Қазақстанның орманды дала зоналары

3. ТМД территориясының топырақтарын географиялық аудандастырылуы

Оның негізін салған XIX ғасырдың 80-жылдары орыс ғалымы В. В.

Докучаев - топырақтың табиғи және тарихи дене екенін анықтады.

жамылғысы күрделі және әр түрлі. Топырақ жамылғысының зоналар бойынша таралғаны

айқын байқалады.

солтүстігінде)
Қара-қоңыр топырақты зона (52°-48° с.е. аралығында)
қоңыр, сұр-қоңыр топырақты

зона (48°с.е. оңтүстігінде)

Қазақстан облысын түгелімен, Қостанай облысының көп жерін, Ақмола, Павлодар, Ақтөбе,

Батыс Қазақстан облыстарының солтүстік бөліктерін камтиды. Республика аумағының 25,5 млн гектар жерін (9,5%-ын) алып жатыр. Қара топырақты зона үш зона аралығына бөлінеді: сілтісізденген қара топырақ - орманды дала табиғат зонасының оңтүстігінде аз ғана бөлігін алып жатыр; кәдімгі қара топырақ және оңтүстіктегі қуаң даланың қара топырағы - дала зонасына тән. Құнарлылығы жағынан алдыңғы екі өңірдің топырақ құрамында гумусы (қара шіріндісі) мол (6-8%) қара топырақ орын алса, оңтүстігінде қара топырақтың қара шіріндісі аздау (4-6%) келеді. Қара топырақты зона ылғалмен қамтамасыз етілген жазық далада тараған, республиканың негізгі астық өндіретін алқабы саналады.

жазық бөлігінде ең көбі: қара топырақ.
Қара топырақты зона республиканың солтүстігінде тараған.

Бұл зона Солтүстік Қазақстан облысын түгелімен, Қостанай үлкен бөлігін, Ақмола, Павлодар облыстарының солтүстік жерін қамтиды.
Аумағы: 25,5 млн гектар  жерін (9,5 %)

орналасқан. Бұл Орталық Қазақстанның көп жерін, Каспий маңы ойпатының солтүстігін, Шығыс

Қазақстан облысының жазықтарын алып жатыр.
Бұл – республиканың оңтүстік дала (тым құрғақ далалы) және шөлейтті алқаптарын алып жатқан зона. Оның жусаны мол, жайылымы жұтаң жерлер.
Ауданы: 120 млн гектар жерін (44%)

көп емес, сондықтан онда негізінен мал шаруашылығымен айналысады. Бұл өңірде

суармалы егіс қана тиімді.

солтүстіктен оңтүстікке қарай мынадай топырақ белдемдерi кездеседi:
Республиканың қиыр солтүстігін орманды дала

белдемi алып жатыр.
Батыс Сiбiр ойпатында орналасқандықтан жер бетi жазық, ойпатты, сондықтан орманның шайылған сұр топырағы мен шайылған сiлтiсiзденген қара топырағы тән.
Ауданы 400 мың га;

Қалған жерлерiн орман, шабындық пен жайылымдар алып жатыр.
Осы белдемнен

оңтүстікке қарай даланың қара топырақты белдемi (Жалпы Сырттан Ертiс өңiрi жазықтығына дейiн 2000 км-ге созылған) жалғасып жатыр. Бұның 15 млн. гектары жыртылған жерлер, негiзiнен астық дақылдары егiледi.
Ауданы:25,7 млн. гектар;

оңтүстік-шығысын алып жатыр.
Тянь-Шань тау етектерінде негізінен сұр, ал Алтай таулары етектерінде таулы-шалғынды

топырақ (ашық қара-қоңыр) таралған
Аумағы 37 млн. гектар, жерін (14%)

басқасының жер көлемдері аса көп емес. Терістік жарты шардың бұл

бөлігінде құрлық секторында терістіктен оңтүстікке қарай кездесетін, яғни Арктикалық тундрадан бастап оңтүстіктегі құрғақ шөлдермен қатар ылғалды субтропикалық зоналық топырақтарға шейін түгел кездеседі. Топырақ түзуші факторлар зоналық тәртіпке бағынып, ретімен тарағандықтан, осы факторлардың әсерінен топырақ та осы тәртіпке бағынады.

ТМД территориясының топырақтарын географиялық аудандастырылуы