Аўтар: Холеў Станіслаў Браніслававіч, кіраўнік Народнага краязнаўчага

90 г. Мінска

Кніга
“Да родных вытокаў:
у дапамогу краязнаўцам”

навучальнай установе Беларусі. Настаўнікам, якія разам з вучнямі ўдзельнічаюць у

гэтым напрамку адукацыйнай работы, прыходзіцца працаваць не толькі ў межах сваіх вучэбных дысцыплін, а часцяком паглыбляцца і ў іншыя.
А калі для правядзення краязнаўчай работы са школьнікамі не хапае метадычнай літаратуры, кожнаму настаўніку прыходзіцца самастойна адшукваць патрэбныя матэрыялы або ісці метадам “проб і памылак”, назапашваючы ўласны вопыт.

мясцовасцей краіны.
У навукоўцаў да гэтага “не даходзяць рукі” -

яны займаюцца вывучэннем толькі найбольш значных аб’ектаў.
Дарослыя краязнаўцы-аматары па меры сваіх сіл стараюцца заняцца вывучэннем свайго рэгіёну, але нявывучаных аб’ектаў настолькі шмат, што і яны не могуць усё ахапіць.
Таму надзея ўскладаецца на настаўнікаў-краязнаўцаў і іх вучняў. Яны могуць заняцца вывучэннем малазначных для вобласці або краіны, але важных для мясцовага насельніцтва прыродных аб’ектаў, скласці гісторыю кожнай вёскі, кожнай вуліцы, запісаць расказы людзей сталага веку, зрабіць дакументальнае абследаванне будынкаў і старых сядзіб, адшукаць і запісаць мясцовыя абрады і звычаі.

напісанне кнігі, што будзе ўтрымліваць методыку правядзення краязнаўчых даследаванняў па

ўсім тром асноўным напрамкам школьнай краязнаўчай работы:

1. ВЫВУЧЭННЕ ПРЫРОДНЫХ
АСАБЛІВАСЦЕЙ І ЭТАПАЎ РАЗВІЦЦЯ
ГАСПАДАРКІ МЯСЦОВАСЦІ

2. ГІСТАРЫЧНАЕ КРАЯЗНАЎСТВА

3. ВЫВУЧЭННЕ КУЛЬТУРНЫХ
АСАБЛІВАСЦЕЙ КРАЮ

А заключным раздзелам стане:

4. ПРАКТЫЧНАЕ ПРЫМЯНЕННЕ ВЫНІКАЎ
ПРАВЕДЗЕНАЙ СА ШКОЛЬНІКАМІ
КРАЯЗНАЎЧАЙ РАБОТЫ

УСТУП. Этапы развіцця краязнаўства на
Беларусі

пасільнаму для школьнікаў і іх настаўнікаў спосабу вывучэння краязнаўчых аб’ектаў

і суб’ектаў.

УСТУП. Этапы развіцця краязнаўства на Беларусі

Краязнаўства пачало развівацца ў першай палове ΧIΧ ст. прыватнымі асобамі
У другой палове ΧIΧ ст. яно стала яшчэ і дзяржаўным
У 1920-я гг. пачалося развіццё савецкага краязнаўства, згорнутага ў канцы 1930-х гг.
У 1950-80-х гг. развіваўся пераважна ваенна-патрыятычны кірунак краязнаўства
З 1990-х гг. пачаўся ўздым краязнаўчага руху, накіраванага на ўсебаковае вывучэнне адметнасцей Беларусі

Асобныя крыніцы інфармацыі для краязнаўцаў у свабодным доступе:

падрабязныя карты тэрыторыі Беларусі (з 1880 па 1940 гг.)
перавыданні краязнаўчай літаратуры 1850-1920-х гг.
генеалагічныя інтэрнэт-даведнікі
энцыклапедычныя выданні
матэрыялы гістарычных і дзяржаўных архіваў
публікацыі газет, часопісаў, сучасныя краязнаўчыя выданні

будовы,
мінералаў, карысных выкапняў і
глебавага покрыву мясцовасці
2.

Вывучэнне рэльефу мясцовасці
3. Вывучэнне водных аб’ектаў
мясцовасці
4. Вывучэнне расліннасці, жывёльнага
свету і прыродаахоўных аб’ектаў
мясцовасці
5. Вывучэнне асаблівасцей
размяшчэння насельніцтва
6. Вывучэнне тапанімікі мясцовасці
7. Вывучэнне асаблівасцей развіцця
транспартных шляхоў
8. Вывучэнне этапаў развіцця
гаспадаркі і вытворчых аб’ектаў
мясцовасці
9. Выяўленне экалагічных праблем
мясцовасці і пошук шляхоў іх
вырашэння

мясцовасці
3. Збор звестак аб гістарычным мінулым мясцовасці
4. Вывучэнне ваеннай гісторыі

краю
5. Выяўленне і вывучэнне нерухомых гістарычных помнікаў мясцовасці
6. Збор і вывучэнне рухомых помнікаў гісторыі краю
7. Запіс успамінаў жыхароў мясцовасці
8. Вывучэнне жыццёвага лёсу знакамітых землякоў
9. Генеалагічныя даследаванні
10. Складанне гісторыі сваёй навучальнай установы
11. Складанне гісторыі прадпрыемстваў і арганізацый краю
12. Складанне гісторыі свайго населенага пункта

побыту насельніцтва
2. Вывучэнне асаблівасцей народнага адзення
3. Вывучэнне асаблівасцей
выкарыстання ежы насельніцтвам
мясцовасці
4.

Вывучэнне прылад працы і
прадметаў хатняга ўжытку
5. Вывучэнне адметнасцей архітэктуры краю
6. Вывучэнне мясцовых абрадаў і
звычаяў
7. Вывучэнне рэлігійных асаблівасцей насельніцтва мясцовасці
8. Вывучэнне народнай творчасці
насельніцтва
9. Літаратурнае краязнаўства

практычнаму прымяненню вынікаў праведзенай са школьнікамі краязнаўчай работы.
1. Стварэнне краязнаўчага

кутка і пакоя
2. Стварэнне краязнаўчага музея ў навучальнай установе
3. Арганізацыя і афармленне навукова-даследчых работ па выніках праведзенай краязнаўчай работы
4. Распрацоўка краязнаўчых праектаў і стварэнне народных энцыклапедый

матэрыялаў для сродкаў масавай інфармацыі
6. Напісанне і выданне брашур і

кніг па гісторыі сваёй навучальнай установы або гісторыі мясцовасці
7. Стварэнне краязнаўчага электроннага сайту, віртуальнага музея, інтэрактыўных мадэляў, макетаў і карт
8. Падрыхтоўка ілюстрацыйнага матэрыялу па выніках праведзенай
краязнаўчай работы

мерапрыемстваў, рэканструкцыі гістарычных падзей і дзейнасці па аднаўленню народных рамёстваў

і звычаяў краю
11. Распрацоўка маршрутаў і правядзенне экскурсій па краязнаўчым аб’ектам мясцовасці
12. Прымяненне вынікаў праведзенай краязнаўчай работы ў вучэбнай і
пазакласнай дзейнасці

навучальных установах Беларусі .
Прыкладамі

можа быць стварэнне вялікай колькасці краязнаўчых музеяў і пакояў, біялагічнага заказніка, напісанне навукова-даследчых работ, выданне краязнаўчых даведнікаў, распрацоўка экскурсійных маршрутаў, правядзенне прыродаахоўных мерапрыемстваў.
Можна дабавіць сюды і новыя формы практычнага прымянення вынікаў краязнаўчай работы: краязнаўчыя алімпіяды, квэст-гульні, інфармацыйныя сайты і іншае.
Вялікае значэнне могуць мець і надрукаваныя ў мясцовай прэсе краязнаўчыя артыкулы.

па арганізацыі краязнаўчай работы са школьнікамі.
Яны павінны уключаць:
-

праграмы краязнаўчых гурткоў і факультатываў для школьнікаў сваёй мясцовасці;
- рэкамендацыі па арганізацыі навукова-даследчай дзейнасці вучняў;
- методыку правядзення асобных краязнаўчых даследаванняў з улікам мясцовых асаблівасцей;
- рэкамендацыі па практычнаму прымяненню вынікаў вывучэння свайго роднага краю.