Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Медицина

А
Сәрсенбаева Г.
Тобы: 111 «А»
Тексерген: Мәдихан Ж.Ш.
Ақтөбе,2019

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

адам құлағына естілмейтін жиілігі 20 кГц-тен жоғары серпімді толқындар. Ультрадыбысты

жануарлар (жарғанаттар, балықтар, жәндіктер) қабылдай алады

Ультрадыбыстар, керісінше, физикалық және технологиялық әдістерде кеңінен қолданылып отыр. Бұл дыбыстарды адамдар арнайы құралдардың көмегімен естиді және қабылдай алады.

Ультрадыбыс толқындарының басты ерекшелігі — оларды дыбыс көзінен белгілі бір бағытта таралатындай етіп бағыттауға болады.

Жарқанаттың ультрадыбыстық гидролокаторлары адам жасаған ең күштісі деп есептеледі.

адам организміне әсер етеді. Мысалы, 5 Гц-тен 9 Гц-ке дейінгі

жиілік аралығында инфрадыбыстар бауырдың, асқазанның, көкбауырдың тербеліс амплитудаларын арттырады, көкірек қуысында ауыртпалық туғызады, ал 12—14 Гц жиіліктерде құлақта шуыл пайда болады. Инфрадыбыстардың адам организміне кері әсері болғандықтан, олар техникада кеңінен қолданыс таппаған.

Ерекшелігі:

құралдың жан-жағына бірдей таралады. Былайша айтқанда, естілетін дыбыс толқынын бір

ғана нүктеге естілетіндей (басқа жаққа естілмейтіндей) етіп бағыттап жіберуге болмайды. Мысалы, адамның сөйлеген сөзі оның барлық жағына бірдей естіліп тұрады. Ал, жарық толқыны ондай емес. Жарық толқыны белгілі бір нүктеге ғана түсетіндей етіп бағытталады. Мысалы, автомашинаның сыртқы шамы жарықты тек белгілі бір нүктеге бағыттай алады. Басқаша айтқанда, жарық толқыны дыбыс толқыны сияқты барлық жаққа бірдей таралмайды. Ол белгілі бір бағытта тарайды. Дыбыс та, жарық та толқын тәрізді. Ендеше бұл екеуінің тарауындағы мұндай айырмашылық неге байланысты? Оның толқын ұзындығы мен жолай кездесетін кедергінің (оларды шығарып тұрған құралдың) шамасына тығыз байланысты екені анықталды. Естілетін дыбыстардың толқын ұзындықтары 1,4-1,5 метрге дейін жетеді. Ал жарық толқынының ұзындығы миллиметрден он мыңдаған үлесімен өлшенеді. Олай болса, адам сөйлегендегі естілетін дыбыс толқынының ұзындығы адам аузының шамасына қарағанда әлдеқайда үлкен болады. Ендеше естілетін дыбыс толқыны жан-жаққа бірдей таралады. Ал жарық толқынының ұзындығы автомашина шамы шамасынан әлдеқайда кіші. Сондықтан да ол бір шоқ болып бағытталады.

бағытталған шоқ түрінде алуға болатындығы анықталды. Оған көз жеткізу үшін

ультрадыбыстың ауадағы, сұйықтағы және қатты денедегі толқын ұзындықтарын есептесек болғаны. Мектептің физика курсынан дыбыстың жылдамдығы, жиілігі және толқын ұзындығы өрнектелетін қатынас мынау:
υ =vλ
Міне, осы формуланы ультрадыбыстың толқын ұзындығын анықтау үшін пайдалануға болады.
Егер 0°С температурада ультрадыбыс ауада 330 м/с жылдамдықпен таралады деп есептесек, онда ауадағы ультрадыбыс толқынының ұзындығы 1,65 см 0,33∙10ֿ4см-ге дейінгі аралықта жататынын байқар едік.
Ультрадыбыс сұйықта орта есеппен алғанда 1200 м/с жылдамдықпен тарайды десек, онда ультрадыбыстың бұл ортадағы толқын ұзындығы 6 см -1,2· 10ֿ4 см арлығында жатады.Сол сияқты ультрадыбысты қатты денедегі жылдамдығын секундына 4000 м деп санасақ, онда толқын ұзындығының 20 см – 4·10ֿ4см аралығын қамтитынын байқар едік.Ал көзге көрінетін жарық сәулесінің (қызыл сәуле) толқын ұзындығы шамамен алғанда 0,5·10ֿ4 см-дей болады.Байқап қарасақ, көрінетін жарық сәулесінің толқын ұзындығымен өте мол жиіліктегі ультрадыбыс толқынының ұзындығы шамалас. Ультрадыбыс толқынының қысқалығы ультрадыбыс сәулелерін де (жарық сәулелері сияқты) бағытталған түрде алуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ ультрадыбыс сэулелері жарық сәулелері тәрізді шағылысады, сынады жэне фокустелінеді.

арқылы адам ағзасының ішінде пайда болған түрліше бітімдердің (ісік, жалқаяқ

– ірің, бауыр мен бүйректегі тастар және т.б.) пішінін, өлшемдерін және орнын дәл анықтауға болады. Сонымен қатар ультрадыбыстық зерттеу хирургияда, онкологияда, гинекологияда және т.б. кеңінен қолданылады.

оның түрін, жүрек ісіктерін, т.б. Өзгерістерді табуға мүмкіндік береді. Сол

сияқты бауыр және өт жолдары, ұйқы безі, бүйрек, қалқанша безі, т.б. Ағза ауруларын анықтауда маңызы зор. Ультрадыбыспен зерттеу әдісі неврологияда, офтолмологияда, отоларингологияда, акушерлік және гинекологияда,урологияда қолданылады

қауіпсіз жүрек қантамыр жүйесінің диагностикалау әдістерінің бірі болып табылады.

қуысының бетіне қойылады да жоғарғы жиеліктегі дыбыс толқындарын зерттейді. Дыбыс

толқындары жүрек бөлімшелерінде болатын әр үрдісті микрофонға жеткізеді. Жүрек қақпақшаларының ақаулары, әдетте, осы диагностика арқылы білінеді. Себебі жүрек қақпақшасының стенозы кезінде қан айналымы күрт жылдам болып кетеді, ал жылдам қан айналымы дыбыс толқындары арқылы анық білінеді. Эхокардиограмма тек қана ақауларды таппай, қақпақшалардың өлшемдерін де анық береді.

ет – сүйек қабығы – сүйектің шекараларында, ағзаның қуыс беттерінде

ультрадыбыс жақсы шағылады. Сондықтан адам ағзасындағытығыздығы әртүрлі бітімдеріанықтауға болады. Осы әдісті ультрадыбыстық локация дейді.

УД-локация қондырғысы
генератордан,
УД-импульс тарататын датчиктен
Д және шағылған дыбысты қабылдаушыдан
электрондық осцилографтан тұрады.

Қабылдаушы қабылдаған импульстарының айырмасы нұсқаның жатқан тереңдігін көрсетеді, ал датчиктің қозғалысы нұсқаның пішінін көрсетеді.

ісікті және мидың қабынуын анықтайтын тәсіл,
УД-кардиография – жүректің өлшемдерін

анықтау,
офтальмологияда – көз ортасының бітімін анықтау және т.с.с. УД-локациямен қатар диагностика мақсатында УД-ның жұтылу процесін зерттеуде қолданылады. Акустикалық қасиеті әр түрлі екі ортаның шекарасында ультрадыбыс жұтылады.


Медицинада диагностика мақсатында ультрадыбыстық Допплер эффектісі кеңінен қолданылады. Қазіргі кезде қолданылатын ультрадыбыстық аппараттардың көптеген түрлері бар. Солардың ішінде кең тараған импульстік – толқындық аппараттар. Бұл аппараттың көмегімен тіннің үш өлшемді (ұзындығы, ені және биіктігі) кескінің алуға және олардың көлемін анықтауға болады. Ағзаның кескінін жұмсақ-табаққа, (гибкие дискеты), олар компакт дискке және магнитооптикаға жазып алуға болады. Сонымен қатар допплер қисықтарына автоматты түрде талдау жасайды. Жедел диагностика мақсатында жеңіл, тасымалдауға қолайлы ультрадыбыстық аппараттар қолданылады. Бұл аппараттар қолдану мүмкіншілігі шағынан стационарлық аппараттардан кем емес.

алмасу процестерінің бұзылыстарына әкеледі. Сонымен қатар жасуша мембраналарының өтімділігінің бұзылыстарына

әкеледі. Кавитирлеуші сұйықтықпен қатынаста болған қол қолдың кәсіптік ауруларына әкелуі мүмкін. Церебралды микроорганикалық симптоматика болуы мүмкін. Клиникалық ағымына байланысты 3 кезеңін бөледі:
вегетатамырлы дистонияның аяқтардағы вегетативті невралгиялық синдромдары басымырақ болады;
астеновегетативті синдромдар мен қолдағы вегетативті полиневропатия симтомы;
гипоталамиялық көріністермен диэнцефалды патология дамиды

түріндегі полиневрит анықталынады, тырнақ капилляроскопиясы кезінде капиллярлардың спазмдары немесе спастикалық

атониясы дамиды

төмендетуге арналған. Яғни оған ультрадыбыспен қатынаста болатын уақыт ұзақтығының қысқаруы,

дистанционды басқаруларды қолдану, электромагниттік толқындардан дыбыстарды шектейтін экрандарды қолданулар, жеке басының қорғаныс заттарын қолдану жатады. Ультрадыбыспен қолдардың байланысын үзу мүмкін болмаған жағдайларда резиналы перчаткаларды қолданады. Құралдардаың шектейтін қол саптары болу керек. Кезеңді түрде 12 айда бір рет, жұмыс басталғаннан кейін алғашқы 36 айда бір рет медициналық қараудан өту керек. Барлық тексерушілерге суықтық сынамасын, вибрациялық сезімталдықтарын тексеру керек. Шеткі тамырлардың ангиоспазмы, Рейно ауруы, облитерирлеуші эндартериит, шеткі жүйке жүйеснің сүлелі аурулары ультрадыбыспен байланыста болатын жұмыстанр үшін медициналық қарсы көрсеткіш болып табылады.

кір жуып, киім тігуге, дәнекерлену мен кесудің сапасын тексеруге болады.

Ультрадыбыс медицинада да кеңінен пайдаланылады. Ультрадыбыспен массаж, ота жасауға, тісті емдеуге, тіпті сырқат диагнозын анықтауға болады. Осылайша ультрадыбыс адамдардың сенімді көмешісіне айналды.

Е.В., Кондратенко Е.И., Ломтева Н.А. Молекулярная биология. – Астраханский университет,

2007.

3. Ішкі аурулар пропедевтикасы. С.Қ. Асауова, Г.Т. Нуратдинова – Кызылорда, 2009 ж.

4. Ішкі аурулар. А.А. Оспанова. – Шымкент, 2008 ж.