Металдар мен ?орытпаларды? ш?гуі

14 – 2кд
Қабылдаған : Ибрагимова З

кішірейту қасиетін айтады. Құймаларда шөгу процестері, құю қорамағына балқытылған металды

құюды бастаған мезгілден, құйманың өзі толық салқындауына дейін жүреді. Салыстырмалы бірлікте көрсетілген сызықтық және көлемдік шөгуді айырып таниды.

1- сурет. Металдар мен қорытпалардың көлемдік шөгуі

қарсы тұратын берік қабыршықты пайда болғызатын температурадан бастап, қоршаған ортаның

температурасына дейін сызықтық өлшемнің кішіреюін айтады. Сызықтық шөгуге қорытпаның химиялық құрамы, құйманы құятын температура, құю қорамағында қорытпаны салқындату жылдамдығы, құйма мен құю қорамағының құрылымы әсер етеді. Сөйтіп, көміртегі мен кремнийдің мөлшері үлкейген кезде, сұр шойынның шөгуі азаяды. Алюминийлік қорытпалардың шөгуін, кремнийдің мөлшерінің жоғары болуы, ал құймалардың шөгуін құю температурасының төмендеуі азайтады. Құю қорамығына құйылған қорытпадан жылуды кетірудің жылдамдығын жоғарлату, құйманың шөгуін үлкейтуге алып келеді.

1- cурет . Металдар мен қорытпалардың
сызықтық шөгуі

Механикалық тежеу құйма мен құю қорамағы арасында үйкелістің бар болу

себебінен пайда болады. Термиялық тежеуге, құйманың жеке бөлімдерінің әртүрлі жылдамдықпен салқындап қатаю себепші болады. Құрылымы бойынша күрделі құймаларға, механикалық және термиялық тежеулер бірлесіп әсер етеді. Құйған кезде металдың шығынын, құйманың жарамды болып шығу коэффициентімен анықтайды. Осы коэффициент мынадай қатынаспен табылады:
Кж.ш.= Мқ.м./Мш,
мұндағы Мқ.м – құйманың массасы (таза); Мш – құйманың, құюжол жүйесі элементтерінің және біржола жоғалатын шығынның (отқабыршық, т. б.) массаларын қосатын металл шихтасының массасы.

материалдардың, электр энергиясының шығынын азайтады, еңбек өнімділігін жоғарылатады және құйманың

өзіндік құнын төмендетеді.
Шойыннан жасалған күрделі құйманың жарамды болып шығуы 50…60 %, ал қарапайым құйманың жарамдылығы 75…80 % тең болады. Болатты құюма жасау үшін қолданғанда, осы құйманың жарамды болып шығуы 40…70 % жетеді. Таңдап алған құю тәсілін қолданудың нәтижелігін мынадай металды қолдану коэффициентімен (МҚК) сипаттайды:
МҚК = Мт/Мқ.м,
мұндағы Мт – өңделген тетік массасы.
Құмнан жасалған қорамаға құйған кезде МҚК 0,75…0,95, ал арнайы құю тәсілдерін қолданған кезде 0,9…0,95 мөлшерлеріне жетеді.

мөлшері жоғарылайды және механикалық өңдеуге қажетті әдіпті кішірейту есебінен (2

ретке дейін) МҚК-де азаяды. Шойынды қолданып осылай құйған кезде МҚК 0,85-тен 0,90 дейін жоғарылайды. Балқытылатын модельдер бойынша құюды (дәл құю), қиын механикалық өңделетін металдан құрама пішіні күрделі құймаларды жасау үшін қолданады. Қысыммен өңделіп алынатын соғылмалармен салыстырғанда, балқылатын модельдерді қолданып бұйымды құйып жасаған кезде металдың шығыны, механикалық өңдеудің енбексыйымдылығы және тетіктің өзіндік құны 22…80 % азаятындығы анықталған. Мысалы, беріктігі жоғары болаттардан жасалған тетіктер үшін осындай алмастыру, 0,182-ден 0,754 дейін металды қолдану коэффициенттін жоғарылатуға мүмкіндік береді. Дәл құю бір тонна құюға 1,5…2 т илемді үнемдеуге мүмкіндік жасайды. Құйылған бұйымдарға жиі тек жанасатын беттер үшін механикалық өңдеу белгіленеді. Кокильге құю құймалардың жарамды болып шығу коэффициентін 75…90 % дейін жоғарылатады. Бұл құю, құм қорамына құюмен салыстырғанда, құймаларды механикалық өңдеу үшін белгіленетін әдіпті 2…3 рет азаяды. Қысыммен құюдың артықшылықтары, механикалық өңдеу үшін әдіпті 0,3…1,0 мм көп емес етіп белгілеуге мүмкіндік береді. Жиі қысыммен құюмен дайын тетіктер алады. Осы тетіктерде кенерек пен құюжол кесілген жер ғана тазаланады. Центрден тепкіш тәсілімен құю, құюжолы жоқ болғандықтан өте аз металл шығынымен сипатталады. Осы себептен Кж.ш.= 100 %. Дәл ірі дайындамаларды жасаған кезде, құймалардың жарамды болып шығуы бойынша өте жақсы нәтижені электршлакты құю береді.

сұйық күйдегі және қатаю кезіндегі көлемдік шөгудің жүруі, оларда шоғырлану

облысына қарай шөгу раковиналары немесе кеуектілігі деп аталатын қуыстардың көлемдік шөгу ақауларының түзілу нәтижесі болып табылады. Құйылып алынған бұйымдардың ішінде шөгу қуыстарының пайда болу себептері мынадай:
-қалыпқа құйылған металл көлемінің өзгеруі сыртқа жылу бөлу жағдайларында жүреді, осының салдарынан құйманың сырқы бетінде қабыршақ түзіліп, қатып үлгермеген сұйық металл көлемінде ретсіздіктердің болуы;
-көптеген қорытпалардың сұйық күйдегі және қатаю кезіндегі шөгуі қатты күйдегі шөгу шамасынан артық болғандықтан, осы айырым шөгу раковиналары немесе кеуектері деп аталатын шоғырланған немесе таралған қуыстар түрінде байқалады.

Шөгу раковиналары деп құйма металының сұйық күйден қатаюы жәнесуынуы кезінде шөгу нәтижесінде түзілген бір қуыс немесе шоғырланған қуыстар тобын айтады

1- сурет.
Шөгу раковинасының түзілу схемасы