Літаратура Новага часу

ў XIX ст.

пераломны час ў гісторыі літаратур Еўропы: фармаванне новага светапогляду, філасофіі,

культурна-эстэтычных тэндэнцый, сучаснага тыпу літаратуры.
Вызначальныя рысы новай літаратуры:
аўтар (не жанр, не стылёвыя сродкі) становіцца галоўнай дзейснай асобай літаратурнага працэсу,
працэс індывідуалізацыі стылю: аўтарскі стыль супрацьстаіць норме,
творчае “я” пераўтварае ўніверсальную норму, перамагае традыцыяналізм,
“літаратурнасць” саступае месца праўдзе жыцця
і формаў яго выяўлення.

пісьмовай культуры: на глебе вуснай – народнай творчасці.
Гэта этап пошуку

літаратурай нацыянальнага аблічча, зместу.
Літаратура – выяўляла характар грамадскага жыцця, супярэчнасці гармадскага развіцця, пафас завязаны з перадавымі ідэямі часу: ідэямі народнасці і служэння народу.
На працэс станаўлення ўплывалі: 1)традыцыі старажытнай літаратуры (перайманне традыцый моцна дэфармавана); 2)народна-паэтычныя крыніцы; 3)вопыт суседніх літаратур (польскай, рускай, украінскай); 4) грамадска-культурныя запатрабаванні часу.

акрэсленыя напрамкі дастаткова складана, але вызначыць пэўныя тэндэнцыі магчыма.
Др.палова XVIII

-пач. ХІХ ст. – травесційна-бурлескная: апазіцыя да “высокіх” класіцысцкіх тэндэнцый, арыентацыя на народную творчасць: перадача высокіх тэм сродкамі бытавога апавядання, анекдота, схільнасць да грубага камікавання, знарачытая несур’ёзнасць размовы, невыразнасць ідэйна-тэматычнай пазіцыі аўтара: “Энеіда навыварат”, “Тарас на Парнасе”, “Уваскрасенне Хрыстова”, Ф.Тапчэўскі “Вечарынка”, “Цыганскае ігрышча”.

рамантычна-сентыменталісцкім ухілам) - зварот да ўласных традыцый (фальклорнага набытку народа,

звяжа літаратуру з інтарэсамі свайго краю, пашырыць чытацкую аўдыторыю (З.Даленга-Хадакоўскі, філаматы: Т.Зан, А.Міцкевіч, Я.Чачот, Ю.Яжоўскі, Ф.Маеўскі, І,Дамейка).
Філаматы-студэнты Віленскага ўн-та, удзельнікі нелегальнага адукацыйнага і патрыятычнага таварыства. Узнікла ў 1817г.
Арганізатары: Тамаш Зан, Адам Міцкевіч.
Актыўныя удзельнікі: Ян Чачот (1819г-кіраўнік), Юзаф Яжоўскі, Францішак Малеўскі, Ігнат Дамейка, Міхал Рукевіч.
Мэты філаматаў: асвета роднага краю, выхаванне грамадзянскай актыўнасці.
Вобраз філамата - рамантычны юнак, поўны прагі да асветы і любові да айчыны, затым – выгнаннік, пакутнік за патрыятычныя ідэалы, легендарны прыклад для наступных пакаленняў. Разнастайнаму засваенню фальклорна-літаратурнага ўзаемадзеяння садзейнічала рамантычная тэндэнцыя.

еўрапейскай літаратуры, проціпастаўленне духоўнага ідэалу, ідэальнага прадстаўлення аб жыцці рэальнаму

свету. Выключныя характары, іншы гарманічны свет. Імкненне да гістарызму, стварэнне “нацыянальнага каларыту”, герой- самакаштоўная, унутрана незалежная асоба.
А.Міцкевіч зб.“Балады і рамансы”, “Гражына”, “Дзяды”, “Пан Тадэвуш”, зб. “Санеты”.
Я.Чачот зб.“Песенькі сялянскія з-пад Нёмана і Дзвіны”, “Едзець міленькі Адам”, “Да пакіньце ж горла драць” (вершы- каля 30), паэмы “Наваградскі замак”, “Радзівіл, або заснаванне Вільні”, “Свіцязь”, “Спевы пра даўніх ліцвінаў”
Група польска-беларускіх пісьменнікаў (А.Рыпінскі, Я.Баршчэўскі, В.Каратынскі, А.Вярыга-Дарэўскі, У.Сыракомля, В.Дунін-Марцінкевіч)
Сентыменталісцкія тэндэнцыі – на першае месца пастаўлены просты чалавек, яго жыццё, думкі перажыванні, пачуцці (Творы Я.Чачота, В.Дуніна-Марцінкевіча)
Вострая крытыка прыгоннага ладу ў творах П.Багрыма (Зайграй, зайграй, хлопча малы” і Ф.Савіча “Дзе ж тое шчасце падзелася”.

імкненне абараніць яго сацыяльная правы і асабістую годнасць праз увядзенне

на тэатральныя падмосткі селяніна, распрацоўка і ўзбагачэнне мастацкіх формаў, вобразна-выяўленчых сродкаў беларускай мовы. Камедыі “Сялянка”, “Ідылія”, “Пінская шляхта”, “Залёты”, паэтычныя зборнікі “Вечарніцы”, “Беларускі Дудар, або ўсяго патроху”, паэмы “Гапон”, “З—над Іслачы, або Лекі на сон”

палове ХІХ ст. (ананімныя творы грамадска-публіцыстычнага зместу “Гутарка старога дзеда”,

“Паўстанцкая песня”, творчасць і дзейнасць К.Каліноўскага, Ф.Багушэвіча, Я.Лучыны, А.Гурыновіча)
Рэалізм – стыль еўрапейскай літаратуры, хар-ца імкненнем да ўсеабдымнасці жыцця, паказу складанасці і супярэчлівасці чалавечай натуры, трагічнай раз’яднанасці людзей і народаў, невырашальных канфліктаў асобы і грамадства, народа і ўлады.
Спецыфіка беларускага рэалізму: праўдзівы паказ жыцця, сацыяльных канфліктаў парэформеннага часу, увага засяроджваецца на чалавеку працы як станоўчым героі, надзеленым многімі прывабнымі рысамі, дзейсным, з пачуццём чалавечай годнасці.

нацыі, выразна адзначаючы агульнасць псіхалогіі народа і яго мовы.

пад псеўданімамі Мацей Бурачок і Сымон Рэўка з-пад Барысава (пазней

апавяданне “Тралялёначка”). Лес рукапісаў “Скрыпка беларуская”, “Беларускія расказы Бурачка” невядомы. Стварае тыповы вобраз селяніна-беларуса (дасціпнага, мудрага, іранічнага, з трывалымі жыццёвымі каранямі і глыбокай філасофіяй).
Пачынальнік крытычнага рэалізму ў беларускай літаратуры.