Яшәү яме

классның укучысы

Эш җитәкчесе:
Нуриева Лилия Рашшатовна югары квалификация категориясе бирелгән укытучысы

җәмәгать эшлеклесе, сәясәтче. Ул
1935 елның , 25 августында хәзерге

Кама Тамагы районы, олы Мәрәтхуҗа
авылында дөньяга килә. Аның әдәби
зәвыклары тәрбияләнү, әдәбиятка
һәм сәнгатькә хисләре уянуда
әтисенең роле шактый зур була.
Чыгышы белән ул - Казан кешесе,
заманында Гафур Коләхмәтовтан
белем алган. Унынчы елларда алар
укыган мәктәпкә Габдулла Тукайның
килүе, яхшы укучыларга китаплар
өләшүе турындагы истәлекләрен ул
малаена кат-кат сөйли.

исемендәге театр училищесына укырга китә. Училищеның 1961 елгы чыгарылышы яшьләре

белән бергә, Т.Миңнуллин да Казанга кайта. 1964 елга кадәр Татар дәүләт академия артисты була. Әмма ул журналистикага күчеп, “Чаян” журналында, аннары Казан телевидия-нясендә.

Башлангыч белемне авылларында алгач, Туфан күршедәге Олы Салтык авылында җидееллык, аннары Олы Карамалыда (язучы Ибраһим Газиның туган авылында) унъеллык мәктәптә укый. Стена газеталары чыгаруда бик теләп катнаша, аларда үзенең беренче шигырьләрен урнаштыра.

- Мәскәүдә Югары әдәби курсларда
укый. Тормышны яхшы белүе, кешеләрнең

кайгы-шатлыкларын
үзенеке кебек кбулитеп яшәү, табигый сәләт, язучы эшенә
тынгысыз хезмәт ди карау Т.Миңнуллинга әдәби өйрәнү чорын
чагыштырмача тиз узарга, мөстәкыйль иҗатка күчәргә, олы
сәхнәгә ныклап аяк басарга ярдәм итә.

күптармаклы һәм бай.
Язучы аерымбер тема яки тормыш
материалы, бер

характердагы
геройлар белән генә эш йөртми.

Иҗатының башлангыч чорында
драматург үзен нигездә авыл темасын
яктыртучы автор дип игълан иткән,
үзенең бер чыгышында эшчеләр
тормышыннан ерак торуын нигезләргә
дә тырышкан иде. Т.Миңнуллин
драматургиясе образлар системасы
ягыннан да ңанрлар һәм стилҗ
төрлелеге җанрлар һәм стиль төрлеге
җәһәтеннән дә байый. Хәзер ул
тарихи, тарихи-биографик һәм
фәлсәфи-романтик драмалардан,
психологик драманың һәм комедиянең
күп төрләреннән, водевиль һәм әкият-
пьесалардан тора.

идея ягыннан мөһим, еш кына киң
җәмәгатьчелек игътибарын җәлеп итүчән.

Идея эчтәлеге һәм художество үзенчәлеге буенча Т.Миңнуллин пьесаларын берничә төркемгә бүлеп карарга мөмкин. Алар художник талантының көчен, иҗат эшчәнлегенең колачын
күрсәткән, аның эзләнүләренең үзенчәлекләрен чагыл­дырган юнәлешләрнетәшкил итәләр.

Шуны ук Т.Миңнуллин драматургиясендә дә күзәтергә мөмкин. Гади һәм
гадәти көндәлек хәлләрне, еш кына бер гаилә эчендә булып узган
вакыйгаларны сурәтләү аша автор тор­мыш итүнең иң әүвәл мораль-этик
планда катлаулы булуын, хәзерге кеше яшәеше һәм рухының никадәр
киеренке һәм каршылыклы икәнен чагылдыра. Югарыда әйтелгән
драмаларында Т.Миңнуллин замандашларның рухи дөньясына шактый
тирән үтеп керә.

Т.Миңнуллин үз әсәрләрендә менә шундый фикерне алга сөрә.
Драматургның сурәтләү объектлары

һәм алымнары, стиль үзенчәлекләре
төрле-төрле булган, шул яктан бер-берсеннән нык аерылып торган
пьесаларын бернәрсә үзара шактый якынайта, һәм ул Т.Миңнуллин
иҗатында мөстәкыйль бер юнә­леш тудыра. Сүз бүгенгенең уңай
геройларына игътибар юнәлтү, аларны иҗтимагый тормышта үз
урыннарын тапкан, вазифаларын һәм бурычларын яхшы аңлаган кешеләр
итеп тасвирлау турында бара.«Әлдермештән Әлмәндәр», «Моңлы бер
җыр», кебек пьесалада үзәгендә нәкъ менә шундый геройлар тора.
Кешелек хыялланган идеалларга омтылу.

Уңай герой — әдәбиятның һәм гомумән сәнгатьнең өлгер­гәнлек дәрәҗәсен,
сәнгатьчә йөзен билгеләүче факторларның берсе. Шунлыктан әдәбият һәм
сәнгатьтә эстетик идеал да, иң әүвәл, уңай герой образында чагылыш таба.

файдаланылган алымга кабат мөрәҗәгать итте. Әсәрнең идея-художество эчтәлеге нык кына

абстрак­цияләүгә корылган. Драматургның әйтергә теләгән фикерен, аның дөньяга карашын чагылдырган хәзерге шагыйрь монда легендар шәхес Муса Җәлил белән очраша.

бөтен гомерләре халык мәнфәгатьләрен кайгыртып үтүе, шулай яшәргә күнегүләре сәбәпле,

алар картлык көннәрендә дә иҗтимагый актив тормыштан читләшә алмыйлар. Зур тормыш тәҗрибәсе, хезмәт кешеләренең уңай рухи-әхлакый сыйфатларын үзләрендә тупланганлыклары белән алар бүгенге җәмгыять өчен кадерле. Мондый геройларын драматург яхшы белә, ярата, аларга сокланып карый. Ул аларны билгеле бер дәрәҗәдә замандашлар өчен иҗтимагый һәм мораль-этик яктан үрнәк итеп тә күрсәтә.

Т.Миңнуллин пьесаларында сюжет артык катлаулы булмый. Композицион төзелеш ягыннан алар бик төгәл эшләнә, һәр персонаж, күренеш, деталь, алым төп фикерне ачуга, тамашачы тарафыннан кызыксыныбрак кабул итүгә булыша. Драматизмның һәм комизмның үзәнчелекле аралашып, «берләшеп» китүе әсәрләрнең тормышчанлыгын арттыра. Эчке кичереш­ләргә, төшенкелеккә алмашка еш кына күңел күтәренкелеге килә, кайгы һәм көлке аралаша, фаҗига янәшәсендә үк мәзәк туа.

җырлады, аны Такташ
дәрәҗәсенә җиткереп, шигърият итеп
сурәтләде. Икенчедән, җәмгыятьтә

әхлак нор­малары кими баруны
конкрет өлкәдә — яңа туган сабыйга
караш-мөнәсәбәт ягыннан килеп ачып
күрсәтте. Авторның төп фикерен
җиткерүдә, «ана» дигән исемнең
бөеклеген раслауда, оптимистик караш
уздыруда әсәрдә унбер бала анасы
Гөлфинә образы баш рольне уйный.
Ата-ананың үз балаларына булган тирән
хисен тулы, матур итеп чагылдыручан
образ. Бу хис башка кешеләргә
ихтирамлы мөнәсәбәт, миһербанлы
күңел, һәркемгә ярдәмгә атлыгып тору
кебек гүзәл сыйфатлар белән
тулыландырылып, халкыбызның яшәү
дәвамлылыгын, тәрәккыятен тәэмин
иткән гореф-гадәт нигезләрен
гәүдәләндерә. Дөньяга яңа кеше бүләк
итү кебек вазифаны дөрес аңлый
Гөлфинә, бу вазифаның дини кануннар
ноктасыннан да изге булуын раслый.

җыры метафорик
образ дәрәҗәсенә җиткерелгән.
Ул милли гадәт-йолаларның
кешелек кыйммәтләренә
барып

тоташуын чагылдыра.

Үткәндәге ике Ананың
шартлы образлары, бу
персонажлар авызыннан
яңгыраган бишек җырлары
татар, казакъ, рус халыкларының
бишек җырлары белән көчәйтелә, кешелекнең
дәвамлылыгына, яшәүнең мәңгелегенә ышаныч булып
яңгырый:

«Бишек җырларын онытмаган очракта гына
милләт яшәячәк», ди әсәр.

никахларда да күрә. Моны ул ачык итеп «Илгизәр + Вера»

(1992) пьесасында
чагылдыра.
Ярату, мәхәббәт — бөек хис. Җан ияләреннән бары тик кешегә генә бирелгән ул.
Мәхәббәт иҗтимагый тигезсезлек чикләрен, яшь аерымлыгын, хәтта дин
башкалыкларын да үтеп чыгарга мөмкин. Ләкин кешегә хистән тыш акыл да бирелгән
икән инде, аңа кайвакытта акылга өстенлекне бирә белү дә хас булырга тиеш.

...Татар егете Илгизәр белән рус
кызы Вера арасындагы гөнаһсыз
яратышу хисе гаилә кору белән
тәмамлана. Ләкин ул тотрыксыз
булып чыга. Яшьләрнең үзләренә дә,
бигрәк тә аларның әти-әниләренә,
хәтта авылдашларына да шатлык
урынына борчулар һәм кайгы-хәсрәт
алып килә.

Ата-ана сүзенә колак салу юк, алар
алдында үзеңне бурычлы санау
юк... Иң аянычы шунда, заман
агышы гасырлар дәвамында
формалашып килгән, халык гореф-
гадәтләренең нигезен тәшкил иткән
кагыйдәләрне боза. Ә бит шуларның
күбесе милләтне милләт итеп саклап
тора.

аның әхлакый-этик йөзен ачыклап,
җитешмәгән якларны алга сөрү белән
бәйләп

карый. Авторның соңгы
әсәрләреннән «Кулъяулык», «Җен
алыштырган», «Шүрәле — җанкисәгем»,
«Сөяркә» пьесалары асылда шуңарга
багышланган. Мәсәлән, «Сөяркә»
драмасында кешенең рухи дөньясы,
Аллаһе тәгалә һәм кешеләр алдында
вөҗдан сафлыгын саклау һәм шәхси
рәхәтлеккә омтылудан туган көчләр
арасындагы бәрелеш үзәккә куелган.
Шулай итеп, драматур­гиядә бу
традицион бәрелеш-каршылыкта өченче
һәм бөек көч булган Хак Тәгалә дә исәпкә
алына башлады. Ә бит безнең Ходаебыз
алдында да кире каккысыз бурычыбыз,
җаваплылыбыгыз бар. Бу мөһим
конфликтны сәнгатьчә хәл итә башлауда
да Т.Миңнуллин беренчеләрдән берсе
булды.

Нәтиҗә
Туфан Минңулин –
бүгенге татар
драматургиясенең күренекле
вәкилляреннән

берсе.


Аның иҗаты хәзерге татар
театры үсешенең мөһим
тенденцияләрен, андагы
табышларны һәм кимчелекләрне
ачыкларга да мөмкинлек бирә.