Podstawy krytycznego myślenia

na gruncie reguł danego języka, iż tak a tak jest

albo że tak a tak nie jest.
Każda wypowiedź, która posiada orzeczenie jest zdaniem w sensie gramatycznym. Jeśli brakuje orzeczenia mówimy o równoważniku zdania (np. Nie palić! Piękna pogoda. Cisza.).

przypisać prawdę lub fałsz).
Prawda lub fałsz ma wartość obiektywną,

nie zależy więc od czyjejś opinii, poglądów, humoru czy nastroju.
Jesteśmy w stanie rozpoznać czy zdanie jest prawdziwe czy fałszywe nawet wówczas, gdy nie wiemy jaką akurat ma wartość.

może być albo prawdziwe albo fałszywe, innego wyjścia nie ma

i choć nie wiemy jak jest naprawdę to stwierdzenie to jest zdaniem w sensie logicznym .

okno!
prośby – Proszę daj mi notatki z ostatniego wykładu
propozycje –

Chodźmy do kina
instrukcje – Wciśnij przycisk i naciśnij OK.
wykrzyknienia – O rany!
Zdaniami w sensie logicznym nie są też prognozy, nadzieje, życzenia, rady i ostrzeżenia.

wewnętrzne to jeden z kierunków studiów.
Te ćwiczenia kończą się egzaminem.
Czy

Piotr lubi logikę?
Zamknij drzwi, Piotrze!
Przed godziną prosiłem Anię, by pożyczyła mi książkę.
Wielkoduszność to wielka cnota.
Kara śmierci jest zła.
Co za głupek!
Żadna planeta nie jest gwiazdą.
Deszcz jest pożyteczny.

wewnętrzne to jeden z kierunków studiów.
Te ćwiczenia kończą się egzaminem.
Czy

Piotr lubi logikę?
Zamknij drzwi, Piotrze!
Przed godziną prosiłem Anię, by pożyczyła mi książkę.
Wielkoduszność to wielka cnota.
Kara śmierci jest zła.
Co za głupek!
Żadna planeta nie jest gwiazdą.
Deszcz jest pożyteczny.

określonych zachowań określonej sytuacji (do działań lub ich zaniechania).

przymus, wprowadzają je państwa; jest rodzajem reguły postępowania obowiązującej na

tej podstawie, że została ustanowiona lub uznana przez państwo i której przestrzeganie jest zagwarantowane przez państwo. Podstawą obowiązywania norm prawnych jest przymus.
Dyrektywy techniczne – mocne przeświadczenie o niezawodności – zrób tak, a tak, i będzie dobrze. Dyrektywy techniczne są natomiast opisem skutecznej metody posługiwania się określonymi środkami dla uzyskania określonego celu. Podstawą obowiązywania dyrektyw technicznych - mocne przeświadczenie o ich niezawodności.
Reguły tetyczne – umowa społeczna – dotyczą norm postępowania, np., zachowanie przy stole. reguły (ustanawiające czynności) tetyczne, takie jak wszelkie zasady gier, zachowań w miejscach publicznych, czy na towarzyskich przyjęciach, spotkaniach itp. Reguły tetyczne wiążą również - pod groźbą nieważności - przebieg wszelkiego rodzaju ważnych dyskusji, rozpraw, procedur legislacyjnych czy procedury sądowej.

powinien po każdym posiłku wypijać lekarstwo.
Każdy kierowca, który skręca w

lewo, powinien włączyć lewy kierunkowskaz.
Mężczyźni powinni kłaniać się pierwsi kobietom.
Aby uruchomić komputer należy włączyć przycisk „start”.

koloru złotego.
Przed wycieczką kajakową powinno się poddać szczepieniu przeciwko durowi

brzusznemu.
Tu nie wolno palić.
Osoby rejestrujące samochód powinny wnieść opłatę rejestracyjną.
Każdy dorosły obywatel RP powinien posiadać dowód osobisty.
Powinienem się wreszcie wyspać.
Anna powinna być tu już dawno temu.

pomocą jednych zdań (przesłanek) uzasadnia się jakieś inne, z założenia

kontrowersyjne, zdanie (konkluzję).
Wyodrębniony z wypowiedzi argumentacyjnej układ zdań złożonych z przesłanek i konkluzji nazywamy argumentem.

uznał dowody prokuratora
(P1) sąd apelacyjny w pełni uznał dowody prokuratora
(K)

Kowalski jest winny

tej liczby jest podzielna przez 3.
(P1) Suma cyfr liczby 231093

jest podzielna przez 3.
(K) Liczba 231093 jest podzielna przez 3

ich w czasie choroby, a ludzie wywodzą się od zwierząt,

więc i oni muszą posiadać takie same, choć być może głęboko ukryte, zdolności.
(P1) zwierzęta potrafią instynktownie wynajdywać rośliny lecznicze i używać ich w czasie choroby
(P2) ludzie wywodzą się od zwierząt
(K) ludzie posiadają zdolności, być może głęboko ukryte, wynajdywania roślin leczniczych

i ostrożni, popełniają błędy i zawsze będą popełniać. Jeśli więc

prawo dopuści stosowanie kary śmierci, na pewno zdarzać się będą przypadki stracenia niewinnych ludzi.
(P1) Nie istnieją nieomylni ludzie
(P2) Sędziowie, choć zazwyczaj roztropni, skrupulatni i ostrożni, popełniają błędy i zawsze będą popełniać
(K) Jeśli prawo dopuści stosowanie kary śmierci, zdarzać się będą przypadki stracenia niewinnych ludzi

rządzi większość. Zatem w Polsce powinny rządzić katolicy, skoro to

oni stanowią większość.
(P1) Polska ma być krajem demokratycznym
(P2) w kraju demokratycznym rządzi większość
(P3) w Polsce katolicy stanowią większość
(K) w Polsce powinny rządzić katolicy

te jasną i tę ciemną: mamy więc oczywiste i –

oszałamiające nieraz – korzyści płynące z zastosowania nowych wynalazków, ale i zagrożenia, których na początku po prostu się nie dostrzega. Tak było z nawozami sztucznymi, motoryzacją, antybiotykami, środkami ochrony roślin, inżynierią genetyczną… Z pewnością będziemy odkrywać i wdrażać coraz większą liczbę nowych technologii, zatem na pewno staniemy w obliczu wzrastającej liczby zagrożeń spowodowanych ubocznymi skutkami coraz to nowszych wynalazków.
(P1) Praktyka dowodzi, że każda nowa technologia ma dwie strony, te jasną i tę ciemną: technologie dają bowiem oczywiste i oszałamiające korzyści, ale i zagrożenia, których często na początku się nie dostrzega.
(P2) Jasną i ciemną stronę miały: nawozy sztuczne, motoryzacja, antybiotyki, środki ochrony roślin, inżynieria genetyczna
(P3) będziemy odkrywać i wdrażać coraz większą liczbę nowych technologii
(K) staniemy w obliczu wzrastającej liczby zagrożeń spowodowanych ubocznymi skutkami coraz to nowszych wynalazków

może:
jej kształt
użycie specyficznych słów (wskaźników)
okoliczności, w których przedkładana jest wypowiedź.

a zatem  konkluzja
wskaźniki: więc, skoro… więc; … a zatem;

… dlatego; … skąd wynika, że…
b. Konkluzje  bo, skoro przesłanka(i)
wskaźniki: … bo, … ponieważ; … albowiem; … skoro

narodzinach, a zatem nie powinien też decydować o swojej śmierci.
Skoro

przyjęliśmy jako zasadę tolerancję wobec wszelkich poglądów, nawet tych, z którymi się kategorycznie nie zgadzamy, a tolerancja oznacza rozwiązywanie konfliktów wyłącznie na drodze perswazji, więc nie powinniśmy popierać zwalczania ruchu satanistów siłą.

wycofane, bo nie złapano go przecież nigdy na kłamstwie, a

wszystkie zarzuty oparte są na domysłach.
Nowak będzie umiał pomóc Ci w lekcjach, ponieważ jako inżynier musi znać matematykę

[wiadomo, że księżyc świeci – to zdanie podaje przyczynę]
Pocisk wylatuje

z lufy, ponieważ działa na niego siła parcia gazów prochowych [podana jest przyczyna dlaczego pocisk wylatuje z lufy]
Jan nie przestawił zegarka i dlatego ma już godzin spóźnienia [wiadomo, że Jan się spóźnia, podaje się wyjaśnienie dlaczego tak jest]
Rano zgubiłem klucze do mieszkania, później pokłóciłem się z dozorcą, w czasie narady potłukłem akwarium w gabinecie dyrektora, więc teraz nie tryskam humorem [podaję przyczyny mojego złego humoru]

mają wskaźniki. Często samo zestawienie myśli i kontekst (np. w

dialogu), każe domyślać się intencji uzasadnienia jakiegoś kontrowersyjnego zdania innymi zdaniami.
Np. Zabieg usunięcia ciąży jest w istocie tym samym co morderstwo – płód od chwili poczęcia jest istotą ludzką.
Wegetarianizm wcale nie jest zdrowy – aż 40% wegetarian w wieku 50 lat choruje na różne przewlekłe choroby.

danym kontekście traktowane są jako kontrowersyjne
intencje nadawcy: w jakiej sprawie

się wypowiada, za jakim stanowiskiem, przeciw czemu
w jakiej sytuacji pada wypowiedź (kto mówi, w czyjej obecności, gdzie zamieszczony jest tekst, do kogo skierowany)
co zostało powiedziane wcześniej (w dialogu).

przesłanki i konkluzje
3. opracowujemy treści przesłanek i konkluzji oraz zestawiamy

ich w odpowiedniej formie – ten etap jest nazwany standaryzacją argumentu.

ilości słów
jasno – należy unikać niejednoznaczności, mętności, nieprzejrzystości, skomplikowanych składni,

niezrozumiałych słów, metafor, zwrotów o nieznanym kontekście,
W miarę możliwości neutralnie pod względem emocjonalnym (np. dziennikarz –zamiast pismak; rząd – zamiast banda złodziei)
Poszczególne zdania powinny w miarę możliwości stanowić zamkniętą całość, dlatego należy:
unikać odwoływania się do „powyższego”, „poniższego”
unikać używania zaimków anaforycznych (on, ten, wówczas) odnoszących się do innego zdania
unikać stosowania wyrażeń okazjonalnych, czyli takich, których znacznie jest precyzowane przez kontekst wypowiedzi, np. dzisiaj, tutaj, ja, nasz.

– nie pomogła nam Anglia, nie pomogła nam Francja –

sojusznicy przyglądali się z bezpiecznej odległości naszej klęsce. Myślę, że samo wspomnienie tamtych wydarzeń wzbudza poważne wątpliwości – czy obecnie nasi sojusznicy z NATO wyślą do Polski swoje dywizje, gdyby znowu któryś z sąsiadów zechciał nas wyzwolić.

Anglia oraz Francja, nie udzieliły Polsce żadnej pomocy
(K) Jest wątpliwe,

czy obecnie kraje sojusznicze Polski z NATO udzielą Polsce zbrojnej pomocy w razie ataku na nią.

tak, ponieważ tylko ona daje gwarancje, iż morderca nie popełni

powtórnie zbrodni. Jeśli, w imię wzniosłych wartości, wyrzekniemy się tego prawa, zdarzać się będą na pewno przepadki, gdy po odsiedzeniu względnie krótkiego, wydanego przez liberalnego sędziego, wyroku, nie zasługujący na litość zwyrodnialec wyjdzie na wolność i będzie dalej zabijał.

powtórnie zbrodni.
(P2) Jeśli zrezygnuje się z kary śmierci, zdarzać

się będą przypadki, gdy morderca po odbyciu kary więzienia, będzie wychodził na wolność i dalej zabijał.
(K) Stosowanie kary śmierci to konieczność.

w kraju dwa miliony przestępców.

(K) PZPR nie była organizacją przestępczą

w wyniku napromieniowania wielokrotnie wzrasta ryzyko zachowania na nowotwory?
Skoro Jan

nie jest zazdrosny, to dlaczego wciąż śledzi swoją narzeczoną?
Pozbawienie życia i przez to skrócenie cierpień konającego w bólu wiernego psa uważam za zwykły, humanitarny gest. Czy uczynienie tego samego względem człowieka jest zbrodnią?
Tych, którzy wołają „kara śmierci dla morderców”, pytam: czy zabicie mordercy przywróci życie jego ofierze?

rybkę wykonywania rozkazów
(P) Nie da się nauczyć złotej rybki

wykonywania rozkazów
(K) Zwierzęta nie mogą rozumieć człowieka

jest budowniczym? Czyż nie?
Gorgiasz: Tak.
Sokrates: Zatem ten, kto nauczył się

medycyny, jest lekarzem, i tak samo z innymi sztukami? Jeśli ktoś nauczy się jakiejś sztuki, nabywa też umiejętności, jakie każda z nich obejmuje?
Gorgiasz: Bez wątpienia.
Sokrates: W myśl tej zasady ten, kto wie, czym jest sprawiedliwość, jest sprawiedliwy. [Platon, Gorgiasz]
(P1) Kto nauczył się sztuki budownictwa jest budowniczym
(P2) Kto nauczył się medycyny, jest lekarzem
(P3) Kto nauczył się jakiejś sztuki, nabywa też umiejętności, jakie ta sztuka obejmuje
(K) Kto wie, czym jest sprawiedliwość, jest sprawiedliwy.

sądzę. Komputer zawsze będzie w stanie myśleć tylko na tyle,

ile wcześniej włożył w niego programista.
(P) Komputer zawsze będzie w stanie myśleć tylko na tyle, ile wcześniej włożył w niego programista.
(K) Nieprawda, że już wkrótce komputery będą zdolne do samodzielnego rozwiązywania zadań

Chcemy, by zasady sprawiedliwości odnosiły się w tym samym stopniu

do każdej osoby ludzkiej, niezależnie od płci, narodowości, wyznania czy poglądów politycznych.
W polityce nie ma przyjaciół. Polityk nie może liczyć, ani polegać na bezinteresownej pomocy innego życzliwego polityka.
Łacina nie jest wcale językiem martwym. To język żywy.

pewne: podwyższmy kary dwukrotnie – dwukrotnie spadnie przestępczość. Proponuję podnieść

kary dziesięciokrotnie: za kradzież kury – dwadzieścia lat więzienia, za poważniejsze występki – dożywocie. Wtedy po jakimś czasie o przestępstwach i przestępcach czytać się będzie wyłącznie w pożółkłych annałach.

Znakiem ironii bywa często przesada, jawna fałszywość, absurdalne wypowiedzi.