Слайд 2LITERATURA
Pyłka – Gutowska E., Ekologia z ochroną środowiska, Wyd. Oświata,
2004.
Umiński T., Ekologia, środowisko, przyroda, WSiP, 1995.
Kompendium wiedzy o turystyce,
PWN, 2006.
Literatura dodatkowa:
Kozłowski S., Ekorozwój. Wyzwania XXI w., PWN, 2000.
Zaręba D., Ekoturystyka, PWN, 2006.
Слайд 3Ludzie byli od wieków świadomi istnienia w środowisku grup organizmów.
Jednak dopiero z końcem XIX wieku zaczęto dostrzegać związki pomiędzy
tymi grupami. Przykładowo w 1844 r. zostały opisane przez E. Fobesa grupy zwierząt, które zamieszkiwały wody Anglii oraz Morze Śródziemne.
Слайд 4Szybki rozwój wiedzy w drugiej połowie XVIII wieku i w
XIX wieku spowodował, że zaczęto rozważać kwestie związane m.in. z
wymieraniem wielu gatunków oraz ograniczonymi zasobami przyrody w wyniku czego pojawiają się liczne oddziaływania konkurencyjne, co prowadzi do zmian w przyrodzie.
Слайд 5Termin „ekologia” wprowadził do nauki Ernest Haeckel (zoolog niemiecki) w
1869 roku, który zdefiniował tę naukę w następujący sposób:
Nauka badająca
ogół oddziaływań jakie zachodzą między zwierzętami oraz środowiskiem w jakim bytują. Dotyczy to żywej części środowiska oraz elementów martwych.
Слайд 6W czasach kiedy działał Haeckel nauka nie była jeszcze rozwinięta
na tyle, aby mogła stworzyć jeden dział ekologii wspólny dla
zwierząt, roślin, mikroorganizmów oraz przyrody nieożywionej.
Слайд 7Nauka o świecie była podzielona na części zajmujące się np.
wyłącznie zwierzętami, bądź wyłącznie roślinami albo mikroorganizmami. Inną część stanowiła
nauka o przyrodzie nieożywionej, geografii, chemii, fizyce.
Слайд 8Definicja Haeckela ujmująca ekologię jako całość opartą na współzależnościach
i oddziaływaniach
między wszystkimi czynnikami wyżej wymienionymi stanowiła milowy krok w rozwoju
nauki.
Слайд 9Powyższe zagadnienia stały się motywem do wielu badań, których owocem
stały się w XIX w. dzieła Mathusa, Lyella, Spencera i
Darwina. Wprowadzono nowe pojęcia :
Walki o byt oraz
dobór naturalny.
Слайд 10W XX wieku nastąpił bardzo szybki rozwój nauki, a praca
i badania botaników takich jak Sukaczew w 1926 r. oraz
Clements w 1916 r. oraz zoologów Shelforda 1913 r., Eltona 1927 r. (napisał pierwszy podręcznik o ekologii zwierząt), Kaszkarowa w 1945 r. spowodowała połączenie wszystkich bardzo różniących się między sobą działów ekologii w jedną naukę o środowisku naturalnym.
Слайд 11Jednak nadal definicje różnych badaczy były odmienne gdyż każdy postrzegał
tą naukę w swoisty dla siebie sposób.
Przykładowo Charles Elton
1927 r. w pracy na temat Ekologii zwierząt zdefiniował ekologię jako naukę dotyczącą historii naturalnej.
Слайд 12Natomiast w 1963 r. inny badacz Eugene Oduma stwierdził że
jest to nauka o funkcjonowaniu i strukturze przyrody.
Z kolei
Andrewartha H.G określił tą dziedzinę jako naukę o rozmieszczeniu i liczebności organizmów.
Слайд 13Szybki rozwój nauk stosowanych, rolniczych, rybackich, weterynaryjnych, medycznych wzbogacił naukę
o środowisku, która czerpała z tych dziedzin wiedzę.
Przykładem tego
typu działań może być np. zlikwidowanie plagi szarańczy będącej wielkim problemem dla rolników na wyspie Mauritius w wyniku sprowadzenia z Indii w 1762 roku ptaka majnę żałobną, który żywił się szarańczą.
Слайд 14Z początkiem XX wieku ekologia zaczęła rozwijać się jako samodzielna
nauka odłączając się w ten sposób od innych dziedzin jak
np. biologia czy fizyka.
Bazę do tego rozwoju stanowiła biometria (nauka zajmująca się badaniem zmienności populacji organizacji), demografia człowieka, historia naturalna, nauki rolnicze oraz medyczne.
Слайд 15Jednak do lat 60. XX wieku nie doceniano ekologii jako
nauki. Ekologią zaczęto interesować się z chwilą, gdy populacja ludzka
wzrosła gwałtownie i nastąpiła związana z tym wzrostem degradacja środowiska, wzrosło skażenie szkodliwymi substancjami w tym pestycydami.
Слайд 16Określenie ekologia kojarzono z problematyką skażeń środowiska w jakim żyjemy.
Jednak należy pamiętać że dziedzina ta jest bardzo szeroka i
dotyczy głównie wzajemnych oddziaływań miedzy wszystkimi jej elementami.
Dlatego zawiera ona cały zasób praw i prawidłowości dzięki którym możemy kształtować nasze środowisko. Nie dotyczy zaś jedynie wpływu wzrastającej populacji ludzkiej na przyrodę otaczającą człowieka.
Слайд 17Termin ekologia stal się bardzo modny w czasach ostatnich.
Nadużywane
są wręcz określenia ekologiczny, ekologicznie i terminy te używane są
w znaczeniu dbałości o zdrowie naszej planety i nas samych.
Gdzie wśród nauk biologicznych można umiejscowić ekologię.?
Слайд 18Z powyżej przedstawionego rysu historycznego widzimy, że ciężko dokładnie kreślić
miejsce ekologii w naukach biologicznych.
Dzieje się tak dlatego że dziedzina
ta jest bardzo szeroka i swoim zakresem obejmuje również elementy innych działów. Przykładowo geografii, chemii, fizyki, medycyny, antropologii, socjologii, kultury.
Слайд 19W 1977 r. E. Odum nazwał ekologię Tortem Biologicznym, gdzie
cięcia pionowe tortu oddzielać mają poszczególne działy taksonomiczne (działy biologii
np. bakteriologię, ornitologię, botanikę) natomiast poziome mają rozgraniczać podstawowe działy biologii (biologia molekularna, rozwoju, genetyka, ekologia, itd.) .
Слайд 20Ekologia rozwija się z wykorzystaniem bardzo różnorodnych metod.
Między innymi
z zastosowaniem modeli matematycznych, eksperymentów laboratoryjnych i badań terenowych.
Слайд 21Nauka ta jest ściśle związana z takimi dziedzinami jak hydrobiologia,
ewolucjonizm, zoologia, fizjologia, mikrobiologia, geografia, chemia, biochemia oraz fizyka.
W ostatnich
czasach sądzi się, że wszystkie działy wiedzy dotyczące środowiska powinny stanowić odrębną dziedzinę naukową, nie zaś jako dyscyplinę wchodzącą w skład ekologii.
Слайд 22W badaniach ekologii możemy rozróżnić następujące poziomy (badania nauk dotyczących
materii ożywionej oraz nieożywionej i jej organizacji):
Badania tkanek
Badania narządów
Badania organizmów
Badanie
populacji
Badanie biocenoz
Badania ekosystemów
Badania biomu
Badania biosfery
Слайд 24
Według Wiąckowskiego (1998), ekologia jako nauka ma za zadanie stworzyć
bazę, podstawy nauk o przyrodzie nas otaczającej.
Слайд 25CO TO JEST EKOLOGIA?
oikos (gr.) = dom, miejsce życia
logos (gr.)
= słowo, nauka
ekologia = nauka o miejscu życia organizmów (środowisku)
termin
wprowadzony w 1869 r. przez niemieckiego zoologa Ernsta Haeckel’a
Слайд 26DEFINICJA EKOLOGII
Ekologia jest nauką zajmującą się badaniem wzajemnych oddziaływań między
organizmami i ich środowiskiem.
Termin „środowisko” odnosi się zarówno do
czynników abiotycznych (temperatura, wilgotność itd.) jak i biotycznych (oddziaływania z innymi organizmami).
Слайд 27SKŁADNIKI ŚRODOWISKA OSOBNIKA
środowisko abiotyczne: czyli elementy nieożywione, jak np.
woda, powietrze, światło, temperatura, wilgotność, prędkość wiatru, kwasowość gleby itp.;
środowisko
biotyczne: czyli elementy ożywione - oddziaływania ze wszystkimi innymi osobnikami (w tym oddziaływania o charakterze konkurencji, drapieżnictwa, pasożytnictwa czy kooperacji).
Слайд 28DZIAŁY EKOLOGII
Dwa podstawowe działy:
autoekologia – ekologia organizmów, zajmuje się badaniem
wzajemnego oddziaływania środowiska abiotycznego (nieożywionego) na poszczególne organizmy i odwrotnie;
synekologia
– ekologia ekosystemów, zajmuje się badaniem grup organizmów (jako całości) w biocenozach oraz zależności między zbiorowiskami organizmów a ich siedliskiem.
Слайд 29SOZOLOGIA
Jest to jeden z działów ekologii, choć obecnie według niektórych
stanowi już odrębną dziedzinę.
Sozologia to nauka zajmująca się problemami ochrony
przyrody i jej zasobów.
Слайд 31 GATUNEK - grupa organizmów podobnych do siebie, o wspólnym pochodzeniu,
mogąca się krzyżować i wydawać na świat płodne potomstwo.
Слайд 32 POPULACJA - zbiór osobników jednego gatunku, zamieszkujących wspólny obszar, zdolnych
do wymiany informacji genetycznej (mogących się swobodnie i skutecznie krzyżować).
np.
wszystkie żubry Puszczy Białowieskiej.
W ujęciu najszerszym populacją mogą być wszystkie żyjące osobniki danego gatunku.
Слайд 33 BIOCENOZA – zespół populacji różnych gatunków zamieszkujących określony teren.
Główne zależności,
którymi połączone są poszczególne populacje w biocenozie to zależności pokarmowe
(troficzne).
Слайд 34 BIOTOP – miejsce życia danego organizmu.
Obszar o określonych warunkach ekologicznych
będący siedliskiem dla biocenozy lub osobnika.
Współzależności między biocenozą i
biotopem są tak ścisłe, że biocenoza nie może funkcjonować i istnieć w oderwaniu od biotopu.
Są one nierozerwalnie połączone i wzajemnie na siebie oddziałują.
Слайд 35 EKOSYSTEM - to układ ekologiczny, składający się z biocenozy i
jej środowiska (biotopu), w którym wzajemnie na siebie oddziałują żywe
organizmy i nieożywiona część środowiska.
Слайд 36BIOCENOZA + BIOTOP = EKOSYSTEM
ożywiona część środowiska
nieożywiona część środowiska
Слайд 37 Zespoły ekosystemów, tworzące duże i łatwe do rozróżnienia regiony biologiczne
na Ziemi (np. tundra, tajga, step, pustynia) nazywane są BIOMAMI.
Biomy
tworzą z kolei środowisko życia naszej planety czyli biosferę.
Слайд 38Biomy są wyróżniane nieco arbitralnie; klasyfikacja raczej na zasadzie wyglądu
niż funkcjonowania (jak w przypadku ekosystemów).
Rozmieszczenie biomów zależy od rozkładu
temperatury i opadów.
W miarę zbliżania się do biegunów ważniejsza staje się temperatura, w miarę zbliżania do równika - opady.
Te same biomy na różnych kontynentach mogą mieć inny skład gatunkowy.
Biomów nie należy mylić z krainami biogeograficznymi wyróżnionymi dodatkowo poprzez wspólną historię.
Слайд 39 BIOSFERA - zwana też ekosferą, to strefa, w której może
istnieć życie, czyli zespół wszystkich występujących na Ziemi ekosystemów.
troposfera
(do wysokości 10 – 15 km),
hydrosfera (wszystkie wody),
litosfera (powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej).
Слайд 40 NISZA EKOLOGICZNA - wielowymiarowa przestrzeń obejmująca zespół wszystkich warunków środowiskowych
(abiotycznych i biotycznych), w jakich żyje dany organizm.
Слайд 41DEKALOG EKOLOGICZNY
Zasada 1. Ekologia jest ścisłą nauką przyrodniczą.
Zasada 2. Rozumienie
ekologii jest możliwe jedynie w aspekcie ewolucyjnym.
Zasada 3. Nic nie
dzieje się „ze względu na dobro gatunku”.
Zasada 4. Wartość przystosowań jest weryfikowana przez warunki środowiska.
Zasada 5. Zrozumienie złożoności wymaga modelowania.
Слайд 42DEKALOG EKOLOGICZNY
Zasada 6. Uprawianie „ekologii opisowej” bywa niebezpieczne.
Zasada 7. Obowiązuje
hierarchia wyjaśniania zjawisk.
Zasada 8. Organizmy podlegają licznym ograniczeniom.
Zasada 9. Istotne
jest znaczenie zjawisk losowych.
Zasada 10. Zakres ekologii jest arbitralnie ustalany przez ekologów.
Слайд 43ZASADA 1
Ekologia jest ścisłą nauką przyrodniczą
Ekologia jest dyscypliną naukową,
której zadaniem jest badanie i wyjaśnianie zależności między organizmami a
szeroko rozumianym środowiskiem ich życia.
Слайд 44ZASADA 2
Rozumienie ekologii jest możliwe jedynie w aspekcie ewolucyjnym
Ogromna rozmaitość
organizmów, wielka różnorodność ich cech morfologicznych, fizjologicznych i behawioralnych jest
wynikiem procesów ewolucji trwających wiele milionów lat. Piętno przemian ewolucyjnych widoczne jest w każdym osobniku. Zrozumienie współczesnej różnorodności przystosowań możliwe jest jedynie, jeśli opieramy się na znajomości historii ewolucji gatunków.
Слайд 45 Jeśli chcemy zrozumieć czemu struś, emu i kiwi są pozbawione
zdolności do lotu (a to cecha niezwykła u ptaków), musimy
wiedzieć, że wszystkie te ptaki miały wspólnego nielotnego przodka, a ich współczesne rozmieszczenie na różnych kontynentach spowodowane jest rozpadem pierwotnego lądu.
Nie należy więc szukać niezależnych przyczyn powstawania nielotności jako przystosowania u wymienionych ptaków.
Слайд 46ZASADA 3
Nic nie dzieje się „ze względu na dobro gatunku”
Nieporozumieniem
jest teza, że niektóre zachowania interpretowane jako niekorzystne z punktu
widzenia osobnika (śmierć samicy ośmiornicy po wydaniu na świat potomstwa) utrzymują się bo są korzystne dla gatunku.
Geny faworyzowane przez dobór naturalny są przekazywane większej liczbie potomstwa nawet wtedy, gdy może to stać się powodem zmniejszenia liczebności populacji.
Слайд 47ZASADA 4
Wartość przystosowań jest weryfikowana przez warunki środowiska
Warunki środowiska, w
jakich żyje osobnik, wyznaczają ramy, w których może on realizować
swoje przystosowania. Warunki środowiska określają więc rozrodczość, tempo wzrostu osobników i śmiertelność w populacji.
Genom osobnika wyznacza charakter i zakres zmienności jego cech.
Слайд 48ZASADA 4 cd
Zespół cech fenotypowych charakteryzujących osobnika jest więc wynikiem
równoczesnego wpływu jego genotypu i modyfikujących warunków środowiska.
środowisko + genotyp
= fenotyp
genotyp – zespół genów osobnika
fenotyp – zespół cech osobnika; współdziałanie genów i środowiska
Слайд 49ZASADA 5
Zrozumienie złożoności wymaga modelowania
Przedmiot badan ekologii jest bardzo złożony
i podlega zmienności niemal w każdym wymiarze – miliony gatunków,
każdy w określonej zmienności genetycznej, zmiennej liczebności, występujące w różnych i zmiennych warunkach środowiska.
By zrozumieć te złożoności niezbędne jest precyzyjne stawianie pytań, formułowanie hipotez i testowanie ich. Zazwyczaj przedstawia się je w formie modeli matematycznych.
Слайд 50ZASADA 6
Uprawianie ekologii opisowej bywa niebezpieczne
Próba wyjaśniania zjawisk i procesów
ekologicznych w sposób opisowy często prowadzi do nadinterpretacji nie mającej
w pełni pokrycia w faktach.
Teorie należy tworzyć na podstawie faktów i należy walczyć z pokusą dopasowywania faktów do teorii.
Слайд 51ZASADA 7
Obowiązuje hierarchia wyjaśniania zjawisk
Niemal każde zaobserwowane zjawisko znajduje szybko
jakieś bezpośrednie wyjaśnienie. Często wyjaśnienie takie okazuje się jednak niewystarczające,
a zrozumienie istoty zjawiska wymaga odwołania się do głębszej wiedzy i uwzględnienia szerszego kontekstu.
Слайд 52ZASADA 8
Organizmy podlegają licznym ograniczeniom
Pomimo ogromnej różnorodności form, funkcji i
plastyczności reakcji organizmów na zmieniające się warunki środowiska, każdy osobnik
(gatunek) podlega licznym ograniczeniom wyznaczającym możliwy zakres jego zmienności. Ograniczenia te mogą mieć charakter fizyczny lub ewolucyjny.
Ewolucja nigdy nie może doprowadzić do osiągnięcia przystosowan doskonałych, ponieważ każdy organizm reprezentuje zespół różnych przystosowań, będących efektem kompromisu wynikającego właśnie z istniejących ograniczeń.
Слайд 53ZASADA 9
Istotne jest znaczenie zjawisk losowych
Zjawiska losowe odgrywają znaczącą rolę
w ekologii. Lokalne zniszczenie warstwy koron drzew w lesie będzie
miało znaczący wpływ na kształtowanie się lokalnych warunków życia roślin i zwierząt. Zjawisko takie jest jednak nieprzewidywalne.
Слайд 54Zasada 10
Zarys ekologii jest arbitralnie ustalany przez ekologów
Ekologia jest rozległą
dziedziną biologii, ponieważ obejmuje zarówno badanie organizmów, jak i środowiska
ich życia. W takim ujęciu zostaje już bardzo niewiele tego, co (potencjalnie) ekologią nie jest. Matematyka, chemia i fizyka dostarczają dodatkowych narzędzi niezbędnych do zrozumienia ekologii.
Слайд 55CZYNNIKI ŚRODOWISKA OGRANICZAJĄCE WYSTĘPOWANIE ORGANIZMÓW
Слайд 56 Główne środowiska życia organizmów:
lądowe,
wodne.
Różnią się m.in. właściwościami fizycznymi, temperaturą, zawartością
tlenu, warunkami świetlnymi, stopniem oddziaływania czynników mechanicznych (wiatr, prądy morskie,
ciśnienie itp.).
Слайд 58Występowanie organizmów w danym środowisku zależy od ich wymagań i
od warunków środowiska.
Czynniki środowiska wpływają m.in. na aktywność, liczebność, rozmieszczenie,
tempo i efektywność procesów życiowych (oddychanie, odżywianie, itp.).
Слайд 59 Zespół czynników środowiska dzieli się na czynniki:
abiotyczne,
biotyczne.
Слайд 60CZYNNIKI ABIOTYCZNE
Czynniki abiotyczne to oddziaływanie nieożywionych elementów środowiska na organizmy.
Wyróżniamy tutaj czynniki klimatyczne np.: temperatura, woda, światło, ciśnienie, wiatr
oraz czynniki edaficzne takie jak – gleba, jej struktura, skład chemiczny.
Слайд 61Temperatura
Temperatura jest niezmiernie ważnym czynnikiem działającym ograniczająco na organizmy występujące
na Ziemi. Przejawy życia są możliwe w bardzo szerokim zakresie
temperatur od ok. – 200oC do ok. + 150oC.
Większość organizmów występuje i przejawia aktywność życiową w strefach geograficznych gdzie średnia temperatura mieści się w przedziale od 0oC do + 30oC.
Слайд 62Temperatura cd
W skrajnie niskich temperaturach do -70oC (Syberia) żyją bakterie,
sinice, porosty, mszaki i zwierzęta polarne.
Odporność na działanie niskich temperatur
zależy od zawartości wody w organizmie. Im niższy % wody, tym odporność jest wyższa.
Ważne również jest pokrycie ciała, ilość tłuszczu (funkcje termoizolacyjne).
Слайд 63Temperatura cd
W najwyższych temperaturach dochodzących na pustyniach do +80oC żyje
wiele gatunków roślin oraz zwierząt.
W jeszcze wyższych temperaturach około +96oC
żyją niektóre bakterie (w gejzerach PN Yellowstone).
Typową formą przystosowania u zwierząt do przetrwania niesprzyjających warunków termicznych jest sen zimowy (hibernacje) lub letni (estywacja).
Слайд 64Temperatura cd
W wodzie wahania temperatury są mniejsze niż na lądzie,
ponieważ woda ma duże ciepło właściwe i dużą pojemność cieplną.
Organizmy
wodne mają węższe zakresy tolerancji niż organizmy lądowe.
Temperatura wód śródlądowych: 0oC do 40oC (w gejzerach do 100oC).
Najwyższa temperatura powierzchni wody +36oC (Morze Czerwone).
Najniższa w strefach biegunowych -1,9oC.
Слайд 65Światło
Promieniowanie słoneczne jest podstawowym źródłem energii na Ziemi, w tym
również procesów życiowych organizmów występujących w biosferze.
Wpływ światła na
organizmy jest zróżnicowany i zależy od jego natężenia, jakości i czasu naświetlania.
Слайд 66Światło cd
Dla roślin światło jest niezbędne do życia, ze względu
na jego podstawową rolę w procesie fotosyntezy.
Światło słoneczne docierające
do roślin lądowych nie różni się w tak znaczący sposób by mogło to mieć istotny wpływ na intensywność fotosyntezy.
Natomiast dla roślin i zwierząt żyjących w wodzie na różnych głębokościach, światło stanowi istotny czynnik ograniczający.
Слайд 67Światło cd
W wodzie natężenie promieniowania ulega zmianie co jest związane
z jego silnym pochłanianiem.
Tylko część promieni słonecznych padających na
powierzchnię wody przenika w głąb.
Слайд 68Światło cd
Dla zwierząt światło jest ważnym czynnikiem fizycznym.
Długość dnia
a więc czasu naświetlania oraz intensywność światła, jest czynnikiem regulującym
czynności życiowe organizmu takie jak np.: aktywność rozrodcza, wzrost, tępo przemiany materii, wędrówki, orientacje w otoczeniu itp.
Слайд 69Woda
Woda jest niezbędnym składnikiem każdego żywego organizmu ale zawartość jej
jest zróżnicowana w zależności od wieku oraz etapu rozwojowego organizmu
i wynosi przeciętnie od 70 do 80 %.
Woda jest czynnikiem ograniczającym głównie w środowiskach lądowych, a w szczególności w środowiskach suchych , natomiast w środowisku wodnym tylko tam gdzie jej ilość ulega dużym wahaniom.
Слайд 70Woda cd
W siedliskach suchych ubogich w wodę organizmy wykształciły różne
rodzaje przystosowań polegające głównie na gromadzeniu wody lub na ograniczeniu
jej wydalania.
Niekiedy woda mimo dostatku w środowisku jest niedostępna dla organizmu. Przykład stanowią siedliska zawierające wodę o większej zawartości soli niż płyny wewnątrz organizmu.
Слайд 71Przystosowanie roślin i zwierząt do różnej zawartości wody w środowisku
Слайд 72Gazy
Gazy to inny istotny czynnik ograniczający środowiska, zarówno w atmosferze
jak i w wodzie.
Największe znaczenie mają tu tlen, dwutlenek
węgla i azot.
W środowisku lądowym zawartość azotu wynosi 78%, tlenu 21%, dwutlenku węgla 0,03% i jest stosunkowo słaba.
W środowisku wodnym procentowa zawartość gazów jest inna niż w powietrzu a ich ilość w wodzie zależy od temperatury, zasolenia, ciśnienia atmosferycznego, rozpuszczalności.
Rozpuszczalność gazów w wodzie maleje wraz ze wzrostem temperatury.
Слайд 73Gazy cd
Tlen w wodzie, podobnie jak i na lądzie ma
istotne znaczenie dla życia organizmów.
W środowisku wodnym ilość tlenu
jest 20 – 30 razy mniejsza niż w powietrzu i pochodzi najczęściej z procesów fotosyntezy, częściowo zaś dostaje się na drodze dyfuzji z powietrza.
Ilość tlenu może tu być w obecnych czasach zakłócona wskutek zanieczyszczeń wód ściekami i wtedy niedobór lub brak tlenu staje się istotnym czynnikiem ograniczającym egzystencję wielu organizmów.
Слайд 74Gazy cd
Dwutlenek węgla, podobnie jak tlen może występować w wodzie
w zmiennych ilościach, aczkolwiek w wodzie jest go więcej niż
w powietrzu atmosferycznym.
W ostatnich latach szczególnego znaczenia nabiera zawartość dwutlenku węgla w atmosferze jako czynnika wywołującego tzw. efekt cieplarniany.
Jest to zjawisko ocieplania się klimatu Ziemi polegające na zatrzymaniu pewnej ilości ciepła emitowanego do atmosfery.
Слайд 75Ciśnienie
Ciśnienie to siła działająca na określoną powierzchnię.
Ciśnienie panujące w
atmosferze ziemskiej nazywamy ciśnieniem atmosferycznym natomiast ciśnienie panujące w zbiornikach
wodnych hydrostatycznym.
Слайд 76Ciśnienie
Ciśnienie hydrostatyczne jest czynnikiem ważnym ponieważ rośnie ono o 1
atmosferę na każde 10 metrów głębokości.
Wysokie ciśnienie panujące w
głębinach oceanów najczęściej wywiera ujemny wpływ, przejawiając się w zwalnianiu procesów życiowych. Jednak większość zwierząt żyjących w dużych akwenach wodnych dostosowała się do panującego tam ciśnienia.
Слайд 77CZYNNIKI BIOTYCZNE
Czynniki biotyczne to żywe składniki środowiska (rośliny, zwierzęta, człowiek),
które wywierają bezpośredni lub pośredni wpływ na siebie wzajemnie i
na otaczające je abiotyczne składniki środowiska.
Слайд 78CZYNNIKI BIOTYCZNE cd
Mówiąc o czynnikach biotycznych należy mieć na uwadze
oddziaływanie organizmów na siebie czyli zależności międzygatunkowe i wewnątrzgatunkowe, jak
również wpływy organizmów na środowisko abiotyczne.
Organizmy nie tylko przystosowują się do środowiska fizycznego lecz także przystosowują to środowisko do swoich potrzeb życiowych.
Skład chemiczny gleby czy wody morskiej w dużym stopniu zależy od wpływu tam żyjących na przykład: rośliny zarastające wydmę piaskową tworzą glebę zupełnie odmienioną od pierwotnego podłoża
Слайд 79CZYNNIKI BIOTYCZNE cd
Na życie organizmów oddziaływają także inne organizmy.
Wiadomo,
że od pracy drobnoustrojów glebowych zależy zasobność gleby w składniki
odżywcze, które są pobierane przez rośliny.
Między żyjącymi obok siebie roślinami zachodzi też wzajemne oddziaływanie, co przejawia się we współzawodnictwie o światło, wodę czy składniki pokarmowe.
Niektóre gatunki roślin wydzielają substancje hamujące lub uniemożliwiające rozwój innych roślin.
Слайд 80CZYNNIKI BIOTYCZNE cd
Istotny jest też wpływ zwierząt na rośliny.
Niektóre z
nich przyczyniają się do poprawy struktury gleby (dżdżownice), inne pośredniczą
w zapylaniu roślin, w rozsiewaniu roślin (owady).
Wiele gatunków zwierząt to pasożyty, które uszkadzają tkanki roślinne i zwierzęce, przenoszą choroby itp.
Слайд 81TOLERANCJA ORGANIZMÓW NA CZYNNIKI ŚRODOWISKA
Слайд 82 Organizmy są przystosowane do życia w zmiennych warunkach środowiska.
Zdolność
organizmu do przystosowania się do zmian danego czynnika to tolerancja
ekologiczna.
Największe i najmniejsze wartości czynnika środowiska, przy których organizm może jeszcze przeżyć, wyznaczają zakres jego tolerancji w stosunku do tego czynnika.
Слайд 83 Wskaźnik tolerancji wyznaczają dwa punkty krytyczne, określające wartość progową przeżycia
organizmu: minimum (dolny punkt krytyczny) i maksimum (górny punkt krytyczny).
Wartości, w których organizm ma najlepsze warunki bytowania to optimum życiowe.
Слайд 85PRAWO MINIMUM LIEBIGA
Czynnikiem ograniczającym rozwój i wzrost organizmu jest
ten składnik, który jest dostępny w najbardziej ograniczonej ilości
w
stosunku do potrzeb organizmu.
Czynnikiem ograniczającym wzrost i rozwój może być:
u roślin – niedobór wody, światła itp.
u zwierząt – niedobór witamin, wody, pożywienia.
Слайд 86PRAWO TOLERANCJI SHELFORDA
Możliwości bytowania organizmu określają minima i maksima danego
czynnika.
Zarówno niedobór jak i nadmiar czynnika mają ograniczający wpływ
na organizm. Jeżeli zadziałamy na organizm zbyt silnym impulsem np. świetlnym to będzie to ograniczało jego rozwój. Niedobór światła także będzie ograniczał rozwój organizmu.
Слайд 87Zasady uzupełniające prawo Shelforda
Organizmy mogą mieć szeroki zakres tolerancji w
stosunku do jednego czynnika, a wąski w stosunku do drugiego
czynnika.
Organizmy o szerokim zakresie tolerancji dla wielu czynników są szeroko rozprzestrzenione w przyrodzie.
Jeśli warunki środowiskowe nie są optymalne dla organizmu względem jednego czynnika to granice wobec innych mogą być zawężone( np. azot w glebie - przy dużej ilości azotu rośliny potrzebują mało wody i odwrotnie).
Слайд 88Zasady uzupełniające prawo Shelforda
W przyrodzie organizmy nie zawsze żyją w
zasięgu optimum jakiegoś czynnika abiotycznego, gdyż wchodzą tu w grę
czynniki biotyczne konkurencja drapieżnictwo, pasożytnictwo.
Granice tolerancji i zakres optimum czynnika są zmienne w różnych warunkach geograficznych - zmienność geograficzna w obrębie jednego gatunku dostosowanie się do warunków lokalnych ( np. odporność sosny na owady).
Okres rozrodczy jest okresem krytycznym w którym czynniki środowiskowe mają najbardziej ograniczający wpływ.
Слайд 89ZAKRESY TOLERANCJI ORGANIZMÓW
Tolerancja różnych organizmów względem tego samego czynnika może
być:
odmienna – punkty krytyczne nie pokrywają się,
zbliżona – punkty
krytyczne i przebieg krzywej pokrywają się.
U jednych zakres tolerancji jest szeroki, u innych wąski.
Слайд 90ZAKRESY TOLERANCJI ORGANIZMÓW
Dla wyrażenia stopnia tolerancji używa się przedrostków:
eury- co
oznacza szeroki,
steno- co oznacza wąski.
