Сабақ №4 Бұл.еттер физ қасиет

«ЖМФ» 2 курс
«Физиология-І»
№ 4 тәжірибелік сабақ

Тақырып: Бұлшық еттердің
физиологиялық қасиеттері.
Бұлшық еттердің жиырылу
түрлері.


Физиологиялық пәндер кафедрасы
м.ғ.к., аға оқытушы Рахыжанова
Сауле Орынгазыевна
23-27. 09. 2013ж

(қаңқа және біріңғай салалы) физиологиялық қасиеттері және қызметтері бойынша оқытуда

білім алу және оны бекіту;
- бұлшық ет жиырылуы және қажуының құрылымдық-функционалды негізі бойынша білім алу және оны бекіту;
- оқшауланған бұлшық еттердің жиырылу амплитудасының тітіркендіргіш күшіне тәуелділігін зерттеу дағдысын үйрену және оны бекіту;
- қол динамометрімен және эргометрмен жұмыс дағдысын үйрену және оны бекіту;

Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Қаңқа бұлшық

еттерінің құрылысы, физиологиялық
қасиеттері және қызметік ерекшеліктері.
2. Бұлшық еттің дара жиырылуы. Бұлшық етті тітіркендіру
және оның тіркеу әдістері.
3. Бұлшық ет жиырылуының құрылымдық-функционалды
негіздері, (механизмі) қозу мен жиырылудың арақатынасы.
4. Тетанус, оның түрлері.
5. Бұлшық ет күші мен жұмысы.
6. Бұлшық ет қажуы,оқшауланған бұлшық ет қажуының
теориялары және бүкіл ағзадағы қажуы.
7. Біріңғай салалы бұлшық еттің физиологиялық қасиеттері,
қызметтері әрекетінің реттелуі.
8. Электромиография, динамометрия, олардың медицинадағы
мәні.

оның анализі.
2. Тісті және беткей тетанус.
3.

Оқшауланған бұлшық еттердің жиырылу
амплитудасының тітіркендіргіш күшіне
тәуелділігі.
4. Динамометрия.
5. Эргография.

және миозин дегеніміз не?
2. Бұлшық етті тура тітіркендірудің бұлшық

етті
жанама тітіркендіруден айырмасы қандай?
3. Саркоплазмалық ретикулум дегеніміз не?
4. Қозғалыстық бірлік дегеніміз не?
5. Қажу дегеніміз не?
6. Бұлшық ет жұмысын қалай анықтайды?

салалы бұлшық еттер.

құрайды. Омыртқалыларда бұлшық ет жүйесі 3 топқа бөлінуі мүмкін:
1.

көлденең жолақты қаңқа бұлшық еті;
2. бірыңғай салалы бұлшық еттер (қан
тамырлары мен ішкі дене мүшелері);
3. жүрек бұлшық еті.

Олар бұлшық еттердің құрылым бірлігі болып табылады. Бұл талшықтар ядродан,

миофибриллалардан, саркоплазма мен гранулалардан тұрады. Оларда міндетті түрде митохондриялар болады. Осы структураларда тотығу және фосфорлану реакциясына жауапты ферменттер жиынтығы орналасады. Бұлшық ет талшығы көп ядролы, сыртынан сарколеммамен қапталған жасуша. Бұлшық ет талшығының ұзына бойына диаметрі 0,5-2 мк ұзын жіпшелер – миофибриллалар орналасады. Олар бұлшық еттерге көлденең жолақтық береді. Бұл миофибриллаларда бірдей деңгейде әр түрлі структуралы дискалар – екі қайтара сәуле сындыра алатын анизотропты (қарапайым сәуледе олар күңгірт) және сәуле сындыра алмайтын изотропты (кәдімгі сәуледе олар ашық түсті) дискалардан тұрады.

2,5 мк. Миофибриллалар арасы саркоплазмамен толтырылған, онда митохондриялар бар. Бұлшық

ет миофибрилласы 2500 протофибриллалардан тұрады, олар актин мен миозин деген белоктардан құралған. Миозин жіпшелері актинге қарағанда 2 есе жуан келеді. Тыныштық күйде актин жіпшелері ұштарымен миозин жіпшелерінің арасына кіріп тұрады. I дискісі тек актин талшықтарынан тұратын болса, A дискісі актин мен миозин талшықтарынан құралған. H жолағы актин жіпшелерінен бос аймақты көрсетеді. Z мембрана I дискісінің ортасынан өтіп талшықтарды өзара бекітіп тұрады.

потенциалын түзе отырып жауап бере алуы;
2. Өткізгіштік – бұлшық ет

бойымен қозудың өткізіле алуы;
3. Жиырылғыштық – бұлшық еттің қозу кезінде ұзындығын немесе кернеуін өзгерте алуы;
4. Эластикалық (созылғыш, майысқақтық) – жиырылудан кейін бұлшық еттің бастапқы пішініне келе алуы;
5. Пластикалық – бұлшық еттің өзгерген ұзындығы пішінін біраз уақытқа дейін сақтай алуы.

қаңқа бұлшық еті – 3,5-14 м/сек;
-көлденең жолақты жүрек бұлшық еті

– 0,5-1м/сек;
-бірыңғай салалы бұлшық еттер– 0,5мм - 5-10см/сек.

ет талшықтары.

ол үш кезеңнен тұрады:
латентті;
қысқару ;
босаңсу.

жойылмаған организмде ол жоқ. Организмге қалыпты күйде тән жиырылу –

сіресіп жиырылу.

Тонусқа тән: жергілікті ұзақ мерзімді, тұрақты таралмайтын қозу.

Миоциттерде бұлшық еттің жиырылғыш элементтері миофибриллалар орналасады. Миофибрилла актин мен

миозин белоктарынан тұрады.

ет талшығы құрылымды-функциялық бірліктер саркомерлерге бөлінген.

Олар миофибрилді саркомерлерге бөлетін Z мембраналарының тұсында орналасқан. Саркоплазмалық ретикулум

мембрананың Т-өсіндісімен түйісіп Са+ иондарымен толған цистерна құрайды. Бір Т-өсіндімен екі ретикулум цистернасынан триада құралады.

негізінде «тайғанайтын жіпшелер» теориясы ұсынылды.
Бұлшық еттер жиырылғанда А дискісі

ұзындығын өзгертпейді.
I дискісі қысқарады, сонымен бірге саркомер көлемі кішірейеді.
Н аймағы қысқарып, мұнда оптикалық тығыздық аймағы байқалады.
Екі Н арасы өзгермейді.

күйде Са+ жоқ, сондықтан АТФ-аза әрекетсіз. Қозу Са+ ионынының ретикулумнан

шығуымен аяқталады – электрохимиялық кезең. Са+ ионының әсерінен АТФ-аза АТФ молекулаларын ыдырата бастайды.

күйде Са2+ ретикулумда жоқ, сондықтан АТФаза әрекетсіз. Қозу Са2+ ионының

шығуымен аяқталады – электрохимиялық кезең. Са2+ ионы босап шыға салысымен АТФаза АТФ молекулаларын ыдырата бастайды. Бұлшық ет босаңсығанда Са2+ саркоплазмалық мембранадағы ретикулумге активті механизм арқылы қайтарылады. Ал егер бұлшық етте АТФ болмаса жиырылмаған бұлшық ет босаңсымайды да қасарысып қалады (мышцы сводят) – контрактура. Мұндай жағдайда көпіршелер байланысы қатайып қалады. Контрактураға мысал – адам өлген кездегі бұлшық еттердің қатып қалуы.

таралғаны молекулярлық «тісті өткізу» теориясы. Бұлшық еттер механохимиялық жүйеге жатады.

Оны құрайтын протофибриллалар ұзындығы бірдей – 2µ . Әрбір жуан протофибрилла жуандығы 200 А тең болса, жіңішке протофибриллалардың жуандығы–50 А тең. Олардың өзара орналасуы гексогоналды 6–бұрышты, әрбір жуан белок–миозин 6 жіңішке белок–актинмен қоршалып тұрады. Модуляторлы белок–трипсиннің әсерінен миозин екі молекулаға ыдыврайды:
1. ауыр меромиозин–глобулярлық;
2. жеңіл меромиозин–фибрилярлық. Молекулярлық салмағы– 500000. Энгельгарт пен Любимова алғашқы рет миозин молекуласында ферменттік қасиет бар екенін ашқан.
Актин. Молекулалық салмағы– 70000–тізбек құрайтын глобулалар. Екі еселенген спиральдің бұралуымен түзіледі. Ферменттік қасиеті жоқ Бірақ АТФ–пен комплекс түзеді. Саркомердің құрылыстық бағытына «жебе оғы ұшы» (наконечник стрелы) феномені тән. Хаксли лабораториясында әр түрлі жағдайдағы бұлшық еттің препаратын жасап, оның негізінде «тайғанайтын жіпшелер» тоериясы ұсынылды.
1. А дискісі бұлшық етттер жиырылу барысында өз ұзындығын өзгертпейді.
2. І дискісі қысқарады, сонымен бірге саркомер көлемі кішірейеді.
3. Н аймағы қысқарып, мұнда оптикалық тығыздық аймағы байқалады.
4. Екі Н арасы өзгермейді.
Жуан және жіңішке протофибриллалардың өзара сырғанауы жүзеге асады.

салмағымен анықтайды.
Күш бұлшық ет жуандығы мен оның көлденең қимасы

ауданына тәуелді.
Бұлшық еттің абсолютті күші – максималды дамытылған бұлшық ет кернеуінің оның көлден қимасы квадраты қатынасына тең.
Өлшем бірлігі кг/см2
Екі түрлі көлденең қима бар: геометриялық және физиологиялық.

оны көтеру биіктігі көбейтіндісімен анықталады.
W=HP мұнда W – жұмыс, H

– биіктік, P – жүктеме салмағы.
Өлшем бірлігі – кг . м

қабілеті ұзаққа сақталып – жұмыс көп жасалады.

түзеді.
Қозғыштығы төмен. МП - -30 - -60 mV;
Тітіркендіргіш күші өскен

сайын ҚП амплитудасы өседі;
ҚП баяу түзіледі, уақыты жағынан созылмалы;
Лабильділігі төмен;
Дара тітіркендіргішке – ұзақ, бірнеше тітіркендіргішке – бір жауап. Интегративті құрылым.

қысқа болса – баяу өткізу;
7. Қозу бұлшық

еттің ұзына бойына да, көлденең де өткізіледі;
8. Сфинктер функциясын атқарады. Жиырылу және жазылу кезінде тонус өзгермейді – пластикалық тонус.
9. Ешбір қосымша тітіркендіргішсіз ұзақ уақыт жиырыла алады.
10. Тетанусы өте төмен жиілікті тітіркендіргішке пайда болады.
11. Псевдотетанусқа қабілетті босаңсу фазасы созылыңқы.
12. Химиялық заттарға сезімтал, өз медиаторларына-ацетилхолин.
13. Адекватты тітіркендіргіші – керілу, созылу.
14. Автоматия тән.

дегеніміз не?
2. Бұлшық ет жиырылу механизмінде кальций ионның ролі қандай?
3.

Тәжірибе жүзінде тісті және тетанустық жиырылу
үшін алғы шарт.
4. Орташа жүктеме ережелері нені білдіреді?
5. Бұлшық ет жиырылуының жинақталу түрлері.
6. Бүкіл ағзадағы қажудың оқшауланған бұлшық
еттің қажуынан айырмасы қандай?

1. Басында интервалы 0,05 секундтан ұзағырақ, одан кейін

0,05 секундтан қысқа интервалды ырғақты
тітіркендіргішпен бұлшық етке әсер етеді.

Сұрақтар:
а) Миограммада бірінші және екінші жағдайда бұлшық ет
жиырылуының қандай түрі тіркеледі. Жауапты түсіндіру
керек.
б) Бұлшық еттің жиырылу амплитудасының стимул көлеміне
тәуелділігі қандай болады?
в) Егер бұлшық ет жиырылу күші стимул көлеміне тәуелді
болса, онда тәуелділік шегі бола ма?

әрекетінен туындаған жиырылудың босаңсу фазасында ырғақты кезекті тітіркендіргішпен бұлшық етке

әсер етеді.

Сұрақтар:
1. Бұл ситуацияда жинақталу бола ма?
2. Егер болса жинақталудың қандай түрі байқалады?
3. Миограммада тетанустың қандай түрі тіркеледі?

оның анализі.
2. Тісті және беткей тетанус.
3.

Оқшауланған бұлшық еттердің жиырылу
амплитудасының тітіркендіргіш күшіне
тәуелділігі.
4. Динамометрия.
5. Эргография.

ТЫҢДАҒАНДАРЫҢЫЗҒА

РАХМЕТ !