.д.)
Функцыі талакі:
узаемадапамога
трансляцыя досведу,
навучанне
абрадавая
шлюбная
забаўляльная, гульнёвая
псіхалагічная
Слайд 192. Формы непрацоўнага ўзаемадзеяння
“выхад у людзі” (карчма, царква, кірмаш)
“госці”
абрадавыя
святы
грамадзкія размовы
3. Формы моладзевага баўлення часу
ігрышчы (вясна-лета)
попрадкі (восень-зіма)
вячоркі (восень-зіма)
наночкі (лета)
Слайд 20Грамадскія сходы (копныя)
выбіралася кіраўніцтва грамады
гаспадарчыя пытанні
суд
сямейныя пытанні і канфлікты
узаемаадносіны
з дзяржавай і землеўласнікам
5. Штучнае сваяцтва
таварыства, кумленне
сябрына (сумеснае валоданне маёмасцю)
здольніцтва
суседства
Слайд 21Механізмы грамадскай рэгуляцыі
Культурна-гаспадарчае адзінства
Публічнасць жыцця, “грамадская думка”
Рэпутацыя
Грамадскі падзел працы
Рэгуляцыя маёмасных
зносін
бонда (звычай дзяліцца з суседзямі)
пазыкі
Псіхалагічнае рэгуляванне (гульні, спаборніцтвы)
Слайд 227. Традыцыйныя норма паводзін і санкцыі за іх парушэнне
насмешка
высмейванне
асуджэнне
ігнараванне
грэбаванне, выгнанне
фізічнае
пакаранне
сарамлівае ваджэнне па сяле
суд
забойства (самасуд)
Слайд 24Каляндар
звязаны з працоўнай дзейнасцю чалавека
залежыць ад прыроднага, астранамічнага кола
носіць аграрны
характар
сумяшчае язычніцкія і хрысціянскія традыцыі
Слайд 25Зімовы цыкл
Каляды (24.12/6.01 – 6/19.01) – зімовы сонцаварот
Куцця – рытуальная
трапеза
Посная, бедная, галодная ці Вялікая (24.12/6.01)
Шчодрая, багатая, тоўстая (31.12/13.01)
Вадапосная, галодная,
хрышчэнская (5/18.01)
Абыходны абрад – калядаванне, шчадраванне
Варажба
Гульні і адпачынак
Асвячэнне вады, купанне ў студні
Слайд 26Грамніцы (стрэчанне) 2/15.02
асвячэнне свечак
засцерагальныя абрады (абпальванне)
Масленіца (напярэдадні Вялікага посту) -
провады зімы
абыходны абрад (“цяганне калодкі”)
рытуальнаыя гульні (катанне з гор, спальванне
старых рэчаў, чучала)
рытуальная трапеза (сырны тыдзень)
рытуальнае пераапрананне
Слайд 27Веснавы цыкл
Гуканне вясны, Саракі (9/22.03), Дабравешчанне (25.03/07.04)
песні-заклічкі – вяснянкі
выпечка птушак
з цеста
Юр’я (23.04/06.05)
выган жывёлы на пашу
абыход палёў
Слайд 28Вербная нядзеля (за тыдзень да Вялікадня)
асвячэнне вярбы
Чысты чацвер
навядзенне парадку
мыццё
асвячэнне солі
фарбаванне
яек
Слайд 29Вялікдзень
наведванне царквы
святочная трапеза (разгаўленне)
біццё яек
абыходны абрад (валачобніцтва)
Радаўніца (9 дзён пасля
Вялікадня) – дзень памінання продкаў
прыборка магілаў продкаў
памінальная трапеза на могілках
Слайд 30Тройца (Сёмуха) (50 дзён пасля Вялікадня) – провады вясны, сустрэча
лета
аздабленне хаты зелянінай, асвячэнне яе ў царкве
памінанне продкаў (“Траецкія дзяды”)
завіванне
і развіванне вянкоў дзяўчатамі, “кумленне”
абыходны абрад - “ваджэнне Куста” (Палессе)
Русальны тыдзень (тыдзень за Сёмухай)
абрад провадаў русалкі
Слайд 31Летні цыкл
Купалле (Іван Купала, Ян, Іванаў дзень) (23.06/07.07) летні сонцаварот
культ
сонца
паленне вогнішча (культ агня), спаленне старых рэчаў
карагоды, скокі праз агонь
засцерагальныя
абрады
пусканне вянкоў, варажба
збор лекавых раслін
пошукі папараць-кветкі
Слайд 32Сельскагаспадарчыя абрады
абрад пакрывання поля
зажынкі
дажынкі (“завіванне барады”)
Слайд 33Восеньскі цыкл
Багач (21.09) – свята ўраджаю
багатнік, багач – кадка з
зернем з зачыначных снапоў
абыходны абрад з багачом
Пакроў (1/14.10) – сканчэнне
палявых работ, “замыканне” зямлі
кірмашы
пачатак пары вяселляў
Слайд 34Вялікія Дзяды (26.10/02.11) – памінанне продкаў
навядзенне парадку
мыццё
рытуальная трапеза
рытуальнае “выправаджванне”