Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті География және табиғатты пайдалану

географиялық байлау
Тексерген: Сулейменова А.Р.
Орындағандар: метеорология
3 курс
2 топ

жұмыстардың математикалық негіздері. 
Ақпаратарды тікелей беру режимінде алынған гео сілтеме түріндегі

спутниктік суреттер

тік бұрышты гринвиттік координат жүйесі OXYZ,спутник орбитасының эллипстік фокусына сәйкес

келетін, Жер центрінің басталуы болып табылады. OX жүйесінің осі гринвиттік меридианның экватормен қиылысу нүктесі, OZ осі Жердің айналу осімен, ал OY осі координат жүйесін толықтырушы. Координаттың географиялық жүйесі (параллель және меридиан жүйелері) жер бетіндегі ЖЖС-нің орбита проекциясының А азимутын, спутниктік нүктенің ендігін және бойлығын және Жер бетінің сәулемен қиылысу нүктесін анықтау үшін қызмет атқарады. Жалпы жағдайда спутниктік бақылауларды географиялық байлау жер бетінің сәулемен қиылысу нүктесін анықтау тапсырмасы ретінде шешіледі.  Космостық кескінді географиялық байлау тәжірибе жүзінде Жердің нақты аудандарында электронды есептеуіш машина көмегімен арнайы бағдарлама арқылы координаталық торларды алдын ала есептелген нәтижелері бойынша жүзеге асырады. 

жеке борт жүйесіне байланысты(ЖЖС-НІҢ ориентациялық бұзылуы немесе оның жоғалуы), аспаптың

қателігі; -географиялық координаталық торларды құрастыру барысындағы, есептеу қателігі; -байлаудың нақты уақытын көрсетпеу, кескіннің және тордың нақты емес көрінуі барысындағы, технологиялық қателік.

объектілердің бейнелерін кейбір таңдалған координат жүйесінде жермен байланысты локализациялау болып

табылады. Спутник ақпараттарының географиялық байланыстыруы бірнеше бір-бірімен байланысты координат жүйелерімен жүзеге асады. SXYZ спутнигі координат жүйесі өзіне МАЗ сындарлы (конструктивті) ось жүйесін жəне спутник центрінде бастапқы массасы болады. Сындарлы жəне құрал-жабдықты координат жүйелеріндегі кейбір сəйкессіздіктер əрдайым алдын-ала белгілі болады жəне толығымен құрал-жабдықтардың құрастырылған бұрыштарымен құралады. Спутникалық координат жүйелері көп жағдайда құралдың сканерлентін айнасының ирелеңдеу бұрышымен анықталады. SXфZф фотогравиметриялық жүйесі (жергілікті спутникті ) спутник центрінде бастапқы массасымен сəйкес келеді, SZф осі жер бетіне қалыпты болып келеді жəне жер центрінде бағытталады,SXф осі МСЗ абсолютті векторлық жылдамдықпен сəйкес келеді,SYф осі координат жүйесінің оңға бағытталған,ол танган бұрышын,крен бұрышын жəне ақтару бұрышын өлшеу арқылы спутниктің бағдарын бақылайды. Осы бұрыштарды кейде спутникті жəне фотогравиметриялық координат жүйесінің сəйкессіздік бұрышы деп те атайды.
 

жүйесі қолданылады. X осінің бағыты кадрлық (развертканың) бағытымен сәйкес келеді,

ал координаталар басы жолдың басында орналасады. Бұл жағдайда бейненің нүктесінің абциссасы уақыт функциясы(t) болады, ал ордината айнаны сканерлеуші бұрыштың қайту функциясы(B).  X=f(t). Y=f(b) Көп жағдайларда бұл функциялар жолақты. Сканерлеудың периодын біле отырып, бейненің уақыттық тіркемесін жасауға болады.  Кейбір суреттің жолақтарының абциссасын x0 деп, ал соған сәйкес келетін уақытты t0 деп белгілесек, онда x абциссалы t уақытта келесі формуладан таба аламыз: t=t0+x-x0/ x•(тау) Алдағы географиялық жұмыстарға қажет болатын абсолютті уақытты алу үшін, нағыз уақытты білу қажет (T). Ол t0 мен сәйкес келеді. 

есептеулерін шешу үшін, келесідей координаталар жүйесі қолданылады.  1) OXYZ-үшбұрышты геоцентрлік гринвичтік

жүйе, оның центрі реферэнцэллипсоидпен сәйкес келеді. OX осі гринвич меридианы мен экватордың қиылысу жеріне бағытталған. OZ осі жердің айналу осінің солтүстік бағытына, ал OY оң бағытты көздейді.  2)SXYZ-жергілікті спутниктік координаталар жүйесі. S центрі спутниктің массасының центрімен сәйкес келеді. SZ осі реферэнцэллипсоидтің беткейінің нормалімен сай келеді. SX осі спутниктің абсолютті жылдамдығының векторымен сәйкес. Ал SY осі оң бағытты қамтамасыздайды. 3)SXYZ(k коэфициентімен)- спутниктің констркутивті осьтерінің жүйесі. 4)SXYZ(п коэфициентімен)- спутниктің приборлық координаталар жүйесі.

спутник ориентациясы бұрыштарымен анықталады.  IАI —ЖҮЙЕДЕН OXvYvZv КООРДИНАТЫНЫҢ ГЕОЦЕНТРЛІК ЖҮЙЕСІНЕ АУЫСУ

МАТРИЦАСЫ.
Оның элементтері B s ендік мәнімен L s меридиан мәнімен белгіленеді.  IАI және IВI матрицаларын есептегенде ΰ,γ,φ ориентация бұрыштарының мәні мен спутниктің координаты ti, уақыты үшін алынады. Оған берілген нүкте байланысқан болады.Бұл уақыт уақытша байланыстыру нәтижесінде анықталады. Ол байланысқан нүктенің орналасқан жолы бойынша анықталады. 

эллипсоидтың үлкен және кіші жартылай осі  Xs, Ys, Zs спутник координаттарын

есептпеу үшін:  Xs = {N Hs) cos Bs cos Ls,  Y s = { N + H s) c o s B s sin Ls,  Zs = [ { 1 - e 2 ) N + H s]sm B s, Спутниктік суреттерге қойылатын негізгі талаптардың бірі – географиялық байлаудың дәлдігі 2 пиксельден аз болмауы керек. Бұлттылығы 20%,-дан кем емес болуы керек.

керек.
Сканерлеу жазықтығының теңдеуі мына түрде жазылады:
(Х - Хs) c’n

+ (Y – Ys) d’n + (Z- Zs) l’n = 0
Мұндағы: Хs Ys Zs – серіктің тікбұрышты геоцентрлік координаталары, c’a , d’n, l’n – сканерлеу жазықтығына нормаль бағытталған, геоцентрлік тікбұрышты координаттар жүйесіндегі косинус бірлік векторлары. c’n , d’n, l’n өлшемдері келесі теңдеуден алынуы мүмкін:

Мұндағы, (1,0,0) жинақтық координаттар жүйесіндегі сканерлеу жазықтығына нормаль бағытталған косинус.

XsinLm - YcosLm

Z-(1-e²)NsinBn=0
  Мұңдағы: Lm-бойлық, Bn-ендік.

Эллипсоидтық беттіктің теңдеуі оның алдында берілген .
Y, Z қиылысу нүктесі анықталатын теңдеулер немесе үш X координаттар жүйесін шешудің келесі пропорцияда анықталуы мүмкін сәуленің көріністердің бағыты косинусын геоцентрлік жүйесі үйлестіру Тiк бұрышты бір нүктесінде алынған беттерін анықтайтын формула:
C’= (X-X2)/D, d’=(Y-Ys)/D, l’=(Z-Zg)/D,
D=√(X-X2)²+(Y-Ys)²+(Z-Zg)²

 
 

Спутниктері метеорологиялық ғарыш жүйесіне орнатылған «Метеор» спутнигі жерің

қабылдау нүктелерінің радио көріну аймағына ұшып келген кезде беру жүйесінің тікелей сигналдарын қабылдайды. Аннтенаны қабылдау кезінде бұрылмаған сигналдарды алу үшін қабылдау бөлімі ЖЖС -не бағытталуы керек. Спутникте аннтенаны көрсету процесі бақылау деп аталады. Бақылауды орындау үшін бізге спутниктің радио көріну аймағына енгенін және шығу уақытын білуіміз қажет, сонымен қатар азимут және барлық уақытта спутниктің радиокөріну аймағында жергілікті көкжиектің астында спутниктің биіктігін анықтауымыз керек. Жоғврыда айтылған параметрлердің жиынтығы жинақталған деп аталады, ал анықтау процесі- мақсатты белгілердің есептелген нөмірлері

аналитикалық және кестелік. Графикалық әдіс арнайы планшет пен диаграмманы пайдалану

арқылы бақылау болып табылады.
Аналитикалық әдістің мақсаты кеңістіктік координаттарды әр уақытқа пайдалануға негізделген.
Кестелік әдістің мақсаты аналитикалық негіздерді дамытуды көздейді.
Графиклық әдістің мақсатын анықтауға толығырақ тоқталып өтсек. Есептеу мақсатында бастапқы деректерге тиісті қызметтерден түскен жеделxаттар жатады, яғни арнайы кодталған баяндамалар түрінде байланыс желілері арқылы беріледі. Телеграманы дешифрлеуден кейін мақсатты есептеу арнайы планшет пен диаграмма көмегімен жүзеге асырылады.

Космостық суреттердің практикалық бағасы,белгілі бір кезектілікпен орындалатын географиялық жəне уақытша

байлауларға байланысты болады. Белгілі бір жерге суретті байлау үшін, суреттің бір суретін қай уақытта экспонирланғанын білу керек. Басқа аудандағы суреттердің экспонирланған уақыттары жəне оған байланысты географиялық координаттар орбита элементтері,бортты параметрлер жəне жергілікті аппаратуралар негізінде есептеледі.

заманауи əдістері шығарылған,ол мемлекеттің АППИ-ында практикалық қолдануға кеңестендірілген.Бұл методикаға байланысты

уақытша суреттердің байлауы 2 əдіспен жүргізіледі.
Бірінші əдіс.Бұл əдіс МЗС-пен қиылысатын географиялық ендіктің жəне АППИ-дің жаңында орналасқан бойлықтың уақытын анықтау арқылы жасалады.Бұл мақсатпер арнайы телеграммалар арқылы МЗС-тің экватордан географиялық ендікке дейін ұшатын уақыты анықталады.  Екінші əдіс.Кареткадағы тіркеуіш құралдың МЗС ауданнан ұшып бара жатқан кезде қосылу уақытын анықтау арқылы,мəліметтерді суретке тусіруде негізделеді.Бұл жағдайда планшет қолданылады,ол спутниктің экватордан белгілі бір қызықтырған ауданға дейінгі түсіру уақытын анықтайды.

географиялық торларды орналастырумен аяқталады. Координаттық тордың есебі осы бөлімде берілген

методикалар арқылы іске асады. Космостық суреттерді қабылдайтын автономдық пункттерде координаттық торлардың жинағы бар,олар ол МЗС-тің 5 негізгі виткаларына құрастырылған.
Суретке координаталық торды құрастыратын жəне орналастыратын методикаға ғана тоқталмай,координаталық торларды төменгі жəне жоғарғы орбиталардың суреттеріне де орналастыруға болады. Барлық виткаға координаттық тор есептеледі. Торды қолдануға ыңғайлы болу үшін,ол арнайы аудандарға бөлінеді ,əр ауданның координаттық торы,басқа ауданның координаттық торынан ортасындағы параллель арқылы ерекшеленеді. Барлық комплект 5 бланк координаттық тордан тұрады. Географиялық торды орындау үшін координаттық тордың 8 комплекті керек. Əр комплект сеткасының ортаңғы паралеллінің мағынасы 0, 10,20,30,40,50,60,70.Əр координаттық тор суреттің ( +-20...30 )ендіктегі өлшемін алады.

Н.И. Космические методы исследований в метеорологии