Қазақтың тағдыры, келешекте ел болуы да мектебінің қандай негізде құрылуына

барып тіреледі. Мектебімізді таза, берік һәм өз жанымызға үйлесетін негізде

құра білсек, келешегіміз үшін тайынбай-ақ серттесуге болады Мағжан Жұмабаев

Оқушылардың девиантты және делинквентті
мінез-құлықтардың алдын алу бойынша
педагог-психологтың қызметін ұйымдастыру

Еңбекші НЖББМ
Байнешева Саягуль Куанышевна
Педагог - психолог

қалыптасқан нормалар мен ережелерді сақтамауы дегенді білдіреді.

Девиантты мінез-құлық, ауытқыған мінез-құлық,

бейәлеуметтік мінез-құлық түсініктері синонимдер болып табылады.

нормаларды түсіну дәрежесінің төмендігі;
ата-аналардың әсер етуінің тиімсіздігі;
физикалық жазалау;

отбасының құлдырауы,жанұяда берекенің болмауы;
ерте ішімдікке салыну, таксикомания, нашақорлық;
әлеуметтік қанағатсыздану;
асоциальды топтарға қосылу.                                                     
• ата-ананың «ерекше» қамқорлығы;
• тәрбие берудегі кемшіліктер;
• өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау;
• өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен, құрбыларымен жарасымды қатынасқа түсе алмауы;
• сырттан келген қысымға төтеп бере алмау, өз бетінше шешім қабылдай алмауы;
• мектептерде психологиялық көмек көрсету қызметінің нашар дамуы;
• балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының проблемалары.

Бірінші кезең:

жас өте тынымсыз, ең қиын (ұшқалақ шақ. Мінез-құлқында өзгерістер болады.

Осындай сәтте ата-ана, мұғалім бала тәрбиесінің дұрыс қалыптасуына күш салуы керек. Бұл жағдайда мұғалім және ата-ана бала мінез-құлқы мен темпераментін білуі қажет. Себебі жасөспірімдердің осы «өтпелі кезеңде өздеріне қол жұмсап (суицид, өмірден түңілулері көбейеді. Оның себептері өзіне назар аударту, мүсіркеушілік тудырту, жанұядағы кикілжіңнен қашу, мұғалім достарымен келіспеушілік, сыныптастарының оны қатардан бөліп тастауы, оны менсінбеу, достарының болмауы, тест жұмысын ҰБТ тапсыра алмауы, жауапсыз махаббат, өзін ренжіткендерді кінәлі етіп көрсету, психологиялық ауытқу. Ұлдар мен қыздардың мінез-құлқына талдау жасаған кезде психикасы мен іс-әрекетіндегі ерекшеліктерді ескеру қажет. Ұлдардың жүрген жері әрқашан шу болатыны белгілі, бұл олардың тәртіпті жиі бұзатындығынан деп ойлауға болмайды. Қыздар бойында жағымсыз қасиеттер көбіне жасырын сипатта болады. «Қиын ұлдар мен «қиын қыздарды салыстырғанда ұлдар тынышсыз болғанмен, »қиын қыздар одан да «қиындау болады.

ең қиын, әр түрлі бұзақылықтардың пайда болатын және сонымен қатар

достық нормаларды игеруіне сәтті кезең болып табылады. Жасөспірімге тән қасиет - өзіндік тәуелсіздік, дербестік, басқаға бағынышты болмау. Сол себептен, өзінің күш-қуатын, жеке басының мән-мағынасын түсінуге ұмтылыс жасайды. Оны ұғынуға мүмкіндіктерді мектептегі оқу-тәрбие мен еңбек процесіне қатыстарынан байқалады. Себебі, девиантты мінез-құлықты балалар типтік ерекшеліктеріне байланысты тіршілік қиыншылықтарына кезігіп, оны жеңіп шығуға ішкі жай-күйі жол таба алмай әлеуметтік-педагогикалық тұрғыдан қорғалынбайды. Содан девиантты мінез-құлықты бала ешкімге керегім жоқ деген сезімге беріліп кінәны үлкендерге теліп айналасымен жан-жалдасуға, ұрыс-төбелеске бейімделеді. Қажеттіліктің орнын толықтырудың жолы – бос уақытын мақсатсыз пайдалану, мектеп тәртібін ұстамау, заң нормаларын бұзу, қылмыстық істер жасау
Көптеген зерттеуші ғалымдардың тұжырымдамаларына жүгінсек девиантты мінез-құлықты жасөспірімдерге тән ортақ қылық – ол ата-аналар мен ұстаздарға қыр көрсету, бір нәрсені өзінше жасау, үлкендердің тілін алмау, жағымсыз жандарға еліктеу, темекі тарту, біртіндеп ішкілікке үйрену, ұрлық жасау тағы сол сияқты болып табылады. Осындай жат қылықтарды елемеу – жасөспірімдерді теріс жолға түсіріп, қылмыс жасауға итермелейді, адамгершілік ардан аластатып, бара-бара қоғамға сүйкімсіз, жеккөрінішті жандар қатарына қосары сөзсіз. Жасөспірімдік шақта балалардың қызығушылығы арта түседі, әлде бірдеңеге бейімделгіш келеді, мінезі ерекшеленіп, өзінің өмір жолына көз жіберіп, ой елегінен өткізуге тырысады, оқудың мәнін, мақсатын түсініп, ұжымдағы өз орнын білгісі келеді. Жасөспірімдер мен жастардың жат қылықтарға әуестенуінің негізгі себебі: білімінің төмендігі, мәдениет деңгейінің жеткіліксіздігі, ең бастысы, қызығушылықтың шектеулілігі, қоғамдық пайдалы іске деген ниеттің жоқ болуы.

сынып ұжымын зерттеу
Оқушылардың бейімділіктері мен қабілеттерін анықтау
Алдын алу жұмыстарын ұйымдастыру,

диагностика әдістерін таңдау

Балалардың үлкендермен құрдастарымен қарым қатынасын зерттеу

Баланың ортада бейімделуіне талдау жасау

Психолог

көрген өнеге” Ж. Аймауытов

жағдайларда ғана балаға назар аудару”
“Әкелік және аналық дағдылардың қалыптаспауы”
“Ата-ананың білім

дәрежесі”
“Үйдегі шексіз қатал тәрбие”
“Сыртқы дүниеден бөліп ұстау”
“Отбасылық таптаурын көзқарастар”

мен жүргізілу барысын бақылау
Отбасы мүшелерінің бала өміріне ықпалын анықтау
Бала тәрбиесіне

аралық түзету енгізу, бақылау
Отбасындағы оң негізде байқалған қозғалысты анықтап, ата-аналарға қолдау көрсету
Ата-анамен бала арасына психологиялық көпір орнықтыру
Моральді, материалды және психологиялық көмек көрсету.
Жеке жұмыстар жүргізу (әңгіме, сауалнама, кеңес т.б)

Оны іске асыруда көп шыдамдылық пен белсенділік қажет. Қазіргі, осы

саладағы әлеуметтік, педагогикалық талаптар мен жүзеге асырылып жатқан тәжірибелер негізінде, бұл саладағы тәрбие міндеттерін жүзеге асыруда мынадай шарттарды орындау қажеттігі туады:

• балаға ілтипатпен, ізгі тілектестікпен қарау;
• оның жағымды қасиеттеріне сүйену;
оқушыларды рухани-адамгершілік құндылықтар түсініктерін тереңдетіп,тренингтер,кеңес өткізу;
ата-аналарға тақырыптық кеңестер, тернингтер жүргізіп, мәдениетін көтеру;
ата-аналармен байланысты нығайтып, бірлескен екі жақты ықпал ету;
• оның адамгершілік күшіне, потенциалды мүмкіндіктеріне сену;
• оқушыларды салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін жасалған жалпы білім беретін бағдарламаларды тиімді пайдалану;
• салауатты өмір салтын қалыптастыруға, қауіпсіз тіршілік етуге бағытталған тәрбиелік бағдарламаларды ұштастыра пайдалану;
• балалардың білім алуы мен бос уақытын пайдалы іс-әрекеттермен өткізу жолдарын қарастыру;

білу керек. –деп белгілі К. Д. Ушинский айтқандай баланы «қиын

деп атау үшін оған тән жеке бастың қиындығын танытатын белгілерін таба білу керек. Адамның әуелден тігінші болып тумайтыны сияқты қайырымдылық пен жаман қылық та адамға әуелден жаратылысынан дарымайды. Сол себептен қиындық туғызатын баланың белгілерін, қиындық туғызатын оқушылармен әңгіме жүргізу, оның өзіне сауалдар беру, ата-ана, сынып жетекшісі, жолдасымен-интервью жүргізу керек. Көңіл-күйі, оның алаңдаушылығы, баланың жан-дүниесіне көңіл бөлу керек. Жағымды-жағымсыз қылықтарды да ата-аналарынан үйренеді. Ата-анаға баланың болашағы үшін үлкен жауапкершілік жүктеледі. Бала тәрбиелі азамат болып қалыптасуы үшін қолайлы психологиялық ахуал қажет.

мекен жайы)
Баланың жалпы жағдайы
(бойы, салмағы,
дене бітімі, сырқаты)
Баланың белсенділігі
(жайлы, жайсыз,

түсіндіру
мүмкіндігі, жүрісі басқа
жетіспеушіліктері)

Тілдің дамуы
(дауыс ырғағы, интонация,
сөздік қоры, анық сөйлеуі,
ойын жеткізуі)

Сыртқы келбеті
(тазалығы, киім кию үлгісі,
сыртқы келбетіне көңіл бөлуі)

Интеллект
(ортаға биімділігі,
оқудағы жетістігі, ойлау-қабылдау
жүйесінің дамуы)

Бос уақытын өткізуі
(қызығушылығын анықтау,
сурет, музыка, спорт, өнер)

Айналамен
қарым-қатынас
(ашық, мейірімді, сенімді,
жайлы немесе керісінше)

Өзіне деген көзқарас
(өзіне сенімділігі, мақсатқа жету
сезімі, өзіне сенімсіздігі)

Эмоциялық сезім сферасы
(темперамент, жүйке жүйесінің дамуы,
ашулы-жайлы, қорқыныш пен
ашуды өткеруі)

біліктіліктерге дағдыландыру /мамандыққа бағдарлау/