Эйкозанойдтар. Жіктелуі. түзілуі

б.ғ.к Жақыпбекова Салтанат

безінің (простота) шырышынан биологиялық активті заттарды ашқан. Ол тек қуықасты

безінде кездеседі деп пайымдап простогландиндер деп атауды ұсынған.
Кейінірек простогландиндер барлық мүшеде кездесетіні белгілі болды.
1962 жылы простогландиндердің химиялық құрамы толығымен анықталды.
Простогландиндер,тромбоксандар мен лейкотриендер – эйкозаноидтар тобына жатады. Эйкозаноидтар 20 көміртегі атомы бар (грекше эйко-20) биологиялық активті заттар.

отырып ішкі мүшелердің тегіс салалы бұлшық етінің тонусын реттейді,.
Бүйрек арқылы

су мен натрийдың секрециясын реттейді.Қан ұюына қатысады.
Асқазанның шырышты қабығының жұмысын реттейді.
Эйкозаноидтардың артық мөлшердегі секрециясы бронхиальды астма, тромбоз және аллергиялық аурулар туындатады.
Эйкозаноидтардың секрециясы төмендесе асқазан жарасы туындайды.

биологиялық активті заттар. Бес мүшелі сақина мен екі бүйірлік тізбегі

болады, 15 тізбек тұсында гидроксил тобы бар. Бүйір тізбегіндегі ерекшелігі бойынша a,b,c,d,e,f,h,j деп бөлінеді. Ал қос байланыс санына қарай 1,2,3 немесе PGE1, PGD2, PGH3 деп бөлінеді.

В С

D E

F H J

1

2

3

4

5

ішінде оттек бар.

ғана синтезделетін, тромб түзілгенде агрегациясын (жабысуын) стимулдейді.

С8, С11, С14;
-6 қатар)
PGE2
PGF2
PGI2
Эйкозатриен

қышқылы
(20:3; С8, С11,С14;
-6 қатар)

PGE1
PGF1
PGI1

Эйкозапентаен қышқылы
(20:5, С5, С8, С11, С14, С17;
-3 қатар)

PGE3
PGF3
PGI3

құрамында 18 көміртегі атомы бар алмастырылмайтын май қышқылдары:
Линоль қышқылы

18:2 (9,12)

18:3

20:3

20:4

(-6 қатар)

Линолен қышқылы
18:3 (9,12,15)

18:4

20:4

20:5

(-3 қатар)

тамыр кеңейту, босану процессін инициациясы , лимфоцит миграциясын тежеу, Т-жасуша

пролиферациясы.
PGF2 (көптеген тіндерде) –тегіс салалы еттерді жиырылуы, тамыр мен бронхтарды тарылтады, жатырдың жиырылуын стимуляциялайды.
PGD3 (тегіс салалы еттерді ) –тамыр кеңейту, тромбоцит пен лейкоцит агрегациясын тежейді.
PGI2 (жүрек, тамыр эндотелилері) - тромбоцит агрегациясын тежейді, тамыр кеңейту .
TXA2 (тромбоцит) – тромбоцит агрегациясын стимулдайды, тамыр мен бронхты тарылтады
TXA3 (тромбоцит) – TXA2 қызметін атқарады, бірақ әлсіздеу

мембрана фосфолипидінен босаған кезде басталады. Катехоламины, брадикинин,ангиотензин II,гистамин, цитокин әсерінен

активтенеді.
Полиен қышқылы цитоплазмаға босап шыққанда жасуша типіне қарай циклооксигеназды жолмен простогландиндерге немесе липооксигеназды жолмен лейкотриенге айналады.

сақина түземіз. Осы кезде тұрақты емес гидроперокситуынды (PGG2) түзіліп, ол

пероксидаза әсерінен PGH2 түзіледі.
Липооксигеназды жол – гидроксипероксид түзілуінен басталады, ол гидроксиэйкозатетроеноат (ГЭТЕ) айналып, лейкотриен мен липоксин түзіледі. Ол арахидон қышқылы орналасқан тінге байланысты 5-ші, 12-ші немесе 15-ші позициясынан құрылады.

PGH2 90 c
1.
2.
простагландин Е2
эндотелий
тромбоциты

(РGH2)-синтетаза (циклооксигеназды жол) қамтамасыз етеді. Осы ферменттің 2 түрлі активтілігі

бар: циклооксигеназды және пероксидазды.
Қалған процесстер әр түрлі тіндегі өзгеше фермент ИЗОМЕРАЗА әсерінен жүреді

(12-липоксигеназа) мен эозонифильдерде (5-липоксигеназа) түзіледі.
Лейкотриен типтері: А, В, С, D

және Е.
Құрамындағы қос байланыстарға байланысты 3, 4 және 5 сериялы болып бөлінеді.

кеңеюі, өткізгіштіктің жоғарлауы, бронхтардың жиырылуы, негізгі «анафилактикалық реакцияның баяу компоненті»

LXA4, лейкоцит: хемотаксистің активациясы және супероксид аниондардың лейкоциттердің пайда болуы.
Лейкотриендер эффктісін фармокологиялық жою әсері
Қазіргі кезде лейкотриендердің фармокологиялық жою әсерінің 2 жолы бар: лейкотриенді цистеинді рецепторладың антогонисті (С4, D4 и Е4 цистеині бар, сондықтан оларды цистеинді лейкотриендер деп атайды): монтелукаст, зафирлукаст
Ингибитор 5-липоксигеназа (зилеутон)

 Қабыну деп ағзаның эволюция барысынада толық дамыған, патогенді әсерлерді жоюға

және зақымдалған ағзалардың, тіндердің, жасушалардың құрылымдық өзгерістерін қайта қалыптастыруға бағытталған, қан айналымының ерекше бұзылуымен, қан тамырлары өткізгіштігінің асып кетуімен және жасушалардың пролиферациясымен (көбею) сипатталатын жергелікті реакциясын айтады.

болады. Бос күйінде ол ұсақ тамырларға (капиллярлар, венулалар), олардың кемерлерінің

өткізгіштігін көтеріп, кеңітетін әсер етеді. Гистамин аз мөлшерде артериолаларды кеңітеді, ал көп мөлшерде - венулаларды жиырады.
Серотонин қабынудың келесі жасушалық медиаторы болып саналады. Ол адамда тромбоциттерде, ішектің шырышты қабығының хромафиндік жасушаларында, сонымен қатар мидың кейбір нервтік құрылымдарында болады. Жасушалардың бүлінуі кезінде серотонин сыртқы ортаға шығып, тамырлардың өткізгішгігін жоғарылатады.
Мес жасушалары мен базофильдерден гепарин босайды. Ол капиллярлардың ішкі қабатында фибриннің құрылуына бөгет жасайды, қан ұю үрдісін тежеп, гистаминді байланыстырып, комплементті тежеп, қабынуға қарсы ықпал етеді.
Фагоциттердің катиондық нәруыздары тамыр кемерлерінің өткізгіштігін көтереді, зат алмасуды күшейтеді және бактерицидтік әсер етеді.
Лимфокиндер - лимфоциттерде болатын пептидтері қабыну медиаторларына жатады. 10-нан астам лимфокиндердің түрлері белгілі.
Простагландиндер. Олар қан тамырларын кеңітеді, экссудацияға, хемотаксиске әкеледі, қан ұю үрдістерін кейде қарма-қарсы бағыттарда өзгертеді.
Арахидон қышқылы гиперергиялық (аллергиялық) қабынудың қуатты дәнекерлері және экссудацияға, хемотаксиске, тамыр кемерлерінің кеңуіне әкеледі; бронхиолардың тегіс еттерін жиырылтады.

альтернативті сплайсинг нәтижесінде 2 түрлі ЦОГ синтездейді.
ЦОГ-1 – физиологиялық маңызды

қызмет атқарады, қабынуға қарсы стероидты емес препараттар (аспирин) ингибирлейді. Осы кезде фосфолипаза- А2 активтеніп арахидон қышқылынан лейкотриендер түзіледі де, бронхоспазм болады. Гомеостазды сақтауға қатысады.

үсті безінің қыртысты қабатында индуцибельді фермент түрінде кездесіп, қабыну кезінде

активтілігі 20-50 есе артады. Қабыну патогенезінде маңызды рөл атқарады.