Тамақтанудағы май мәселелерінің гигиеналық аспектілері

отырады. Ол адам өмірін сүйемелеу үшін, барлық ішкі мүшелердің (жүрек,

бауыр, асқазан және т.б.) жұмысы үшін, адаммен жасалынатын әр түрлі жұмыстарды орындау үшін қажет. Осындай «жанғыш» немесе энергетикалық материалдарға көмірсулар, майлар және ақуыздар жатады.

мөлшері жылулық бірлікте – жоғары калориямен өлшенеді. Цельсий градусымен 1

литр суды жылытуға жұмсалатын жылу мөлшері үлкен калория деп аталады.

табылады. Майсыз диетаға отырғызылған бақылаудағы жануарлардың, сырттай қарағанда дағдылы тамақтанып

жүрген бақылаудағы жануарлардан айырмашылығы байқалмады, бірақ олардың өмір сүру ұзақтығы қысқа болды. Майсыз диетада болған жануарлар денесінің химиялық құрамы өзгереді; олардың тіндерінде орталық жүйке жүйесінің қалыпты жағдайы үшін үлкен маңызы бар заттар анағұрлым аз болды: бұл жануарлар түрлі сыртқы әсерлерге, мысалы, қалыпты тамақтандырылған бақылаудағы жануарларға қарағанда сыртқы температура (суық түсу, жылып кету) өзгерістеріне тұрақсыз болды.

асты май қабаты жатады; кейде май кейбір ішкі мүшелерде, мысалы

бауырда, бүйректе жиналады. Ағзада майдың жиналуы тек тағамдағы майлар есебінен ғана емес, сонымен қатар ағыл – тегіл көмірсулары мол тамақтану есебінен де болады (ұн өнімдері, жарма, қант және т.б.)

- сары май, қаймақ, кілегей, мұнан басқа жұмыртқа сары уызында

болатын майлар, олар ағза үшін маңызы бар дәрумендерден тұрады.
Басқа барлық майлар, мысалы өсімдік майы, шошқа майы – сала, маргарин жоғары калориялы өнімдер болғандықтан, адам тамағында үлкен рөл атқарады.

1г ақуыз жанғанда немесе 1г көмірсу жанғанда 4,1 ккал, 1г

май жанғанда – 9,3 ккал энергия түзіледі.

қорыту өзегінде олар түрлі асқорыту шырындарының әсеріне ұшырайды да, жай

заттарға айналады. Майлардың ыдырауы ащы ішекте ішек шырыны мен ұйқы асты безі шырыны ферментінің әсерінен, сонымен бірге өттің қатысуымен жүріп отырады.

онекілі ішекке құйылады, түзіледі. Өт май қышқылдарының – ішектегі сұйық

бөлігінің – майлардың ыдыраған өнімінің ерітілуіне және ішек қыртыстарында сіңірілуіне себепкер болады. Майлар органикалық қосылыстардың күрделі жиынтығы, негізгі құрылымдық элементтері глицерин және май қышқылдары болып табылады. Глицерин мөлшері 10 пайыздан аспайды, қалған бөліктері май қышқылдарының үлесіне тиеді.

және қанықпаған болып бөлінеді. Қаныққан май қышқылдары жануар майларында (қой,

сиыр және т.б.) көп мөлшерде кездеседі.

олар бауырдың қызметі мен жағдайына, май алмасуға теріс әсерін тигізеді,

сонымен бірге атеросклерозды дамуына себебін тигізеді. Қандағы холестерин мөлшерінің жоғарлауы жоғары калориялы тамақтанумен қатар қаныққан май қышқылдарына бай жануар майларының бір мезгілде түсуіне байланысты.

т.б. құралуына қажетті.
Көп қанықпаған май қышқылдары қан тамырларының қабырғасына жағымды

әсерін тигізіп, өткізгіштігін төмендетіп, тиімділігін жоғарылатады, сонымен бірге жұқпалы аурулармен, гамма радиациясының әсеріне ағза тұрақтылығын жоғарылатады.
Көп қанықпаған май қышқылдарының жетімсіздігінен тері зақымдануы көрінеді.

ұлпа мембранасының өткізгіштімен байланысты ұлпадағы алмасу үдерістеріне әсері тигізеді. Фосфатидтер

жүйке және ми, жүрек, бауыр тіндерінде үлкен мөлшерде кездеседі.

фитостериндер болады. Жануар майларында стериндер мөлшері 0,2 – 05% шегінде,

ал өсімдік майларында олар біршама жоғары. Стериндер биологиялық белсенділігі жоғары және май мен холестерин алмасуында маңызды рөл атқарады.

көп қанықпаған май қышқылдары 10%, қаныққан май қышқылдары 30% және

моноқаныққан қышқылдары 60%.
Май мөлшері жастың, жұмыс түрінің сипатына, ұлттық және климаттық ерекшеліктерге байланысты.

Халыққа ұсынылған тамақтану нормасында тәуліктік рациондағы 30%-қ майлылық калориясы қарастырылған.

Қорытынды сұрақтары:   1. Адам ағзасында майлар қандай қызмет атқарады? 2. Майлар

неден тұрады? 3. Ағзадағы май қышқылдарының рөлі қандай? 4. Көп қанықпаған май қышқылдары қандай рөл атқарады? 5. Майларға қажеттілік және олардың қалыптандырылуы қандай факторларға байланысты?