Астана Медицина Университеті АҚ Орындаған: Қойшыбеков Ерболат Тобы: 120

Түрік
қағанаты

Түрік қағанаты болды.Бар болғаны 20 жыл ішінде
ең күшті қағанат

болды.

Иштеми қаған елді сауда жолы мен
дамыту барысында Византия,Иран
Солтүстік Қытай елдерімен байланыс орнатты.

Азия мен Шығыс Еуропаның этникалық және саяси картасын едәуір дәрежеде

өзгертті. V ғасырда түркі тілдес теле (тирек) тайпалар одағының саны көп топтары Солтүстік Монғолиядан Шығыс Еуропаға дейінгі далалық өңірге қоныстанды, оңтүстігінде олардың көшіп жүретін жерлері Әмударияның жоғарғы ағысына дейін жетті.

, берік , ыңғайлы , әдемі

Киіз үйді жел ұшырып әкете

алмайды.

Жауын жауғанда су өтпейді.

Киіз үйде қабырға , бұрыш жоқ.

Бірақ іші жылы және жайлы...


Оған қар да қорқынышты емес.

ол 542 жылға жатады. Қытайлар түріктерді ғұндардың ұрпақтары деп санаған.

Шежірелерде бұл кезде қытайдың Вэй князьдігінің солтүстік өңірлеріне солтүстік-батыс жақтың бірінен келген түріктер жыл сайын шапқыншылық жасап, ойрандап кететін болды деп хабарланады. Олар туралы келесі бір мәліметтер бүкіл құрлықтағы тарихтың талай ғасырлар бойғы дамуына өзек болған оқиғаларға байланысты

мекендеген және бұл жерлерге үстемдік еткен аварларға (Жуань-жуань) қарсы жорық

жасайды. Батыс жақтан қаптай енген тиректер армиясының сан жағынан қаншалықты көп болғаны белгісіз, бірақ олардың нәпірі сұсты болған деп топшыланады, өйткені тиректердің құрамына көптеген тайпалар енген, ал олардың қуатты аварларға аз күштермен карсы түра алуы екіталай еді.

немесе бөлек метал және былғары пластинкалар арқылы байланысқан.
Түрік жауынгерлерінің қаруы:бірнеше

садақ,және жебелер , алыстан шабуыл үшін;ұзын найза , сап арқылы шабуылға; қылыш , қалқан , балта , қанжар жақын соқыста .

жақындаттпай алыстан құлатуы тиіс болған.Дұрыс соққы беру үшін қолын жеңінен

үштен екі ге котеру керек.Тек осы жағдайда соққы мықты болады.Ал соққы дұрыс берілмесе жауынгер қылышты қолынан шығарып алады.

соққыны күшейтеді.
Ол қылыш жақын бетпе бет ұрыста өте ыңғайлы болды.
Өкішішке

орай көне түркілер кезін де бұл қарулар сирек кездеседі,бірақ тас қа салынған суреттерде ол қару барлық жауынгерлерде болған.

жіп арқылы қылышты гаризанталь бағытта ұстаған. Бұл тәсілмен ұстау себебі

қылышты тез алу , жүргенде , отырғанда кеднргі жасамауы.

жебе салғыштың екі түрі болған.
Мық ты садақшы бір минутта жиырма

жебе ата алған

терісімен қаптлған. Тері кепкен соң тегіс әрі қатты болады.
Ал кейбір

қалқандар терінің орнына темір қаптамамен қапталған .

— қабырға;
д — белбеу;
е — иық белбеулер;
ж — жамбас жапқыштар.
Ежелгі

түрік сауыттары н толық күінде немесе жартылай жеңілдетіп киуге де болған.Өйткен сауыт бөлек , бір бірімен ленталар арқылы байланысқан.

ленталары арқылы байланысқан.



Кей жағдайларда темір бөліктеріменде байланысқан.
а — Иық;
б

— Жеңі;
в — Белбеу.

дуылғаны сол кезде кез келген шебер жасай білген, сондықтан темір

дуылға кеңінен таралған.

А- үкі немесе жалын таққыш.
Б - метал қорғаныш бөлігі.
Г - басқа ыңғайлы киілуі үшін жасалға былғары бөлік.

бетпе бет ұрыс үшін оларда балта болған . (балта ұзындығы

70см болған.)

бас киім (ұшында үкісі бар) және киілген сауыты екіге бөлінген

(халат тәрізді) .

аттарында сауыт арқылы қорғаған. Түрік жауынгерлері атты ерекше қадірлеген

бейберекет жатқан тирек армиясын қапылыста басып, кескілескен шайқастан кейін оны

күйрете жеңеді де, тиректердің 50 мыңнан астам әскерін түріктер тұтқынға алады. Даланың әдеттегі құкығының қағидаларына сәйкес тұтқынға алынған әскерлер өзінен-өзі жеңушінің армиясына қосып алынатын еді. Осы кезден бастап, бұрын аварларға вассалдык тәуелділікте болған түріктер енді олардың бәсекелестеріне айналады. Мұның бір көрінісі авар кағанына келіп, авар қағаны үйінің ханшасын Бумынға әйелдікке бер деп үзілді-кесілді талап еткен түрік елшілігі болды.

Авар қағаны Анағұй: «Маған бас иетін — вассал. Бұлай деуге

қайтіп дәтің барды ?» деп Бумынға жаушыларын жібереді. Бірақ аварлар қалыптаса бастаған Түрік қағанатының күшін бағалай алмады, ал түріктер тарапынан мұның өзі осылай болуға тиіс деп дұрыс ойластырылған әдіс қана болатын. Енді бұрынғы вассалдардың бұрынғы билеушілеріне қарсы соғыс ашуға дәлелі табылады. 552 жылы көктемде түріктер аварлардың ордасына шабуыл жасап, оларды күйрете жеңгені соншалық, Анағүй өзін өзі өлтіреді. Осы кезден бастап түрік билеп-төстеушілері қағандар атағын алады, сөйтіп аварлардың бұрынғы күш-қуатына да, олардын барлық иеліктеріне де өзін мұрагер ретінде орнықтырады

бастауымен түріктер Орхонның жоғары жағында бір жердегі Бұқрат (Мула) тауларында

аварларды екінші рет жеңеді. Қара-Ескенің мүрагері деп шежіреші оның інісі Иркинді (Ицзинь) атайды, ол кағандық тағына Мұкан-қаған деген атпен отырады, оның лақап аты Йанту болады. Мұның бәрі 552—554 жылдардың арасында болған. Бұл уақыттың ішінде түріктер шығыста қайлар (татабтар), қидандар және оғыз-татарлар тайпаларын, солтүстікте — Енисей қырғыздарын өздеріне қаратып алады.

тілдес халықтар.
Қазақтар
Башқұрттар
Ноғайлар
Якуттар
Тувидар
Алтай
Гагауз
Түрктер
ұйғырлар
Азербайжандар
Татарлар
Түркмендер
Хакастар
Қырғыздар
Өзбектер
қарақалпақтар
Чуваштар
ноғайлар