Қоғамдық шаруашылық нысандары. Тауарлы өндіріс. Ақша

белгілері.
Ақшаның мәні және атқаратын қызметтері. Ақша формаларының эволюциясы.
ҚР-дағы ұлттық

валютаның қалыптасымен нығаюы.

пайда болу шарттарын және тауар териясымен оның себептерін, негізгі белгілерін

оқу.
Ақшаның мәні және қызметтері,
Ақша айналымы заңы,
Ақша формаларының эволюциясы

* жеке еңбектің қоғамның жиынтық еңбегіне енгізу тәсілі.

* Экономикалық

қызметті үйлестіру.

қанағаттандыру үшін жасайтын экономикалық ұйымдастыру қатынастарының жүйесі.

Өндіріс --- бөлу --- тұтыну

Қазіргі қоғамдық өндіріс – бұл дамыған тауар өндірісіндегі тереңдеген еңбек бөлінісінің болуы және оның мамандануы.

жүзеге асады:
Ең ірі қоғамдық еңбек бөлінісінің болуы.
Алғашқы тұрмыстық қауымдастық

қойнауында жеке меншіктің пайда болуы.
Тауар өндірушілердің экономикалық оқшаулануы.

нысаны. Пайдалы өнімдер нарықта сатылу үшін жасалатын экономикалық ұйымдастыру қатынастар

жүйесі.
Дайындалған өнім нарыққа басқа бұйымдарға айырбасталу үшін түседі, одан тұтыну сферасына барады. Бұл тауар өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы байланыс.

дейін әрекет етіп келеді.
Тауар өндірісінің жай және

капиталистік түрі бар.
Жай – тауар өндірісінде өнім тауар өндірушінің өзіндік еңбегімен жасалады.
Капиталистік – өнімді өндіріс құрал – жабдығы жоқ жұмысшы жасайды.

қоғамдық пайдалылық.

Тауарды тепе –тең өнімге

айырбастау кезінде нарықта айырбас құнына ие болады.

заттарға айырбастала алу қабілеті.

Айырбас пропорциясы тауарларға

енгізілген құн көлеміне байланысты болады.
Тауардың құны – тауарға сіңген еңбек.

әр сатып алушының беретін субъективті бағасы.
Құн
Адамның өз өмірі

мен әл – ауқаты үшін тұтынатын заттың маңыздылығын түсіну.

Адам Смит, Давид Рикардо, Карл Маркс.
Нарықтық айырбастың түрлі өнімдері бірдей

ішкі мазмұнға ие – бұл құн.
Тауардың құны тауар өндірушілердің қоғамдық еңбегімен жасалады.
Құнды – еңбектің күрделілігі және сапасы анықтайды.
Еңбектің ішкі өлшемі – жұмыс уақыты.
Тауар құны жұмыс уақытының қоғамдық қажеттілігімен анықталады.

әл ауқаты үшін тұтынатын заттың маңыздылығы.
Пайдалы игіліктер: Шекті және

Шексіз болып бөлінеді.
Құлдыраушы пайдалылық – бір өнімді үздіксіз пайдалану нәтижесі.

мәселелер:
шаруашылықтың тиімділігін арттыру

шаруашылықтың экологиясын сауықтандыру

шаруашылықта адамға

бір қалыпты жағдай жасау

әртүрлі салаларды айырбасқа тез түсетін қасиеті бар өнім бұл тауар.

Өтімді тауар - өте оңай өткізілетін тауар.
Айналымға түсу қасиеті бар, бәріне бірдей эквиволент болатын тауар бұл – ақша.

Мэн (1571-1641 жк.) жасаған.
Осы теорияға

сай - алтын мен күмic өзiнiң табиғатына қарай жане олардың табиғи қасиетiнiң күш-қуаты бойынша - ақша болып табылады. Ақшаның металдық теориясының дамуы тарихи тұрғыдан ХҮI -шi және ХҮІІ –шы ғасырларда болған. Ол Америкадан Еуропа елдерiне алтын мен күмістiк ағылуына байланысты жүзеге асқан.

құн түpiнің дамуының өнімі. Алтын мен күміc өз бетiнше ақша

емес, олар қай уақытта да тауар өндiрiсiндегi адамдардың өндiрiстiк қатынастарын көрсеткен yaқыттан баcтап ақша бола алады. Алтын мен күмістің ақша болуы олардың алтын және күміс болуында емес, бастысы – олардың қоғамдық еңбектiң өнімі болуында. Тауар құны алтынмен өлшенедi, себебi тayapғa да және алтынға да қоғамдық еңбек жұмсалған.

ғaнa болып табылады, бағалылығын мемлекет бекiтедi. Сондықтан ақша белгiсiнiң алтынмен

ешқандай байланысы жоқ.
Номиналистiк теорияны жақтаушыларға ағылшын экономисi Дж. Кейнс «еңбекпен қамту, пайыз жане ақшаның жалпы теориясы» (1936 ж.) еңбегінде ақшаны мемлекеттің заңды төлем құралы ретiнде ұсынған.
Американ экономисi Пол Самуэльсоннын ойынша: «Ақша – бұл әлеуметтiк шарттылық». Демек, ақша номиналистiк теория өкiлдерiнiң ойынша, бұл бағалылықтағы жасанды төлем кұралы, яғни алтынмен байланысы жоқ.

құрал. Ақшаның қатысуымен айырбас тауарлы - ақшалай формасына ене алады:

(Т – А - Т )

T- тауар;
A – ақша.

барлық тауардың құнын көрсетуге болады.Тауар құнының ақшалай көрсетілуі баға деп

аталады.
Тауар бағалары негізінен тауардың өз құнына тура пропорционалды және ақша құнына кері пропорционалды келеді.

қолма-қол атқарады,себебі олар нақты тауар айырбасында артықшылық жасайды.
Егер

айналым шығындары өсіп кетсе және есептеулер баяуласа, алтынның қоры шашыраса, алтын айналымы шексіз болар еді. Алтын қоры мемлекет үшін әлемдік ақша резервтік қор ретінде қажет.

сатқан кезде, ақшаны қарызға бергенде, салықты, жер рентасын, жалақыны, дивидентті,

пәтер және т.б. төлегенде атқарады.

Ақша айналысын тоқтатады және жиналады. Сөйтіп ұзақ мерзімге пайдаланатын заттарды

сатып алу үшін қорланады. Ақшаның қазына түрінде қорлануы әрбір тауар өндірушінің белгілі ақша резерві болу қажеттілігінен туындайды, нарық кездейсоқтығынан сақтандырады. Бұл ролді толық бағалы ақша орындайды. Ақшаның бұл қызметі ақша айналымын реттеу үшін маңызды.

алтын және өнеркәсібі дамыған елдердегі тұрақты валюта болып табылады.

Әлемдік аренада ақшаның айналым құралы емес, төлем құралының рөлі бірінші орында болады. Бұл ең алдымен халықаралық несиенің дамуымен түсіндіріледі.

қызметінде іс жүзіне асатын алтынға айырбасталатын ақшалай белгілер. Мемлекет қағаз

ақшаларға сол мемлекеттің ішінде ғана жүргізілетін ақша курсын белгілейді. Қағаз ақша ұсынатын шынайы құн мемлекеттік билік күшіне байланыссыз ақша айналымының объективті заңымен анықталады.
Несиелік акшалар – тауар өндірісінің дамуымен, яғни тауарларды сатып алу және сатудың уақытын кешіктіріп төлеуге (несиеге) берілуімен байланысты пайда болған ақшалар.

рәміздерінің бірі оның ұлттық валютасы болып табылады. Кез келген мемлекеттің

тарихына оның бір-ақ рет енгізілетін өз валютасының тарихы да кіреді. Басқа көптеген елдердің ұлттық валютасының тарихы сан ғасырлар бойы қалыптасқан. Кез келген ұлттық валюта елдің өткенін, бүгінгісін және болашағын бейнелейді. Ал Теңгенің - Қазақстан Республикасы ұлттық валютасының тарихы Президенттің 1993 жылғы 15 қарашадағы жарлығынан басталды.

өлшеу үшін қолданылады.
“Валюта” ұғымы 3 мағынада қолданылады:

сол елдің

ақша бірлігі және оның әртүрлі типтері-алтын, күміс,қағаз;
шетел мемлекетінің ақша белгісі, шетел ақша бірлігі түріндегі несие мен төлем құралдары және халықаралық есептеуде қолданылатын-шетел валютасы;
халықаралық ақша есептеу бірлігі және төлем құралы (евро). Көптеген дамушы елдердің валютасы тұйықталған болып келеді. Біздің ұлттық валютамыз “теңге”, ол әлемдегі бірден - бір конверсияланбайтын, тұйық валютаға жатады.

қайтарымды) және ол кез келген шетел валютасына белгілі баламамен шексіз

айырбасталады;

конверсияланбайтын (қайтпайтын,тұйық)- тек бір елдің шеңберінде айналымда болатын, басқа шетел валютасына айырбасталмайды.