№ 6 тақырып. Бірыңғай бюджеттік сыныптама

кіріс бөлігінің сыныптамасы
3 Бюджет шығындарының мазмұны мен сыныпталуы
4 Бюджеттік бағдарламалар

мен олардың әкімшілерін анықтау
 

объектілеріне топтамалық кодтар бере отырып функционалдық, ведомствалық және экономикалық сипаттамалар

бойынша топтастыру болып табылады.
Бірыңғай бюджеттік сыныптама бюджет жүйесінің барлық деңгейдегі бюджеттері көрсеткіштерінің салыстырымдылығын қамтамасыз етеді. Бюджет процесі бірыңғай бюджеттік сыныптама негізінде жүзеге асырылады.

Бірыңғай бюджеттік сыныптама бюджеттердің барлық деңгейлері үшін бірдей және міндетті

болып табылады. Заң актілерінің, Президент жарлықтарының, Қазақстан Республикасы Үкіметі қаулыларының негізінде әзірленеді.

орган әзірлейді және Қазақстан Республикасы Үкіметі бекітеді. Бірыңғай бюджеттік сыныптама:
бюджет

түсімдерінің сыныптамасын
бюджет шығыстарының функционалдық сыныптамасын
бюджет шығыстарының экономикалық сыныптамасын қамтиды.

бюджеттің барлық түрлерінің құрастырылуы мен орындалуының бірыңғай әдіснамалық амалдарына негіз

болады;
2. айқындылық қағидасына сәйкес аумақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының болжамды көрсеткіштерінің сенімділігі мен анықтылығын және бюджеттің барлық түрлерінің кірістері мен шығындарын есептеудің нақтылығын білдіреді;
3. кірістер мен шығындарды талдап көрсету қағидасы кірістердің пайда болу көздеріне байланысты, ал шығындардың мақсатты жұмсалу баптарына байланысты сыныпталатынын білдіреді.

шығындарының құрамы мен құрылымын бақылау;
бюджет жүйесінің барлық деңгейлері бойынша

салыстырмалы жинақ бюджеттік ақпаратты алу;
бюджеттік үдерістің заңнамалы бақылау құралдарын қалыптастыру;
Бюджет жүйесінің біртұтастығы қағидасының іске асуын қамтамасыз ету.

сипаттамалар бойынша барлық деңгейдегі бюджеттер түсімдерінің топтамасы бюджет түсімдерінің сыныптамасы

болып табылады.
Бюджет түсімдері сыныптамасының топтамасы санаттан, сыныптан, кіші сыныптан және өзіндік ерекшеліктен тұрады.

мен кіші сыныптарда түсімдер олардың көздері мен түрлері бойынша топтастырылады.
Өзіндік

ерекшелік бюджетке төлем немесе түсім түрін айқындайды.
Мысалы салық түсімдерінде сынып салық тобын білдіреді, кіші сынып салық түрін білдіреді, өзіндік ерекшелік нақты төлеушіні немесе салық объектісін білдіріді.

түсетiн түсiмдер;
бюджеттік кредиттерді өтеу;
мемлекеттің қаржы активтерiн сатудан түсетiн түсiмдер;
қарыздардың түсiмi;
бюджет

қаражаттарының пайдаланылатын қалдықтары.
Қалған бөлімшелер кірістерді одан әрі құралу көздері бойынша бөлшектейді.

топтастырады. Сыныптама коды екі таңбадан тұрады. Мысалы, 1 санат «Салықтық

түсімдердің» келесі сыныптары бар:
01- ол табыс салығы;
03 – әлеуметтік салық;
04 – меншікке салынатын салық;
05- ол тауарлар, қызметтер мен жұмыстар бойынша ішкі салықтар және басқалары;
06 – халықаралық сауда мен сыртқы операцияларға салынатын салықтар;
07- басқа да салықтар;
08 – Заңдық мәнді іс-әрекеттерді жасағаны және оған уәкілеттіігі бар мемлекеттік органдар немесе лауазымды адамдар құжаттар бергені үшін алынатын міндетті төлемдер.

сыныпты көрсететін бір цифр келеді. Кіші сынып түсімдерді олардың пайда

болу көздері мен түрлеріне байланысты жете және дәлірек топтастырады. Сыныптау коды бір таңбадан тұрады.
Мысалы, 04 «Меншікке салынатын салықтар» сыныбының мынадай кіші сыныптары бар:
1 – млік салығы;
3 – жер салығы;
4 – көлік құралдарына салынатын салық;
5 – бірыңғай жер салығы.

өзіндік ерекшелік белгісі. Мысалы, 1 санат «Салықтық түсімдердегі» 04 сынып

«Меншікке салынатын салықтардағы» 3 кіші сынып «Жер салығы» бойынша мына ерекшеліктер айқындалады:
01 – Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге жеке тұлғалардан алынатын жер салығы;
02 – Елді мекен жерлеріне жеке тұлғалардан алынатын жер салығы;
03 – Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс жерлеріне және ауыл шаруашылығына арналмаған өзге де жерге салынатын жер салығы;
04 – Орман қорының жерлеріне салынатын салық;
05 – Су қорының жерлеріне салынатын жер салығы;
06 – Ерекше қорғалатын табиғи аумақ жерлеріне, суықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлерге салынатын жер салығы;
07 - Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге заңды тұлғалардан, жеке кәсіпкерлерден, жеке нотариустар мен адвокаттардан алынатын жер салығы;
08 - Елді мекен жерлеріне заңды тұлғалардан, жеке кәсіпкерлерден, жеке нотариустар мен адвокаттардан алынатын жер салығы;

специфик.

бойынша сыныптау олардың экономикалық үдерістерде атқаратын рөлі мен маңызын анықтауға

мүмкіндік береді.теория мен тәжірибеде бюджет шығындарын сыныптаудың бірнеше белгілері бар. Ең алдымен, бюджеттік қаражаттарды мемлекеттік басқару деңгейі бойынша бөлумен байланысты шығындардың аумақтық сыныптамасын айыру қажет. Бюджеттік қаражаттарды жоспарлау мен пайдалану үшін бюджеттік шығындардың экономикалық сыныптамасы маңызды рөл атақарады. Бюджеттік шығындардың экономикалық сыныптамасы экономиканы дамытуға, кеңейтілген ұдайы өндіріс үдерістеріне бюджеттен қаражаттарды бөлумен тікелей байланысты. Бұл белгілер бойынша ағымдағы шығындар (ағымдағы бюджет) мен күрделі шығындар (даму бюджеті) болып бөлінеді.

біріне бюджеттік қаражаттарды функционалдық (атқарымдық) және ведоствлық бағыттар бойынша бөлуді

жатқызуға болады.
Функционалдық және ведомстволық белгілер бойынша
бюджеттік қаражаттың жұмсалу бағыттарын айқындайтын, мемлекет функцияларының орындалуын, Қазақстан Республикасының стратегиялық және бағдарламалық құжаттарын, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын іске асыруды көрсететін барлық деңгейлердегі бюджеттер шығыстарының топтамасы бюджет шығыстарының функционалдық сыныптамасы болып табылады.

деңгейлерден тұрады:
- функционалдық топтар;
- функционалдық кіші топтар;
- бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері;
-

бюджеттік бағдарламалар (кіші бағдарламалар).

мемлекеттік қызметтер
02 - қорғаныс
03 - қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік
04 -

білім беру
05 - денсаулық сақтау
06 - әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік көмек
07 - тұрғын үй- коммуналдық шаруашылық
08 - мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік
09 - отын-энергетикалық кешен
10 - ауыл, су, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны қорғау
11 - өнеркәсіп және құрылыс
12 - транспорт және байланыс
13 - басқалар
14 - борышқа қызмет көрсету
15 - ресми трансферттер
16 – қарыздарды өтеу.

жүзеге асыратын операцияларды көрсететін экономикалық сипаттамалар бойынша бюджет шығыстарын топтастыру

бюджет шығыстарының экономикалық сыныптамасы болып табылады.
Бюджет шығыстарының экономикалық сыныптамасын топтастыру санаттан, сыныптан, кіші сыныптан және өзіндік ерекшеліктен тұрады.
Санат шығыстарды экономикалық белгілері бойынша топтастырады. Сынып және кіші сынып шығыстарды мемлекеттік мекемелер жүргізетін операциялардың негізгі түрлері бойынша топтастырады. Өзіндік ерекшелік бюджеттік бағдарламаны іске асыру үшін мемлекеттік мекеме жүргізетін операцияның түрін айқындайды.

экономикалық белгілеріне байланысты топтастырады. Сыныптау коды бір таңбадан тұрады. Сыонмен

қатар, экономикалық сыныптама келесі санаттарды қамтиды:
ағымдағы шығындар – мемлекеттік мекемелердің өз қызметтерін орындауымен байланысты шығындары;
күрделі шығындар – негізгі капиталды жасаумен, қайта қалпына келтірумен немесе оларды сатып алумен байланысты шығындар;
бюджеттік несиелер – бюджеттен қайтарымдылық, мерзімділік және төлемділік негізде бөлінетін ақша қаражаттары;
қаржы активтерін сатып алу – мемлекеттік меншікке қатысу үлесін, заңды тұлғалардың, соның ішінде халықаралық ұйымдардың бағалы қағаздарын сатып алу жөніндегі операциялармен байланысты шығындар.
қарыздарды өтеу – қарыздар бойынша негізгі берешекті өтеумен байланысты шығындар.

мемлекеттік мекемелердің жүргізетін операцияларының негізгі түрлері бойынша шығындарды топтастырады. Мұнда

сыныптау коды екі таңбадан тұрады.
3) кіші сыныптар. Олар мемлекеттік мекемелердің жүргізетін операцияларының негізгі түрлері бойынша шығындарды жете топтастырады. Сыныптау коды үш таңбадан тұрады. Мысалы, 1санат «Ағымдағы шығындар» болатын болса, онда 01 сыныбы «Тауарлар мен қызметтер шығындары», ал 110 кіші сыныбы «Жалақы» болады. Немесе, 2 санат «Күрделі шығындар», сыныбы 04 «Негізгі капиталды сатып алу», ал кіші сыныбы 430 «Күрделі жөндеу» болуы мүмкін және т.с.с
4) ерекшеліктер. Олар бюджеттік бағдарламаны жүзеге асыру мақсатында мемлекеттік мекеменің жүргізетін операциялардың түрлерін анықтайды. Сыныптау коды үш таңбадан тұрады. Мысалы, кіші сынып 120 «Жұмыс берушілердің жарналары» бойынша мына ерекшеліктер: 121 «Әлеуметтік салық», 122 «Әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына әлеуметтік аударымдар», 125 «Міндетті сақтандыруға арналған жарналар» болуы мүмкін.

басқару органдарының, бюджеттік мекемелердің ағымды қызмет етуін және трансферттер түрінде

басқа бюджеттер мен экономиканың жеке салаларына мемлекеттік қолдау көрсетуді қамтамасыз етуге бағытталған бюджет шығындарының бір бөлігі болып табылады. Бұл шығындар тұрақты сипатқа ие бола тұра мемлекеттік тұтыну шығындарын қамтиды.
Бюджеттің күрделі шығындары – бұл инновациялық және инвестициялық қызметті қаржыландырумен байланысты болатын мемлекеттің ақшалай шығындары. Оларға: бекітілген инвестициялық бағдарламаларға сәйкес инвестицияларға арналған шығындар; инвестициялық мақсаттарға арналған бюджеттік несиелер ретінде ұсынылатын қаражаттар; қала құрылысы, инфрақұрылымды дамытуға арналған шығындар; ғылымға, адми капиталға, ақпараттық жүйелерді құру мен дамытуға арналған инвестицияларды жатқызуға болады.

іске асыруға және нәтижелерге қол жеткізуге жауапты мемлекеттік орган болып

табылады.
Орталық атқарушы және өзге де орталық мемлекеттік органдар республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері болып табылады.
Жергілікті бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін жергілікті мемлекеттік басқарудың үлгілік құрылымы негізге алына отырып айқындалады.
Әкімдердің және облыстық мәслихаттардың, республикалық маңызы бар қала, астана мәслихаттарының аппараттары, облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың әкімдіктері уәкілеттік берген атқарушы органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың ішкі істер органдары облыстық бюджеттік бағдарламалардың, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттік бағдарламаларының әкімшілері болып табылады.

бар мемлекеттік органның стратегиялық жоспарында айқындалған стратегиялық бағыттармен, мақсаттармен, міндеттермен,

нәтижелер көрсеткіштерімен өзара байланысқан бюджет шығыстарының бағытын айқындайды.

олардан туындайтын мемлекеттік қызметтер көрсетуді жүзеге асыруға;
трансферттер мен бюджеттік субсидиялар

беруге;
бюджеттік кредиттер беруге;
бюджеттік инвестицияларды жүзеге асыруға;
күрделі шығыстарды жүзеге асыруға;
мемлекеттің міндеттемелерін орындауға бағытталған бағдарламалар болып бөлінеді.

бекітілетін республикалық бағдарламаларға;
2) облыстық бюджеттің, республикалық маңызы бар қала, астана

бюджеттерінің құрамында бекітілетін облыстық, республикалық маңызы бар қала, астана бағдарламаларына;
3) аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджетінің құрамында бекітілетін аудандық (қалалық) бағдарламаларға;
4) республикалық маңызы бар қала, астана бюджеттерінің, аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджетінің құрамында бекітілетін, қаладағы ауданның, аудандық маңызы бар қаланың, кенттің, ауылдың (селоның), ауылдық (селолық) округтің бюджеттік бағдарламаларына бөлінеді.

асыратын дара бюджеттік бағдарламаларға;
2) белгілі бір бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің бюджеттік

бағдарламаларының құрамында бекітілетін және бюджеттік бағдарламалардың әртүрлі әкімшілері арасында ағымдағы қаржы жылы ішінде бөлінуге жататын, бөлінетін бюджеттік бағдарламаларға бөлінеді.
Мұндай бюджеттік бағдарламаларды бөлу Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен жүзеге асырылады.

беріле отырып, ағымдағы бюджеттік бағдарламаларға және дамудың бюджеттік бағдарламаларына бөлінеді.
Дамудың

бюджеттік бағдарламаларына бюджеттік инвестицияларды жүзеге асыруға бағытталған бюджет шығыстары жатады. Бюджеттің қалған шығыстары ағымдағы бюджеттік бағдарламаларға жатады.

асыратын дара бюджеттік бағдарламаларға;
2) белгілі бір бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің бюджеттік

бағдарламаларының құрамында бекітілетін және бюджеттік бағдарламалардың әртүрлі әкімшілері арасында ағымдағы қаржы жылы ішінде бөлінуге жататын, бөлінетін бюджеттік бағдарламаларға бөлінеді.
Мұндай бюджеттік бағдарламаларды бөлу Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен жүзеге асырылады.