1 та қырып

жұмысшы күші мен технологияның халықаралық айырбасы саласында әртүрлі экономикалық субъектінің

өзара әрекеттесуі.

саясатын жүргізу, мемлекетаралық және үкмітаралық келісімдер мәселері жатады. Халықаралық экономикадағы

көптеген заңдар, заңдылықтар мен ережелер көптеген пікір таласты туындатып отыр. Халықаралық экономика теориясының белсенді түрде қалыптасуы халықаралық экономикалық қатынастың және әлеумдік экономиканың жедел дамуы барысында жүзеге асады. «Халықаралық экономика» термині ХХ ғасырдың 90 жылынан бастап кең түрде қолданыла бастады. Алғашқыда халықаралық экономиканы зертеуге деген қызығушылық 1960ж. халықаралық бизнесті жүргізу қажеттілігінен туындады және ол ерекше пән ретінде АҚШ-ң бизнес мектептерінде алғашқы рет оқытыла бастады.

ерекшелігін анықтау, олардың сыртқы экономикалық байланыстарын басқару саласындағы дұрыс шешімді

қабылдау мүмкін емес.

шетелдің инвестициялық қозғалысы.
Жұмысшы күшінің халықаралық миграциясы
Халықаралық валюта – қаржы және

несие қатынастары.
Халықаралық экономикалық – интеграция.
 Халықаралық ғылыми-техникалық және өндірістік қарым-қатынас.

түрлі елдердің сатып алушылары мен сатушылары арасындағы еңбек өнімдерін (тауар

қызметі) айырбастаудың арнайы формасы. Халықаралық сауда - әлемдердің барлық елдерінің сыртқы саудаларының жиынтығы. Бірақ жеке мемлекеттің, аймақтың сыртқы саудасы халықаралық сауданың құрамдас элементі болып табылады.

болып табылады. Ол үздіксіз қозғалыста және өсу үстінде болды.

2 тақырып
Халықаралық сауданың классикалық теориялары

ролінің артуының себептерінің теориялық жағынан түсіндіру және оның дәлелденуі халықаралық

сауданың пайда болуынан кейін қалыптаса бастады

– феодализмнің ыдырауы мен капитализмнің қалыптасуы кезеңіндегі (ХҮ-ХҮІІІ ғғ.) сауда

буржуазиясының мақсат-мүдделерін кескіндейтін экономикалық ілім мен экономикалық саясат.
Меркантилистердің көзқарастары бойынша, әлемдегі барлық байлық шектеулі, сондықтан бір елдің баюы, екінші елдің кедейленуі арқылы жүргізіледі. Экономикалық жүйе 3 сектордан тұрады: өндіруші сектор, ауылшаруашылық секторы және шетелдік колониялар. Елдің байлығын қазынадағы алтын мен күмістің көлеміне байланысты деп есептеген олар, мемлекеттің мүддесін нығайту үшін алтынның сырттан әкелуіне қолайлы жағдайлар жасау керек деді

аз шығын жұмсап өндірген өнімін экспортқа шығарады (өндіруде абсолютті артықшылықтарға

ие), ал импорттан өндірістерде көп шығын жұмсалатын тауарларды сатып алады.
Сонымен бірге, А.Смит еркін сауда теориясының негізін қалаушы - экономикаға мемлекеттің араласпауы және еркін бәсеке

еңбегінде (1817ж.) екі мемлекет арасындағы айырбас қай шектерде тиімді екенін

және халықаралық маманданудың критерийлерін айқын көрсете отырып, классикалық теорияны тығырықтан шығарды
ол бойынша, «әрбір елдің белгілі бір тауарды шығаруда салыстырмалы артықшылығы болады және оны сауда кезінде басқа тауарларға айырбастау тиімді. Екі тауар өндіруден абсолютті шығындар деңгейі жоғары елдер де тауар айырбасынан пайда ала алады».

индекс –  Рх =∑ хі Рі Мұндағы: хі - белгілі і тауардың бағалық жылдағы соммалық

экспорттың үлесі. Рі – нақты тауардың ағымдағы бағаның белгілі і тауардың бағалық жылға бағасына қатысады. 2. Нақты елдің импорттық бағалық қозғалысын көрсететін индекс. Рm =∑ mі Рі Мұндағы: mі – белгілі тауардың бағалық жылдағы соммасының импорттық үлесі. Рі – нақты тауардың ағымдағы бағаның белгілі і тауардың бағалық жылға бағасына қатысады. 3. Сыртқы сауда жағдайы. Т= Рх / Рm Бұл көрсеткіштер нақты елдің сауда жағдайдың жақсаруын немесе нашарлауын көрсетеді.

3 тақырып
Өндіріс факторлары арақатынасы теориясы

еңбек факторымен қарастырады, бірақ іс жүзінде кез келген экономикада еңбек

факторымен бірге басқа да өндірістік факторлар (жер, капитал) қолданылады. Өндірістік фактор жөніндегі ілімдерін зерттеп, 1930ж швед ғалымдары Бертиль Олин және Эли Хекшер Д. Рикардоның теориясын әрі қарай толықтырады. Хекшер мен Олин өндірістің екі факторын капитал мен еңбекті қолдана отырып, сыртқы сауданың жаңа үлгісін құрастырады.

онша тапшы емес өндірістік фактор қолданылса, онда әр мемлекет сол

тауарды экспортқа шығаруға тырысады

байланысты:

4 тақырып
Халықаралық саудадағы жалпы тепе-теңдік

бақылау, өзінің тауар өндіру мүмкіндігін бағалау. Нарық жағдайын талқылау сыйымдылығы,

құрылымы тауарларды сатудың коммерциялық шарттары.
Сыртқы нарықта сату үшін экспорттық тауарды дайындау, контрагенттерді таңдау, олармен келісімге отыру, сыртқы сауда операциясын жүзеге асыру. Контракт құру оферта, акцепт.

айырысуда төлеушінің өз қарызын төлеуге жазбаша берген келісімі. Оферта акцепт

арқылы іске асырылады.

құжаты болып табылады және екі жақтың келісімге отырған уақытынан бастап

олардың міндеттемелері мен құзаңды күшіне енеді. Егер келісімге екі жақ қатыспай хат арқылы хабарласса, онда келісімнің заңды күшіне енуі әр елде әртүрлі. Мысалы: АҚШ, Англия, Жапония, Швецарияда жазбаша акцепт келісім жіберген күннен бастап, күшіне енеді. Ал, Франция, Германия, Австрия акцепт алған күні күшіне енеді.

5 тақырып
Халықаралық сауданың табыстарды бөлуге ықпал етуі

мемлекет артық жұмыс күшімен қамтамасыз етілген деп есептелінеді. Б.Олин бекіткен

бұл теорияны кейіннен Нобель сыйлығының лауреаты Поль Самуэльсон нығайтты. Ол Хекшер – Олиннің тұжырымын дәлелдейтін математикалық шарттар шығарды.

қалыптылығында ұқсастығы жетілген бәсеке толық мобильдік тауарлар халықаралық айырбаста мемлекеттер

арасындағы өндірістік факторлардың бағасымен теңестіріледі. Үш экономистің атымен аталған HOS (ХОС) теоремасы өндірістік факторлар теорияларының негізін қалады. 

түсіндіруге болады:
Халықаралық сауда теориясының түсінігі
Табыстардың бөлінуін түсіндіру
Абсолютті және салыстырмалы артықшылықтар

теориялары
Табыстарды бөлу мәселесі қарастырылмаған
Өндіріс факторларының қатынасы теориясы
Хекшер-Олин: әр ел өндіріс факторы жеткілікті тауар түрлерін өндіріп, оны экспортқа шығарады, ал импорттан өнімдерде өндіріс фактор жетіспейтін тауар түрлерін сатып алады.
Өндірістік ерекше факторлары
Самуэльсон-Джонс: сауда нәтижесінде экспорттық салалар үшін ерекше факторлардың иелерінің табыстары өседі, ал импортпен бәсекелес салалардың ерекше факторлары иелерінің табыстары азаяды
Столпер-Самуэльсон: халықаралық сауда бағасы өсіп келе жатқан тауарды өндіру үшін белсенді қолданылатын факторлар бағасының өсуіне әкеледі, бағасы төмендеп келе жатқан тауарды өндіру үшін қолданылатын факторлардың бағасының төмендеуіне әкеледі.
Рыбчинский: басқа да өзгермелі факторлардың тұрақтылығы кезіндегі ұсыныс факторларының бірінің өсуі осы факторларды қарқынды пайдалану барысындағы тауар өндірісінің өсуіне және басқа тауарлар өндірісінің қысқаруына әкеледі.
Дерек көзі: Киреев А.П. Международная экономика. –М., 2000. с.129.

– «голландиялық сырқаты» индустриялизациясыздандырудың хрестоматиялық сипатына айналып үлгерді. Бұл проблема

Голландияның белсенді түрде кен орнын ашып, пайдалануына байланысты пайда болды. Сөйтіп табиғи газды өндірудің өсуіне орай Голландияның өнеркәсіптік экспорты қысқара түскендей әсер қалдырды; ал жылу отынының барлық түріне (табиғи газды қоса алғанда) әлемдік нарықтағы бағаның өсуі бұл тенденцияны күшейте түсті. Бұл жағдай Рыбчинскийдің мына теоремасынан тарайды: жаңа сектор ресурстардың басқа салалардан неғұрлым жоғары еңбекақы мен осы сектордағы соғұрлым жоғары табыстың есебінен кері қайтуына әсерін тигізеді. Соның нәтижесінде өңдеуші өнеркәсіптің өнімі қысқарды. Осылайша, дүниежүзілік сауданың ұнамды жақтарымен қатар, ұнамсыз салдары да болуы мүмкін. Бұл, әрине, сыртқы сауда саясатында еркін сауда және протекционизм тәрізді екі бірдей тенденцияның бар екенін көрсетеді.

олардың халықаралық айырбасының өсуі жаңа техникалық бағыттар теориясының қалыптасуына жол

ашты. Мұнда американың зерттеушілер Робок және Симмондос мынадай пікір айтты – «Сауданың, дәстүрлі теорияның өндірісті жандандыру процесінің маңыздылығының артуын, түсіндіру жеткіліксіздігін, мәселенің дұрыс қойылмауынан деуге болады. Сауда теориясы ұлттар неліктен сауда жасайды деп сұрақ қояды. Бұған шешім қабылдайтын ұлт емес, коммерциялық кәсіпорындар жауап береді.» 

экономистер масштаб тиімділігі теориясын ұсынды. Теорияның мазмұны белгілі бір технологиялар

мен өндірісті ұйымдастыруда өндірілетін өнімнің көлемін ұлғайтуға қарай, яғни үнемдеу жаппай өндіріске негізделген.

бұл нарықта көлемді сату үлесі бар және бір бірімен бәсекелес

бірнеше фирмалар болады;
жоғарыда айтылған фирмаларды, көбінесе, басшы (лидер) фирмалар деп атайды және олар нарықтағы тауарлардың бағасы мен сату көлемін өзгеруіне едәуір ықпал етеді.
олигополиялық фирмалардың өндіріс шешімдері тек қана тұтынушы іс-әрекетіне ғана байланысты емес, сонымен қатар бәсекелес фирмалардың стратегиялық шешімдеріне де байланысты болады.

ғ. 60-ж. ішінде американ экономисі Р.Вернер өнімнің өмірлік циклі теориясын

ұсынды. Бұл теория арқылы өнімнің рыноктағы өмірге бейімділігі мен сатушының мақсатына жетуін қамтамасыз ететін уақыт аралығында дайын өнімнің әлемдік саудасының дамуын түсіндіруге ұмтылды

мақсатты түрде әсер етуі. Халықаралық сауда саясаты – ұжымдық жекелеген

елдер тобының, монополияның, қаржылық сауда және бақа топтардың қажеттілігінің көрінісі. Әр түрлі елдің сыртқы экономикалық саясатын зерттеу нәтижесінде келесілер анықталады. Яғни, дамушы әлем , әлемдік шаруашылық байланыстың күрделі әлеміне – ұлттық эканомиканың тиімді түрде қосылуы сияқты пайдалы жолымен жүруі тиіс.

мүмкіндікті талдау.
Оның ұлттық эканомика құрылымындағы экспорттық позициядағы орнын анықтау.
Әлемдік нарық

тенденцияларын талдау

кедендік және басқа кедергілерді алып тастау талабынан туындаған. Сыртқа сауда

– эканомикалық қатнастарды реттейтін құралдар әр түрлі нысанда болады. Оларға тауар бағасына тікелей әсер ететін (тарифтер, салықтар, акциздер, т. б. ) және импорттайтын тауардың көлемін және бағасын шеттейтін әдіс – амалдар (сандық шектеулер, лицензиялар, квоталар) жатады.

Дүниежүзілік Сауда Ұйымы арқылы реттелетін жалпыға ортақ саясат.

Сыртқы сауда саясаты – мемлекеттің басқа елдермен сауда қатынасын орнатуға мақсатты түрде бағытталған саясаты.

тауар немесе ақшалай нысанда басқа бір елдің өндірістік процесі мен

айналымына енгізу. 

жатады:
Капиталды шетке шығарудың қозғаушы күші ұлттық эканомиканың өзара байланысы мен

өзара үилесуі.
 Халықаралық өнеркәсіп коперациясы. Бұл трансұлттық корпорацияның еншілес компанияларды қаржыландыруы.
Өнеркәсібі дамығанелдің елдің эканомикалық саясаты. Бұл саясат эканомикалық өсу қарқынын төмендетпей, алдынғы қатарлы өнеркәсіп саласын қолдауға жұмыспен қамтуға бағытталған.
Дамушы елдің шетелдік капиталдың қатысуымен өзінің эканомикалық дамуын жеделдетіп «кедейшілік шеңберінен» шығаруды көрсететін бағыт.
Экалогиялық факторлар.
Капиталдар тасқынын реттейтін және бағыттайтын халықаралық қаржы ұйымының ролі

арасындағы капиталдың көші-қоны. Капитал - өндіріс факторларының бірі, оның қозғалысы

– халықаралық бөлініске негізделген. Ақша формасындағы капиталдың мол қорының болуы инвестиция мен өндірістің кеңеюіне алғышарт болып саналады
Капиталды сыртқа шығару – бұл құнның ақшалай немесе тауар формасында жүйелі түрде табыс табу мақсатында немесе басқа да экономикалық және саяси табыс табу мақсатында мемлекеттік шекара арқылы өтуі.