Сыртқы орта факторларының адам организіміне тигізетін әсері

Б КДС
Қабылдаған: ________________
Kафедра: Морфологиялық және физиологиялық пәндер
дене шынықтыру валеологиямен

кафедрасы

және әлеуметтік болып ажыратылады.Бұл ықпалдар жиі бірігіп әсер етеді.Мәселен,механикалық жарақаттардың

нәтижесінде дамитын қан кетулер қоршаған ортаның температурасымен ,оның химиялық заттармен немесе иондағыш сәулелермен ластанумен ,организмнің өзінің жағдайларымен (жас мөлшерімен,жынысымен.эндокриндік, иммундық жүйелерінің ерекшеліктерімен )т.б. Көптеген ықпалдарлдың бірігіп әсер етуімен қабаттасады.

факторларының қандай да бір түрі болуы мүмкін- механикалық, физикалық, химиялық,

биологиялық, психикалық және тамақтанудың бұзылуы. Осы алты фактордың біреуі аура себебі бола алады, егерде ол сапасы бойынша адекватты емес немесе саны бойынша күш әсері ерекше болса(мысалы,жоғары немесе өте төменгі фактор, жарықтың ашықтығы). Сыртқы ортаның әдетті физиологиялық фактор әсерінің сандық өзгерісі жаңа сапалық мәнді береді, және организм үшін ауру тудырушы болып табылады(судың көп мөлшердегі мәселесі, ас тұзы, витаминдердің көптігі және т.б.) Ауру себебі, бірінші ретті зақымдай отырып осы ауруға тән арнайы ерекшелік бере отырып, ауру тудырады. Көптеген аурулардың дамуы мен патологиялық процестердің ағымы себепші фактордың қатысуынсыз өзің-өзі дамиды.

тудырушы шарттармен себептердің арасындағы байланыс.
Қандайда бір шартсыз ауру себебі әсер

ете алмайды. Ол өзінің организмге деген ауру тудырушы әсерін шарттар комплексімен қосыла отырып ғана көрсете алады. Патологиялық процесті тудыруда шарт пен себептің манызы әртүрлі. Шарт белгілі бір дәрежеде кездейсоқ болады. Әр ауруда себеп бір, ал шарттар комплексі әртүрлі. Басқа сөзбен айтқанда шарт ауру тууымен тығыз, маңызды байланыста болады. Шарт аурудың тууына және оның болу- болмауын анықтайтын ішкі және сыртқы орта факторларының қосыедысы. Аурудың күрделі комплексті этиологилық себеп-бұл олсыз ауру тумайтын жалғыз маңызды фактор. Шарт себептің әсерін жоюы мүмкін, бірақ оның орнын ауыстыра алмайды.

шыққан жерлеріндегі жергілікті өзгерістерден және жалпы организмнің реакциясынан түзіледі. Жергілікті

өзгерістер: электротермиялық, электрохимиялық және электр тогының электромеханикалық әрекеттері негізделеді.
Организмге электр тогымен жалпы әсер еткенді нервтік, жүрек – тамыр жүйесінің, тыныс алумен басқа органдардың жүйелердің бірқатар өзгерістер болады. Сезімтал нервтерді қайта электор тогынмен әсер еткенде, аз уақыттық артериальды және венозды қанның қысымы, жүрек ритмі күшейеді ентігу пайда болады тыны салу бұлшық еттері мен сөйлей иелінің тез тыныс алуды қиындататын спазмды уындатады. Тез арада ОЖЖ-ның тежелуі жүредіжәнеде осы кезде естен тану, белгілі көлемде қан қысымы төмендейді, тыны салу қиындайды немесе біраз уақытқа тоқтап қалады. Бұл өлімнің негізгі еренелігі болып қайта тірілу болып саналады. Электр тогымен зақымданған науқастың тоқтап қалуынаң себебі болып тыны салу орталығының зақымдалуынан болады ал гипоксия жүрек қарыншаларының фибриляциясынан және ми тамырының қысылуынан болады. Жүректің тоқтауы қарыншалардың фибрилляциясынан нервтің тітіркенуінен және коронарлы тамырлардың қысымуынан болады.

жағдай) – функцияның бұзылу комплексі. Кинетоздың себебі болып оң және

теріс түзу сызықтар, радиальды бұрыштың жылдадықтар жәнеде Кариолос жылдамдығы болып табылады. Жылдамдықтың әсері оның көлеміне ұзақтығына, бағыты мен өсу жылдамдығына байланыста. Кинетоздаң шарттары қоршаған ортаның төменгі және жоғарғы температурасы, жағымсыз иістер желінген тамақтың көпелі мен сапасы болып табылады. Кинетоздың пайда болуына кішкентай балалар мен 4 жастағы балалар аралығындағы балаларда вестибуларлы аппараттың қозуының төмендеуі және осы рецептордың туғаннан біркелкі болмауы құлағы естімейтін соқырларда көру анализаторының сөнуі үлкен мәнге ие. Жылдамдыққа жалпы тұрақтылық организмнің мына жағдайларында төмендейді: шаршағанда, көп уақыт ұйықтамағанды, спирттік сусындарды қабылдағанда активті тежелудің ми қартысында төмендеген кездерде.

т.б) Адам организміне әдетте түзу сызықты және бұрыштың жылдамдық әсер

етеді бұлар вестибуляры апараттың рецепторлары, көру анализаторы, бұлшық еттің буындарының проприорецептоларды, терінің және ішкі ағзалардың механорецепторлары мен шырышты және ирозды қабықтау рецепторлары әсер етеді. ІІ; \/ІІІ; Х жұп пионервтері ми бағанасына барып бас-ми нервтерінде орналасқан ядролардың ретикуляры формацияның гипофиз гипоталамустың, вегативті нерв ядроларын пишықтың функцияларын бұзады. Осының себебінен қимыл-әрекеттің координациясы бұзылады, бұлшық ет тонусының асимметриясы болады, бас айналу, нистагли вегативті функцияның бұзылыстары: жүрек айнуымен, құсумен тер бөлінуімен, артерия қысымының төмендеуімен және брадикардиямен көрінеді. Симпатикалық жүйенің активациясына мына симтомдар байланысты: атония ішектің перистальтикасының қажыуы мен сұрлануы. Ауыр жағдайларда: декресивті жағдайлар, астения, естің дұрыстығының бұзыныстары сияқты жағдайлар болуы мүмкін. Бірақта жылдамдық пен әсер еткенді тоқтатқанда кинетоз симптомы жоғалады.

оларды мына үш топқа бөлуге болады:

салмақпен қатты жылдамдықпен денеге әрет еткендегі инерция күнінің қатысы. Шамадан

тыс салмақ – жер бетіндегі гравитациямен салыстырғандағы бір жылдамдықпен адам денесіне әсер еткенде дене массасының қаншаға өсетінінқөрсететін бірлікпен өлшенеді. Жер бетіндегі шарттарға сай пайда болған шамадан тыс салмақ, Адам организмін теріс әсер көрсетпейді.
Шамадан тыс салмақ өзінің патологиялық теріс әсерін бағытына байланысты қалдыруы мүмкін. Шамадан тыс салмақтын бағытына дененің вертикальды осіне байланысты шамадан тыс салмақты ұзына бойы және көлденең бөледі. Ұзына бойы шамадан шамадан тыс салмақтың оң және терісін айырады.
Көлденең шамадан тыс салмақтын шамадан тыс салмақ векторымен «арқа - кеуде» немесе «кеуде - арқа» және «оң бүйір – сол бүйір» векторымен болуы мүмкін. Көп мөлшердегі зақымдану аз уақыт Адам ағзасына шамадан тыс салмақтың ұзына бойының он әсері, көп мөлшерде әсер етеді.

күштің денеге әсер етпеуі. Салмақсыздықта дене салмағы организмге тең. Бірақта

организмнің өзінен шығатын механикалық әсерлерді белгілі бір қалыпта сақталады. Сөйтіп, ұлпа және тамырлардың механорециепторына әсерлері төмендейді бірақта жойылмайды тек жүрек жұмыс тамыр тыны салу бұлшық еттеріне байланысты механикалық процесстер қалады.
Салмақсыздықтын аурутудыратын әсері шамадан тыс салмаққа қарағанда төмен болады. Салмақсыздык жағдайда Адам организм көптеген өзгерістер оның ішінде сенсорның вегетативті – қозғалғыштығы сияқты бұзылыстар пайда болады.адамның салмақсыздыққа адаптация периодында сезімтал, вегетативті және қозғалыштың бұзылыстарында өзгерістерді көреміз.

өткір бұзылуы, ионданған сәулеленірудің әр түрлі жалпы зақымдаушы әсерінен жамитын

және де радиоактивті заттардың дене ішіне түсуінен болады.
Қауырт сәулелік аурудың 4 клиникалық периодың ажыратады; алғашқы серпілістер сатысы, жалған сатысы, аурудың айқындалу сатысы, сауығу сатысы.
Алғашқы серпілістер сатысы. Қысқа мерзімді лимфопения мен лейкоцитоз. Гипофиз – адреналды жүйенің әсерленуі. Ауыр жағдайларды сәулелік шок болуы мүмкін.
Жалған сәттілік сатысында бірнеше сағат, бірнеше жетіге дейін созылады. Ауру белгілердін жоғалуы, нерв жүйесінің шеттен тыс қозуы. Қан жасаудын тежелуімен байланысты, қанның өзгерулері. Аурудын айқындау сатысы бірнеше күннен 2-3 аптаға дейін созылады. Қан жасалудың тежелуі қарқынды. Организмнің инфекцияға қарсы туруының төмендеуі. Геморрагиялық синдромнің әртүрлі көріністері. Дәп осы қан кету, қосылған инфекция және т.б. асқынулар жатады. Сауығу сатысы немесе қалпына келу. қан жасаудың қалпына келуі. Зат алмасудағы өзгерістерді қалпына келтіруі. Толық жазылуы немесе кейбір жерлерде қалдықты көріністер әйгіленеді. Созылмалы түрге ауысуы мүмкін.

тудартын әсерін, герметикалық емес ұшу аппаратымен жоғарға көтерілуі кезінде және

тауда сезеді. Лабораторияда мұндай әсерді баррокалирада аданы жасанды азайту арқылы алуға болады. Барокамерада су астындағы жұмыстарда, сүңгулік жұмыстарда, кессонда, адамның атмосфералық қысымның жоғарғы патогенді әсерге шалдығады.
Атмосчералық қысымның төмендеген жағдайда аурутудыратын ауадағы оттегіні алатын парциольды бағыттың төмендеу. Космостық және ультракүлген сәулелер, сонымен қатар атмосфералық қысымның төмендеу факторы әсер етеді. Атмосфералық қысымның тек ғана төмендеуімен байланысты комплекс көрінісі декомпрессия синдромы деп аталынады. Осының негізден оның кепесі механизмдегі:
Олардың жабық және жабырлай қабың қуыстардағы үйлесімді қысымның көбею және газдардың кеңеюі, рецепторлар белгілі қозумен байланысты.

етулерінен дамиды.Себепкер ықпал-деп ауру дамуына міндетті болатын және сол ауруға

ғана тән арнайы симптомдарды айқындайтын ықпалды айтады.Барлық ауру туындататын себепкер ықпал деуге болады.Экзогендік себептерге ,яғни сыртқы орта факторларына біз физикалык(ыстық немесе суық температуралар,иондағыш сәулелер,электр соққы,электромагниттік толқындар,барометрлік қысым т.б.),механикалық (жарақат,жаншылу, созылу т.с.с)химиялық(улы химиялық заттар мен газдар,ауыр металдар,гербицидтер мен пестицидтер) биологиялық (микроорганизмдер, вирустар,қарапайым жәндіктер)факторлар жатады.Осы ықпалдар негізінде адам организмінде түрлі морфологиялық ауытқулар болады.Сонымен қатар организм сыртқы орта факторларына икемделу-бейімделу тетіктерімен жауап бере алады.Сайып келгенде,аурудың этиологиясын адам тәнінің жағдайларынан жеке дара ажыратып қарауға болмайды.
 

С.Е., Қамбаров Ж.А. Клиникалық патоморфологияға
кіріспе: Оқу құралы. – Ақтөбе: Ақтөбе

медициналық академиясы.
С.5-34.
3. Хасенова К. Патологиялық физиологиядан дəрістер жинағы. –
Түркістан, 2005.
4. Струков А.И. Патологиялық анатомия: медициналық жоғары оқу
орындардың студенттеріне арналған оқулық/ Струков А.И., Серов В.В.
– Ақтөбе. Жалпы білімі– 2-ші бас.-2010.-350 б. Перевод на казахский
Айткулова М.Т.
5. Струков А.И. Патологиялық анатомия: медициналық жоғары оқу
орындардың студенттеріне арналған оқулық/ Струков А.И., Серов В.В. –
Ақтөбе. II бөлімінің 1-ші кітабы: жеке аурулар білімі. – 2-ші бас. - 2010.-338 б. Перевод на казахский Айткулова М.Т.