СӨЖ Тақырыбы: Эпителий тіндері. Адамның жасына байланысты гистологиясы,

қалпына келуі.
Орындаған: 2010 топ
Жумабекова Г.А.
Тексерген: Нурсейтова К.Т.
Қарағанды мемлекеттік медицина университеті

Гистология кафедрасы

қабықтарын астарлайтын және әртүрлі бездер паренхимасын түзетін ұлпа.

авторы Геккель). Бұл теория бойынша көп жасушалы ағза-бластея - бір

жасушалы эпителий жасушаларынан пайда болды деген ұғым берді. Талшықтары бар жасушалар тобы ағзаның қимыл қызметін атқарса, ал баска жасушалар тобы қоректік қызмет атқарады. Инвагинация процесі арқылы екі клетка тобы - екі қабатты - гастрея болып саналады. Сыртқы қабаты - эктодерма жабынды эпителийде, ал эктодерма - бірінші ішек қабатын құрайды.

тұрды, дейді - олар екі түрлі қызмет атқарады. Сыртқы жасушалардың

талшықтары болады, олар үсақ ас түйіршіктерінен фагоцитоз  арқылы қоректенеді, ал жасушалар бірте-бірте талшықтарын жоғалтып, амебоид пішінді болып жануарлардың ішкі кабатына кіреді де, ас қорыту сонда аяқталды, сөйтіп, сыртқы жасушалар - кинобласт, ішкі жасушалар - фагоцитобласт. Осыдан барып жабынды эпителий және ішкі орта ұлпалары пайда болады.

тұрады. Эпителий ұлпасы бір-бірімен тығыз орналасқан эпителий жасушаларынан (эпителиоциттерден) құралған.

Эпителий ұлпасы шекаралас борпылдақ дәнекер ұлпасынан негіздік жарғақ (базальды мембрана) оқшауланады.

эпителий ұлпасы эпителиоциттерінде полюстік айырмашылык (апикальды және базальды полюстер) болады.

Эпителиоциттердің қалпына келу (регенерация) қабілеті жақсы жетілген. Жабынды эпителий ұлпасы: бірқабатты және көпқабатты эпителий болып екі топқа бөлінеді. Бірқабатты эпителий ұлпасында барлық эпителиоциттернегіздік жарғақта орналасады, ал көпқабатты эпителийде базальды мембранамен оның тек төменгі қабатта орналасқан жасушалары жанасады.

бездер паренхимасын құрайды. Бездер: экзокринді және эндокринді болып бөлінеді. Эпителий ұлпасы организмде қорғаныс қызметін атқарады, зат алмасу,

процесіне қатысады, сірлі сұйық және түрлі бөлінділер бөледі

Егер жасушалары бірнеше қабат түзіп орналасса - көп қабатты деп

аталады. Мысалы, терінің сыртқы қабатының жасушалары көп қабатты болғандықта, қасаңданып түлеп түседі. Оның орнын терең қабатындағы жасушалар толықтырады

бөлінеді:
1) Жалпақ эпителий жасушалары көп қырлы, терінің үстіңгі қабаты

мен ауыз қуысы, өңештің ішкі жағын астарлайды;
2)Текшелі эпителий бүйректің өзекшелерін іш жағынан астарлап тұрады;
3)Бағана тәрізді эпителидің жасушалары ұзынша, қарын мен ішектердің ішкі қабатында орналасқан;

өсінділері болады. Әсіресе тыныс жолдарындағы кірпікшелі эпителилер шаң - тозаң

бөлшектерін және тағы басқа бөгде заттарды ұстап қалады;
5)Сезгіш эпителий тітіркенуді қабылдайды, иіс сезу эпителийлері мұрын қуысында орналасқан;
6)Безді эпителий жасушалары сүт, тері , жас, сілекей, құлық бөледі.

соңғы кезеңдердегі зат алмасуға қатысу;
Ағза мен сыртқы орта арасындағы зат

алмасуды реттеу.

мамандануында.
заттың Примитивті эпителий және структурасыз басты массасы, дифференциалданбаған

жасушалардыңжиналуы және эпителидің интерстициальді элеметтері түрінде немесе дифференциалданбаған мезенхима жасушалары түрінде маманданып, дефинитивті тінді береді.

эволюция қалыптасады. Уақыт өте күштірек маманданатын дефинитивті элементтерден тіңдік жүйелер

қалыптасады. Олар 2 үлкен категорияға бөлінеді.
Эпителий және эпитологенді тіндер
Басты заттың тіні және мезенхимогенді тін

тән, бірақ көп жасушалыларда дамитын, жоғары сатыға ауысуына негізделген. Осылайша

бұлшық еттік, жүйкелік және тағы басқа организмсіз өмір сүре алмайтындай пайда болады.

ұғымдардан тұрады. Дәнекер ұлпалар еміздікшелерінің үстінде орналасқан ұлпаны эпителий деп

атап, Бұл терминді алғаш рет Рюйеш қолданған. Эпителий ұлпасы (epithelium), дененің сыртқы бетін, куыс органдардың ішкі бетін (ішектің, асқазанның, қуықтың) және ағзаның секрет бездерін алып жатады

Сапаров Қ.Ә. – Алматы
Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы»