Тістердің анатомиясы, тістердің қатты тіндерінің гистологиясы. Тістердің

және периодонт құрамының анатомо-физиологиялық және гистологиялық ерекшеліктері.

цементтен тұратын, тағамды тістеуге, шайнауға арналған құрылым.
Тіс эмбрионың ауыз қуысы

кілегейлі қабығының туындысы. Эпителийден кіреуке, эпителий астындағы мезенхимадан ұлпа, дентин, цемент, периодонт дамиды.

болады. Тұрақты тістердің эмбриондық өмірдің 5 айында түзіледі. Бастапқыда күрек,

сүйір, кіші азу, және 6 айда үлкен азу тістердің ұрықтары түзіле бастайды.

(radix dentis) тұрады.тістің мойын бөлігінде кіреуке аяқталып, түбірлік цемент басталады.

Тістің ішінде қуыс бар (cavum dentis), ол сауыттық қуыс және түбірлік қуыс болып бөлінеді. Түбірлік өзектер түбір ұшында апикальды тесікпен аяқталады.
Тіс сауыты бірнеше беткейден тұрады:
- вестибулярлы
- жанасу (медиальді, латеральді)
- оральді
- кесу қыры, шайнау беті

дөңес аймағы медиальды орналасады.
2. Сауыттың бұрышының белгісі – күрек, сүйір

тістердің медиальды беті мен кесу қыры түзілген бұрыш, латеральды беті мен кесу қыры түзілген бұрыштан өткір болады.
3. Түбір белгісі -

беті аздап дөңестенген, екі сайы бар, таңдайлық беті үшбұрыщ тәрізді.

Сауыттың тістеу қырында біліктері бар. Түбірі біреу, конус тәрізді, түбірдің медиальды және бүйірлік беттерінде сызаттар орналасады. Сауыттың дөңестік, бұрыштық белгілері анық білінеді.

таңдайлық беті ойық, жақсы көрінетін бүйірлік біліктері бар үшбұрыш пішінді.

Біліктері тіс мойнында бірігіп, төмпешік құрайды. Осы жерде жақсы айқындалған ойық (тесік) пайда болады. Түбір екі бүйірінен қысынқы, сызаттар бар.
Сауыттың дөңестік, бұрыштық белгілері көрінеді.

екі сызықтан турады. Біріккен жерінде олар төмпешік түзейді. Медиальды кіші

ұрттық бетінен аздап кіші. Шайнау бетіне екі төмпешік бар, ұрттық

төмпешік үлкен. Олардың арасында көлденең сызыттармен шектелген.
Сауыттың дөңесті белгісі айқын көрінеді, тек ол керісінші болып келеді.

латеральды жанасу беті дөңес, түбірі біреу, конус пішінді, ортаңғы артқы

бағытты қысынқы, терең емес сызаттары бар.

бөлінген 4 төмпешіктен тұрады. Алдыңғы төмпешіктер артқыдан үлкен. Ұрттық беткей

дөңес, сызаттан бөлінген. Тістің үш түбірі бар, біреу-таңдайлық, конус пішінді, екі ұрттық – медильды және латеральды.
Сауыттың дөңестік белгісі, түбір белгісі білінеді.

Жие жағдайда 4 түрлі кездеседі:
- сауыты құрылымы жағынан бірінші үлкен

азу тіске жақын
- сауыт ромб пішінді болады
- сауыты овал пішінді – шайнау бетінде 3 төмпешік бар, олар алдынан тілге қарай бағытта орналасқан
- сауыты үш бұрыш тәрізді, 3 төмпешігі бар, таңдайлық, екі ұрттық.
Тістің үш түбірі бар, бірінші тістен кішілеу.

Сауыты қысынқы, бүйірлік біліктер айқын емес, сондықтан төмпешіктері болмайды.

беткейі мойын бөлігінен қарағанда кеңдеу, түбірі екі жағынан қысынқы, жақ

сүйектің оң және сол бөлігінде жататын түбіріндегі сызаттармен анықталады. Сызаттар латеральды беткейде жақсы көрінеді.

жағынан еш айырмашылығы жоқ, тілдік беткей аздап иілген, төмпешігі жақсы

көрінеді, түбірінде екі жағынан жақсы көрінетін сызаттар бар.

шайнау бетінде екі төмпешігі бар, ұрттық төмпешік тілдік төмпешіктерден үлкен.

Ұрттық беткейі дөңес. Түбірі овал пішінді, жиірек сауыт және түбір бір-бірімен доғал бұрыш жасай, сауытты тілге қарай қисая орналасады. Түбір белгісі жақсы көрінеді.

беті жақсы дамыған екі төмпешіктен тұрады, олардың жиектерінде кіреуке біліктері

орналасқан. Түбірі клнус пішінді, жақсы дамыған.

үлкен. Шайнау бетінде 5 төмпешігі бар – 3 ұрттық және

2 тілдік. Артқы жанасу беті алдыңғысынан кішілеу және дөңестеу. Тілдік беті дөңестеу, кішілеу. Тістің екі түбірі бар. Алдыңғы және артқы, қысынқы. Ені ұрт тілдік бағытта үлкен.
Сауыттың дөңестігі, түбірі белгілері анық білінеді.

сондай пішіндес, айырмашылығы: шайнау бетінде 4 бірдей төмпешігі бар, екі

сызаттан бөлінген. Екі түбір, түбір белгісі анық көрінеді.

Кіреукенің негізгі структуралық элементі – кіреуке призмалар болып табылады. Олар

кіреуке-дентин байланысынан тіс сауытының беткейіне қарай радиальды бағытта өтетін, қырлы «цилиндр талшықтарына» ұқсас.
Ең алғаш рет 1873ж. Ретциус кіреуке призмаларды сипаттады. Қалыңдығы 4-7 мкм, саны тістің қалыңдығына байланысты 5-тен 12 млн-ға дейін. Ұзындығы иірімдер болғандықтан кіреуке қабатының қалындығынан болуы мүмкін.
Кіреуке призмалардың ішінде протоплазмалық талшықтар өтеді. Олар озара неорганикалық тұздар кристалдарының қосындысы бар жұқа органикалық тор құрайды.

болады. Өсінді бөлімі көршілес призмалардың бастарының аркасында орналасады. Призмалардың осындай

пішіні және орналасуы кіреуке құрылымының шектеп тыс қатты болуы қамтамасыз етеді.
Кіреуке призмалары және призмааралық кеңістіктер ұзындығы 0,1-ден 50 нм, фторапатит Са10(РО4)6 F2 немесе гидроксиапатит Са10(РО4)6 кристалдарынан тұрады. Кристалдардың көлемі кіреукенің жетілуімен байланысты. Кіреуке кристалдардың беті гомогенді және ұсақ түйіршікті. Көрші кристалдармен жанасатын бүйірлік қырлары жазық беткейлі болады.

– жайыстырғыш аморфты заттан , колаген талшықтарынан турады. Дентиннің регенерациялық

қабілеті бар.дентиннің шеткі қабатында коллаген талшықтары радиальды, ұлпа маңында радиальды және тангенциальды орналасады.
Дентеннің негізгі заты – 1-5 мкм дентин түтікшілерінен турады, көп мөлшерде ұлпа маңыңда, жабында дентинде, сауытында түбіріне қарағанда көп. Одонтобластардың дентиндік өсінділері дентин каналдарында орналасады, ұлпа рецепторларына ауру сезімдерін өткізетін жол.
Дентеннің негізгі заты- гидрооксиаппатит кристалдарынан турады. Дентин түтікшілерінің аймағында гиперминерализация зонасы орналасады.

ұлғаюы, салмағының сүйектің өсуіне байланысты көбеюі.
Деструкиця – сүйек тінінің бұзылуы,

оның орнына патологиялық тіндердің пайда болуы. Ошақты және диффузды болады.
Остеопороз- сүйек тінінің сырт пішінінің өзгермей дистрофияға ұшырауы, сүйек пластинкалары жұқарып, саны азаяды, олардың арасында кеңістіктер пайда болады.
Остеосклероз-сүйек тінінің тығыздалуы. Сүйек пластинкаларының саны көбейіп, қалындап, олардың арасында кеңістіктер тарылады.
Остеолиз- сүйек тінінің бүтіндей толығымен сорылап кетуі, оның орнына басқа тіндер пайда болады.
Остеонекроз- сүйек тінінің некрозға ұшырауы, рентгенде некроздан жер қарайып көрінеді.

көрінедіｰ

жатады, сауыт ұлпасы тіс сауыттының рельефін құрайды. Тістің шайнау төмпешіктерінің

бойында ұлпа мүйізшілері орналасады.
Ұлпа борпылдақ дәнекер тіннен , жасушалардан, олардың арасында негізгі аморфты заттан турады.
Ұлпаның талшықты құрылымдары- коллаген және аргирофильды, ретикулярлы талшықтар.
Ұлпаның әр бөлігінде әр түрлі жасушалар бар.үш қабат құрайда: перифериялық –одонтобластық, аралық-субодонтобластық, орталық.