Семей Қаласының шәкәрім атындағы Мемлекеттік университеті

2019

әдебиеттер

әр түрлі мақсатпен жер суарыла береді. Суарудың түрлері мынадай: ылғал

жинау, себу алды, көктеп шығару, өсіп-даму, қоректендіру, салқындату, жуып-шаю. Ылғал жинау үшін суару кезінде топырақтың үстіңгі қабаты емес, терең қабатына дейін су сіңіріледі. Бұл су дақыл өсіп, тамырын тереңдеген кезде жұмсалады. Әсіресе күзде жүргізілетін ылғал жинау ылғал жинау зор. Себебі бұл сумен ылғал жинау мәселесі ғана шешіліп қоймайды, топырақтағы температура режимі де жақсарады, осының әсерінен күдік бидай, көпжылдық шөп, бау-бақша, жүзім және питомниктегі жаас ағаштар да ойдағыдай қыстап шығады, олардың өнімдері артады.

алу үшін егіс белгілітәртіпте қолдан сұрыпталып, топырақ ылғалдылығы қажетті мөлшерге

дейінжеткізілуге тиісті. Ал суды егіс алқабына жіберу үшін арнаулы суаружүйелері жасалады.Техникалық және дәнді дақылдарды, мал азықтық шөптерді, көкөністі жәнебасқаларын суарудың шаруашылықтық маңызы бар.Шөл және шөлейт аймақтарда ауыл шаруашылығын одан әрі дамыту тек суармалыегістер ұйымдастыру негізінде ғана мүмкін болады. Ал қуаңшылық аудандардажер суару жұмысын тиімді пайдаланудың арқасында оларды гүлденген аймаққаайналдырып, елімізде мақта, күріш, жеміс және тағы басқа ауыл шаруашылықдақылдарының мол өнімін алуға мүмкіншілік туады.

және керекті мезгілде дымқылданады.Су көздерінен су суару жүйелеріне өздігінен ағатын

болғанда өздігіненағызып суару, оған керісінше, механикалық әдіспен жіберілсе, ондамеханикалық суару деп аталады.Біздің елімізде судың өздігінен ағуына негізделгенжүйелі суару түрі көп тараған және оның ең негізгі түрі болып саналады.

Жерді бір дүркін ғана суару үшін су алаңға бір-ақ ретжайылады. Алаңға жазғытұрым пайда болатын қар суы жабылған жағдайда олкөлтабанды суарма деп аталады. Ал енді алаңға каналдар арқылы көктемгітасқын сулары жайылса оны тасқын сумен суару деп атайды.

касиеттерін және баска табиғи жағдайларды ескере отырып, топырақтың тамырлар орналасқан

кабатына жеткізіп, сіңіру әдістерін айтады.
Мынадай түрлері бар:
Беткейлеп суару
Жаңбырлатып суару
Тамшылатып суару
Топырақтың төменгі қабаты арқылы суару
Қосарлап суару

- бұл тәсіл бойынша суды арнайы дайындалған, ені 3,6-20 м,

такталарға жайып суғарады. Осы тәсілмен бидай, шөп және басқа тар қатарлап егілетін дақылдар суғарылады.
ә) Қарық арқылы суғару - бұл тәсілде суды 0,60-1,20 м жүйектер аралығында болатын қарықтар (борозды) арқылы тарату. Бұл тәсілмен жүгері, мақта, қант қызьлшасы және т.б. кең қатарлап егілетін дақылдар суғарылады. Осы тәсілмен тар қатарлап егілетін дақылдар да (жоңышқа, астық және т.б.) суғарылады. Ол үшін екпелі қарықтар қолданылады.
б) Шектеп (атыздап немесе палдап) суғару - бұл тәсілмен негізінен күріш дақылы суғарылады.

тәсіл үш түрге бөлінеді:
а) Кәдімгі жаңбырлату - жанбырлатудың бұл түрі

бойынша әрбір 7-10 күн аралығында суғарудың 100-500 м3/га нормасы жүргізеді;
ә) Импульсті жаңбырлату - жаңбырлатудың бұл түрі бойынша суғаруды 30-100м3/га тең норма мен күнделікті жүргізеді;
б) Аэрозольды жаңбырлату - жаңбырлатудың бұл түрі негізінен ауа ылғалдылығының өте жоғары болуын қалайтын дақылдар үшін ұсынылған. Ол үшін суды егістікке жоғары қысыммен ауаға аткылатып тұман, яғни су тозаңы түрінде береді.

құбырларға орнатылған арнайы тамшылатқыштар көмегімен, тамыр орналасқан кабатгарға бөлек-бөлек тамшы

түрінде береді.

бұл тәсіл суды, топырақтың өңделетін қабатынан тереңірек орналастырылған арнайы тесіктері

бар құбырлар арқылы беруге негізделген.

Қосарлап суару
Қосарлап суғару - бұл тәсіл бойынша суғару нормасын, екі суғару тәсілін кезек-кезек қолдану аркылы береді.

топырақ шайылып, орнынан ауыспауы тиіс. Топырақтың шайылып, әр түрлі орлардың

пайда болуы судың өте мол алынғанынан олады. Көп су топыраққа сіңіп үлгермейді де, топырақ бетімен екпіндей ағып, эрозияға, топырақтың құнарлы органикалық, майда түйірлері танаптардан сумен ағып кетуіне соғады. Топырақ құнарлылығы жыл өткен сайын төмендей береді. Суару кезінде топырақ қажетті тереңдікке ғана ылғалдандыруы тиіс. Артық берілген судың пайдасынан зияны көп, себебі топырақұ эрозияға ұшырауы мүмкін. Оның төменгі қабатынан тұздар көтерілуі мүмкін.

Алматы. «Қазақ университеті», 1997.
2. Почвоведение (под ред. В. А. Ковды,

Б. Г. Розанова). –М.: Высш. шк., 1988. –Ч. 1-2. – 400 с.- 368 с.
3. Ковда В.А. Основы учения о почвах. – М.: Наука 1973. – Кн. 1-2. –448 с.
4. Почвоведение. Учебник. / Под. Ред. И.С. Кауричева. М. ВО Агропромиздат, 1989. 720 с.
5. Таргульян В.О. Почвообразование и элементарные почвообразовательные процессы //Почвоведение. 1985. №11. С.36-45.
6. Соколов И.А. Основные законы почвообразования /1 100 лет генетического почвоведения. М.: Наука. Соколов И. А. Об основных закономерностях экологии почв//Почвоведение. 1990. № 7. С. 117-128.