ТАҚЫРЫБЫ:
Липидтер алмасуы, аралық алмасуы, липидтер алмасуындағы ағзалардың
рөлі.
Слайд 9ФФ
АТЕРОСКЛЕРОЗДЫ ТУҒЫЗАТЫН ФАКТОРЛАР
Слайд 10АТЕРОСКЛЕРОЗ—(грек. аthere-ботқа, лат.scleros-қатты) деп артериялардың ірі және орташа тармақтарының интимасында
В апопротеині бар липопротеидтер мен холестериннің жиналып қалуымен, оларға жауап
ретінде айналасында дәнекер тіндерінің артық өсіп өнуінен фиброздық түйіндер қалыптасуы.
Слайд 11Normal Arterial Wall
Tunica adventitia
Tunica media
Tunica intima
Endothelium
Subendothelial connective
tissue
Internal elastic membrane
Smooth
muscle cells
Elastic/collagen fibers
External elastic membrane
Astra Zeneca
Слайд 13Рисунок 10. Излюбленные места образования атеросклеротических бляшек.
Слайд 18ДӘРІС ЖОСПАРЫ:
1. Тағам липидтері
2. Липидтердің қорытылуы.
3. Липидтердің қорытылу өнімдерінің сіңірілуі. Мицелла. Хиломикрондар.
4. Ішек қабырғасының
, өкпенің, бауырдың, май тіндерінің липидтер алмасуындағы рөлі
5. Липопротеидтер, құрамы, ролі, өзгерістері.
6. БМҚ тотығу түрлері, БМҚ-ның -тотығуы
Слайд 19
Липидтер дегеніміз – бос май қышкылдары мен спирттердің күрделі эфирлері.
Слайд 20ТАҒАМ ЛИПИДТЕРІ:
ТРИАЦИЛГЛИЦЕРИДТЕР (ТАГ)
ФОСФОЛИПИДТЕР (ФЛ)
ХОЛЕСТЕРИН (ХС) Ж\Е ОНЫҢ ЭФИРЛЕРІ (ХЭ)
КӨП ҚАНЫҚПАҒАН
МАЙ ҚЫШҚЫЛДАРЫ (КҚМҚ)
ТӘУЛІКТІК МӨЛШЕРІ: 60-80 Г ӨСІМДІК Ж\Е ЖАНУАР ТЕКТЕС
МАЙЛАР ;
300-500МГ- ХОЛЕСТЕРИН Ж\Е ХЭ;
КҚМҚ- 2%
Слайд 21ТАГ функциясы.
А) энергия көзі. 1гр ТАГ 38,9 кДж, ал
гликоген 17,2 кДж энергия ғана бөлінеді.
Б) Эндогенді судың
көзі
100 гр ТАГ 107 грамм эндогенді су түзіледі.
В) Еріткіштік функциясы.
Г) Жылуды реттеуге қатысады.
Д) ағзаны механикалық зақымдалудан қорғайды .
Слайд 22ФЛ қызметі:
А. Құрылымдық
Б. Суда ерімейтін липидтердің тасымалдануына қатысады (хиломикрондар, липопротеидтер);
В.
Кейбір ФЛ (кефалиндер) қанның ұюына қатысады;
Г. Липотроптық қызмет көрсетеді, (бауырды
май басудан қорғайды);
Д. ФЛ және олардың метаболиттері (ФИФ2) мессенджердың рөлін атқарады.
Е. Фермент активтілігін реттейді
Ж. Беткі активті зат ретінде өкпедегі қалыпты тыныс алуды қамтамасыз етеді.
Слайд 23ХОЛЕСТЕРИН-ЦИКЛОПЕНТАНПЕРГИДРОФЕНАНТРЕННІҢ
ТУЫНДЫСЫ
ХС маңызы:
А. Құрылымдық
рөлі.
Мембрана компоненттерінің 30%-і холестерин үлесіне тиеді.
Б. Диэлектрик. Нерв импульсінің жан-жаққа тарамай бір бағытта берілуін қамтамасыз етеді.
В. Фосфолипидтердегі қанықпаған май қышқылдарын пероксидті тотығудан қорғайды.
Г. Пластикалық (өт қышқылдары, стероидты гормондар, Д3 витамині синтезделеді).
Кейде холестериннен канцерогенді қосылыстар түзіледі, ХС алмасуының бұзылуы атеросклероз, өт-тас ауруына әкеліп соғуы мүмкін;
Слайд 24КӨП ҚАНЫҚПАҒАН МАЙ ҚЫШҚЫЛДАРЫ
( ВИТАМИН F, ЭССЕНЦИАЛДЫ
МАЙ ҚЫШҚЫЛДАРЫ,АЛМАСТЫРЫЛМАЙТЫН МАЙ ҚЫШҚЫЛДАРЫ )
С17Н31СООН-ЛИНОЛЬ 18 ¦ 2
С17Н29СООН-ЛИНОЛЕН
18 ¦ 3
С19Н31СООН-АРАХИДОН 20 ¦ 4
Слайд 25Көп қанықпаған майқышқылдарының (КҚМҚ)
2 класы белгілі:
омега-6 ( −6)
және омега-3 ( −3).
линоль (С18:2), арахидон(С20:4)
линолен (С18:3), эйкозапентаен (С20:5),
докозапентаен(С22:5)
Слайд 26КҚМҚ МАҢЫЗЫ:
Мембрананың құрамына кіріп,оның сұйық күйін қамтамасыз етеді.
Антиатерогенді,
Қабынуға қарсы эффекті көрсетеді.
Қанның ұюын төмендетіп тромб түзілуін тежейді.
Ақыл–
еске , көздің көруіне әсер етеді
Простагландиндердің негізін салушы.
Слайд 27ЛИПИДТЕР АЛМАСУЫ 4 САТЫДАН ТҰРАДЫ:
ҚОРЫТЫЛУЫ
2. СІҢІРІЛУІ
3. АРАЛЫҚ АЛМАСУЫ
4. СОҢҒЫ ӨНІМДЕРДІҢ БӨЛІНУІ
Слайд 28Липидтердің қорытылуы эстеразалардың әсерінен іске асады.
Емшектегі балаларда сілекей лингвальды
липазасы мен асқазан сөлі липазасы(рН=4-5)активті.Олар сүттегі эмульсияланған ТАГ→β-МАГ+2 БМҚ ыдыратады.
Ересек
адамдарда ауыз қуысында липидтерді ыдырататын ферменттер жоқ ж/е асқазан сөлі липазасы активсіз.Липидтердің қорытылуы ащы ішекте жүреді.
Слайд 29ЛИПИДТЕР ҚОРЫТЫЛУ ҮШІН АЛДЫМЕН ЭМУЛЬСИЯЛАНУЫ КЕРЕК.
ЭМУЛЬСИЯЛАНУ АЩЫ ІШЕКТЕ ЭМУЛЬГАТОРЛАР
( ӨТ ҚЫШҚЫЛЫНЫҢ ТҰЗДАРЫ , БЕЛОКТАР т.б.) Ж\Е ІШЕК ЖИЫРЫЛУЫНЫҢ
ӘСЕРІНЕН ЖҮРЕДІ .
О Л И З
СН2-О-СО-R1
СН-О-СО-R2
СН2-О-СО-R3
СН2-ОH
СН-О-СО-R2
СН2-О-СО-R3
СН2-ОH
СН-О-СО-R2
СН2-ОH
СН2-ОH
СН-ОH
СН2-ОH
БМК
БМК
БМК
ДАГ
β-МАГ
ГЛИЦЕРИН
ТАГ
R1COOH
R3COOH
R2COOH
H2O
Панкреатидтік липаза
Ішек
сөлі липазасы
H2O
Слайд 33ФОСФОЛИПАЗА А1.А2.С.Д
ФОСФОГЛИЦЕРИД
ГЛИЦЕРИН+2БМҚ+
Н3РО4+Х (азотты негізді зат)
холестеролэстераза
Холестерин эфирі
холестерин+ БМҚ
(ХОЛЕСТЕРИД)
H2O
Слайд 34 ЛИПИДТЕРДІҢ СІҢІРІЛУІ
АЩЫ ІШЕКТІҢ ПРОКСИМАЛЬДЫ БӨЛІГІНДЕ
ӨТЕДІ.
Суда жақсы еритін ЛИПИДТЕР диффузия жолымен:
Қысқа тізбекті БМҚ ;
Глицерин;
ФОСФОР ҚЫШҚЫЛЫНЫҢ ҚАЛДЫҒЫ ТҰЗДАР
АЗОТТЫ НЕГІЗДІ ЗАТТАР ЦДФ–ХОЛИН
Слайд 35ҰЗЫН ТІЗБЕКТІ БМҚ
ß–МАГ
ХОЛЕСТЕРИН
ҰЗЫН ТІЗБЕКТІ БМҚ
ß–МАГ ХОЛЕСТЕРИН
ФЛ
ӨТ ҚЫШ.ТҰЗ
М
И
Ц
Е
Л
Л
А
СУДА ЕРІМЕЙТІН ЛИПИДТЕР МИЦЕЛЛА ТҮРІНДЕ СІҢІРІЛЕДІ.
30% ХС
Слайд 362. ЛИПИДТЕРДІҢ
ҚОРЫТЫЛУ ӨНІМДЕРІНІҢ СІҢІРІЛУІ
Слайд 37ІШЕК ҚУЫСЫНДА ӨТЕТІН ПРОЦЕСТЕР
МАЙЛАРДЫҢ ЭМУЛЬСИЯЛАНУЫ
ҰЙҚЫ БЕЗІ СӨЛІНІҢ (ПАНКРЕАТИДТІК) ЛИПАЗАCЫНЫҢ ӨТ
ҚЫШҚЫЛДАРЫ ТҰЗДАРЫНЫҢ ӘСЕРІНЕН АКТИВТЕНУІ
ЛИПОЛИЗ (ЛИПИДТЕРДІҢ ЫДЫРАУЫ)
МИЦЕЛЛАНЫҢ ТҮЗІЛУІ
Слайд 38 АРАЛЫҚ АЛМАСУ
ІШЕК ҚАБЫРҒАСЫ;
ӨКПЕ;
БАУЫР;
МАЙ ТІНДЕРІ
Слайд 39ІШЕК ҚАБЫРҒАСЫНДА ӨТЕТІН ПРОЦЕССТЕР
МИЦЕЛЛАНЫҢ ЫДЫРАУЫ
ЛИПОГЕНЕЗ (ЛИПИДТЕРДІҢ СИНТЕЗІ)
3. ЛИПОНЕОГЕНЕЗ- липидтердің
липид емес басқа класс қосылыстарының (көмірсулар,белоктар) аралық өнімдерінен түзілуі.
4.
ХИЛОМИКРОНДАРДЫҢ (ХМ) ТҮЗІЛУІ
Слайд 40Мицелла ішектің
шырышты
қабатының
эпителиал
жасушаларында
құрамдас
бөлшектерге
ыдырайды.
Слайд 41
Өт қышқылдары сіңірілуге қатысқаннан кейін қайтадан ішек қуысына түсуі
немесе v. рortae арқылы бауырға (өт жолы
арқылы) өт қабы ішек қуысына келеді. Бұл айналым өт қышқылдарының бауыр-ішек айналымы немесе энтерогепатикалық айналым деп аталады , цикл тәулігіне 6-8 рет қайталанып отырады. Бұл айналым ХС-ді үнемдейді.
СТЕАТОРЕЯ
Слайд 43Өт қыш- ры бауырда ХС тотыққанда синтезделеді. Бауырда глицин н\е
тауринмен қосылып жұп өт қышқылдарын түзеді. (гликодезоксихоль, таурохоль)
Слайд 44ӨТ ҚЫШҚЫЛДАРЫНЫҢ МАҢЫЗЫ:
МАЙЛАРДЫ ЭМУЛЬСИЯЛАЙДЫ
ҰЙҚЫ БЕЗІ ЛИПАЗАСЫН АКТИВТЕЙДІ
МИЦЕЛЛА ТҮЗУГЕ ҚАТЫСАДЫ
ХОЛЕСТЕРИННІҢ АҒЗАДАН
БӨЛІНУІНІҢ НЕГІЗГІ ЖОЛЫ (ХОЛЕСТЕРИН ӨТ ҚЫШҚЫЛДАРЫНА ТОТЫҒУ АРҚЫЛЫ БӨЛІНЕДІ)
ЕРІТКІШТІК
ӨТ ҚҰРАМЫНДА:
ХОЛЕСТЕРИН: ФОСФОЛИПИД: ӨТ ҚЫШҚЫЛЫ
1,0 : 2,5 : 12,5
Слайд 45 ТАГ СИНТЕЗІ
( ß– МОНОГЛИЦЕРИДТІ ЖОЛ)
АЦИЛ-КоА АЦИЛ-КоА
R-CO~SKoA R-CO~SKoA
ß МАГ ДАГ ТАГ
НSKoA НSKoA
Слайд 46Энтероциттерде ресинтезделген ТАГ , ФЛ, ХЭ, сондай-ақ экзогенды бос холестерин
А-І және В-48 апопротеиндермен қосылып хиломикрон (ХМ) деп аталатын липидтік
комплекс түзеді.
ХМ диаметрі 0,1-1,5мкм, кейде диаметрі 5 мкм-ге дейін жетеді.
Слайд 47
Хиломикрон құрамы:
80 % ТАГ; 7% ФЛ; 5-11 %
ХС ж/е оның эфирі, 2% - апобелок.
ХМ-ның гидрофобты ядросын
ТАГ, ХС ж/е оның эфирі, ал сыртқы гидрофильді қабатын ФЛ-тер мен апобелоктар түзеді .
Слайд 48ХМ көлемі үлкен болғандықтан тікелей қанға түспей, алдымен ащы ішек
лимфа жүйелеріне бөлініп, одан кеуде лимфа өзегі арқылы
.
Слайд 49ХИЛОМИКРОН− ЛИПИДТЕРДІҢ ТАСЫМАЛДАНУ ФОРМАСЫ.
ҚЫЗМЕТІ:
ЭКЗОГЕНДІ ТАГ ПЕН ХС ІШЕК ҚАБЫРҒАСЫНАН
БАУЫРҒА ТАСЫМАЛДАУ
Слайд 54ЛИПИДТЕР АЛМАСУЫНДАҒЫ ӨКПЕНІҢ РӨЛІ
1.ХМ ҚОРҒА ЖИНАЛАДЫ (БАРЬЕРЛІК )
2. ХМ ҚҰРАМЫНА
КІРЕТІН ТАГ ГИДРОЛИЗГЕ ҰШЫРАЙДЫ.
Слайд 55Хиломикрондар өкпеден артериялық қанға түседі , көлемі үлкен болғандықтан мүшелер
мен тіндердің жасушаларына түсе алмайды. Хиломикрондар липопротеидлипаза (ЛПЛ) ферменті арқылы
қан тамырларында гидролизденеді.
Слайд 56
ЛПЛ қайда кездеседі?
Бұл
фермент гепаринсульфаттың теріс зарядталған протеогликан тізбегі аркылы жүрек, май тіні,
бұлшық ет, көк бауыр, өкпе, бүйректің милы қабаты, сүт безі ж\е жаңа туған балалардың бауыр (ересек адамдардың бауырында болмайды) эндотелия капиллярларының қабырғасына бекінген күйде болады.
Слайд 58.
ЛПЛ ХМ н\е ТӨТЛП құрамындағы ТАГ –ті БМҚ мен
глицеринге ыдыратады. Соның нәтижесінде ХМ көлемі кішірейіп қалдық хиломикрондар түзіледі.
Қалдық хиломикрон тек бауырға түседі, себебі ХМ құрамындағы апобелок Е байланысатын арнайы рецептор бауырда кездеседі. ТӨТЛП ТТЛПке айналады.
ЛПЛ не істейді?
Слайд 59ХИЛОМИКРОН МЕТАБОЛИЗМІ
хиломикрондардің 90 %-ы лимфа жүйесімен және артериалды қан арқылы
бауырға тасымалданады. Липидтердің гидролизі кезінде түзілетін өнімнің қалғаны ( 10%)
глицерин, қысқа тізбекті БМҚ, ФЛ қақпа венасы аркылы бауырға келеді
глицерин
Слайд 60
ҚАНДА ЛПЛ ӘСЕРІНЕН ХМ н\е
ТӨТЛП ЫДЫРАУЫН ҚАН ТАМЫР
ІШІЛІК ЛИПОЛИЗ ДЕЙДІ.
ТАГ-тің ГИДРОЛИЗ ӨНІМДЕРІ БМҚ АЛЬБУМИНМЕН БАЙЛАНЫСЫП ТАСЫМАЛДАНАДЫ,ал ГЛИЦЕРИН
СУДА ЖАҚСЫ ЕРИДІ,ЖАСУШАЛАРҒА ЖЕҢІЛ ТҮСІП ҚАЖЕТКЕ ПАЙДАЛАНЫЛАДЫ.
Слайд 62ЛИПИДТЕР АЛМАСУЫНДАҒЫ БАУЫРДЫҢ РӨЛІ
БАУЫРҒА ЛИПИДТЕР 2 ТҮРЛІ ЖОЛМЕН ТҮСЕДІ :
9О%
БАУЫРЛЫҚ АРТЕРИЯ
10% ҚАҚПА ВЕНАСЫ
Слайд 63 БАУЫРДА ӨТЕТІН ҮРДІСТЕР:
ЛИПОГЕНЕЗ (ТАГ ФОСФАТИДТІК ЖОЛМЕН
, ФЛ, ХС СИНТЕЗІ),
ЛИПОНЕОГЕНЕЗ;
КЕТОН ДЕНЕЛЕРІНІҢ СИНТЕЗІ,
ЛИПОПРОТЕИДТЕР СИНТЕЗІ
БМҚ СИНТЕЗІ
АПОПРОТЕИНДЕР СИНТЕЗІ
ӨТ
ҚЫШҚЫЛДАРЫНЫҢ СИНТЕЗІ
ЛИПОЛИЗ
БМҚ ß-ТОТЫҒУЫ;
ГЛИЦЕРИН ТОТЫҒУЫ
Слайд 641. ТЫҒЫЗДЫҒЫ ӨТЕ ТӨМЕН ЛИПОПРОТЕИД (ТӨТЛП)― пре-β-ЛП
2. ТЫҒЫЗДЫҒЫ ТӨМЕН
ЛИПОПРОТЕИД (ТТЛП) ― β-ЛП.
3.ТЫҒЫЗДЫҒЫ ЖГАРЫ ЛИПОПРОТЕИД (ТЖЛП)― α-ЛП
ЛИПОПРОТЕИДТЕРДІҢ (ЛП)
3 ТҮРІ БАР:
Слайд 65ҚАН ПЛАЗМАСЫНДАҒЫ ЛИПОПРОТЕИДТЕР СТРУКТУРАСЫ
Слайд 67Метаболизм
E
Receptor
ТЖЛП
Холестерин эфирінің метаболизмі
ҚАЛДЫҚ ХМ
E
Receptor
B100
receptor
ТТЛП
БАУЫРҒА ХОЛЕСТЕРИННІҢ ХМ, ТЖЛП Ж\Е ТТЛП –ДЕН ТҮСУІ
Слайд 68ТӨТЛП- пре-β-Л П
55%-ТАГ
17 %-ХЭ
10%-БЕЛОК
18%-ФЛ
ФУНКЦИЯСЫ:
ЭНДОГЕНДІ ТАГ-тι
бауырдан май тιндерιне тасымалдау
БАУЫР, АЗ
МӨЛШЕРДЕ ІШЕК ҚАБЫРҒАСЫ
СИНТЕЗІ:
Слайд 69 (ТТЛП)-β-ЛП
15%-ТАГ
50%-ХОЛЕСТЕРИН
20%-БЕЛОК
15%-ФЛ
ФУНКЦИЯСЫ:
ХОЛЕСТЕРИНДІ
БАУЫРДАН БАСҚА ТІНДЕРГЕ тасымалдау
БАУЫРДА ,
ҚАНДА ТӨТЛП- тен
СИНТЕЗІ:
Слайд 70(ТЖЛП)- α-ЛП
3-5%-ТАГ
50%-БЕЛОК
20%-ХОЛЕСТЕРИН
25 -27%-ФЛ
ФУНКЦИЯСЫ:
ХОЛЕСТЕРИНДІ ШЕТКІ ТІНДЕРДЕН Ж/Е ТӨТЛП ПЕН ТТЛП-тен
БАУЫРҒА тасымалдау
Л ЕЦИТИН+ХОЛЕСТЕРИН
ХОЛЕСТЕРИД(ХЭ)
+ЛИЗОЛЕЦИТИН
ЛХАТ
БАУЫР, АЗ МӨЛШЕРДЕ ІШЕКТЕ
СИНТЕЗІ:
Слайд 71АТЕРОГЕНДІ: ТТЛП; ТӨТЛП.
АНТИАТЕРОГЕНДІ: ТЖЛП
Слайд 73Бұл шаманың көбейюінен жүректің ишемиялық ауруы , атеросклероз дамуына мүмкіншілік
туады.
Клиникада атерогенді индекс есептеледі. Индекс:
Слайд 74 Липидтер алмасуындағы май тінінің ролі.
Адипоциттерде майлардың (ТАГ) қорға
жиналуы.
Липогенез.
Липонеогенез.
Липолиз.
Лептин синтезделеді
Слайд 78ХИЛОМИКРОН, ТӨТЛП, ТТЛП, ТЖЛП ҚҰРАМЫНДАҒЫ АПОПРОТЕИНДЕР
Слайд 84НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!
С.Ж. АСФЕНДИЯРОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
БИОХИМИЯ КАФЕДРАСЫ
Слайд 87ҚОРЫТЫНДЫ СҰРАҚТАР:
1. Тағам липидтері, олардың классификациясы.
2.Липидтер қорытылуына қатысатын ферменттер.
3.Мицелла, құрамы,
түзілуі, маңызы.
4. Ішек қабырғасының өкпенің, бауырдың, май тіндерінің липидтер алмасуындағы
рөлі.
5. БМҚ β- тотығуы.
Слайд 88 ӘДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
Т.Ш.Шарманов, С.М.Плешкова «Метаболические основы питания с курсом
общей биохимии», Алматы, 1998 г.
С.Тапбергенов «Медицинская биохимия», Астана, 2001 г.
С.Сеитов
«Биохимия», Алматы, 2001 г.
В.Дж.Маршал «Клиническая биохимия», 2000 г.
Б.Гринстейн, А.Гринстейн «Наглядная биохимия», 2000 г.
Т.Т.Березов, Б.Ф.Коровкин «Биологическая химия», 2002 г.
С.М.Плешкова, С.А.Абитаева, Р.Д Асанбаева «Белки.Биосинтез белков. Основы молекулярной генетики»,Алма-Ата,1992
ҚОСЫМША:
Д.Г.Кнорре, С.Д.Мызина «Биологическая химия», Москва, 1998 г.
Р.Марри, Д.Греннер «Биохимия человека», I-II том, 1993 г.
А.Ш.Зайчик, Л.Г.Чурилов «Основы патохимии», Москва, 2001 г.
Полосухина Т.Я., Аблаев Н.Р. «Материалы к курсу биологической химии», 1977 – С.8-11, 13, 34.
Верболович П.А., Аблаев Н.Р. «Лекции по отдельным разделам биохимии», 1985 - С.27-36.
Н.Р. Аблаев Биохимия в схемах и рисунках, Алматы 2005 г.
Биохимия. Краткий курс с упражнениями и задачами. Под ред. проф. Е.С. Северина, А.Я. Николаева, М., 2002 г.