Шешендік с?з. Ашы? саба?

қылады.

Досбол шешен

ғана емес, халықтың көне тарихымен бірге жасап келе жатқан тәрбиелік

мәні зор халық даналығы.

Шешендік сөздер – қоғам өміріне, табиғат құбылыстарына байланысты терең ой, бейнелі шебер тілмен айтылған халық шығармасы, тапқырлық сөздер мен тұжырымдар; қазақ ауыз әдебиетіндегі шағын көлемдегі дидактикалық жанр.

мал, ар даулары
Бата, тілек, әзіл-сын, көңіл айту, естірту
қоғам, заманға байланысты

тағылым-тәрбиелік мәні бар тақпақ, термелер

дәлелді уәжге бас қойғызу – шешендік сөздің ерекше қасиеті болды.

Уәж сөзге келерде, үкім-кесім қабылдағанда халықтың мораль кодексі іспетті мақал-мәтелдеріне жүгініп, өсиет, мәтел үлгілес афоризм сөздерді жиі қолданып отырған».

Г.Қосымова

әңгімелейтін туындыларды «Қара сөз» деп атайды.
Қара сөз әңгімелерінің «ес» және

«іс» ұғымдарымен болатын екі жақты сипатын атап көрсетеді.

Қара сөздің үш салаға («Әуезе», «Әліптеме», «Байымдама», «Зейіндеме») бөлінетінін, шешендер сөздерінің «Байымдамаға» («Зейіндемеге») жататынын атаған еді.

Шешен сөздердің бес түрі жүйеленген.

а) мемлекет ісіне … сөйлегенде саясат шешен сөзі;

б) сот билігіне әсер ету үшін айтқан билік шешен сөзі;

в) біреудің … еңбегін, қызметін қошеметтеп сөйлеген … қошемет шешен сөз;

г) білімділердің, ғалымдардың пән мазмұнды сөйлегені – білімір шешен сөзі;

ж) дін жайынан сөйлеген ғұламалар, … молдалар сөзі – уағыз.

ретінде танымал болған көрнекті қайреткер.
Профессор Жанғара Дәдебаев бидің сөздерін

үш топқа («Ділмәр сөз», «Билік сөз», «Нақыл сөз») бөліп қарастырған.

Ғалым Ж. Дәдебаев Бөлтірік шешеннің шығармашылығы мен қоғамдық-әлеуметтік қызметінің тарихи-мәдени өнегесіне баға берген:

«Жастайынан ақындық, батырлық жолын қуып, есейген шағында ел арасындағы жер, су, еңбек, құн және жесір дауларына талай рет әділ төрелік айтқан. Бөлтірік – билер дәуірі әдебиетінің ірі өкілі. Бөлтіріктің шешендік сөздері оның заманы мен сол заман адамының ең бір маңызды да мәнді, ең көкейтесті мәселелеріне арналған. … Бөлтіріктің сөздері қырғыз, өзбек халықтары арасында да кездеседі»-деген екен.

Әкенің баласын тәрбиелеуі – ата-бабалардың жолы.«Саңылауы жоқпен сабақтас болма» атты

әңгімеде
шешеннің ұлының сотқар, бұзық балалармен бірге жүргені, әкесінің ескертулеріне құлақ аспағаны, ақыры солардың тазы ұрлаған оқиғасына байланысты жазаланып, айып тартқандардың бірі болғанына байланысты
айтқан Бөлтіріктің насихат сөзі де тағылымды:

Саңылауы жоқпен Сабақтас болма. Байлауы жоқпен Санаттас болма. Тілегі жаманмен Қапаға түспе. Тегі жаманмен Ортаға түспе.

бағалау тұрғысында саналуан оқиғалар (жер дауы, жесір дауы, ұрлық, барымта,

т.б.), ағайынның, дос-жолдастардың қарым-қатынастары, т.б. мәселелерге байланысты туындаған сөздері халықтың жадында жатталған. Әсіресе, оның билермен болған сөз сайыстарындағы билік шешімдері сөз өнерінің құқықтық заңдылықтары сақтау құралы болғандығын дәлелдейді.

Бөлтірік Әлменұлының шешендік сөздері – мыңжылдықтар белестерінен өткен, қазіргі кезде жаңа әлемдегі Қазақ мемлекеті атымен әлемдеп ең озық елдермен иық теңестірген халқымыздың ұрпақтарын тәрбиелейтін рухани құралдарымыздың бірі. Қазақтың тәлім-тәрбиелік негізі бай, терең мағыналы осындай мұралары әлемдік педагогикалық көзқарастар жүйесін де байыта түсетіні ақиқат.