Презентация.Проектно-исследовательская работа "Канатлы дусларыбыз".

башлангыч
сыйныфлар укытучысы
Газизова Гульсирин Раисовна

Муниципальное бюджетное

общеобразовательное учреждение «Средняя общеобразовательная школа №9 города Азнакаево»-«Начальная общеобразователная школа села Карамалы» Азнакаевского муниципального района РТ

Проект эше

һәм торак кошларны күзәтү, төрләрен билгеләү,алар нәрсәгә мохтаҗ икәнлеген ачыклау. 2.

Кошлар турында табышмаклар, шигырьләр, мәкальләр өйрәнү, рәсемнәр ясау, кош оялары ясап элү. 3. Кошларның табигатьтәге ролен ачыклау. 4. “Кошлар ничек очалар?”- соравына җавап эзләү, тәҗрибәләр үткәрү. 5. Кошларга сакчыл караш уяту. 6. Компьютерда эшли белү күнекмәсен үстерү.

табигатьнең яши алмавын һәм кошлар безнең ярдәмгә мохтаҗ икәнлеген аңлатты.Шушы

көннән башлап , без кошлар турында укый башладык, аларның нәрсә белән туклануын, ничек көн күрүләре белән кызыксына башладык .Укытучы апа безгә кошлар турында эзләнү эше алып барырга тәкъдим итте. Кошлар –гәүдәләре каурый белән капланган җылы канлы хайваннар.Алар азыкка яраклы үсемлек һәм хайваннар булган җирдә: урман һәм бакчаларда, болын һәм сазлыкларда , дала ,тундра һәм чүлләрдә яши. Кошлар җир йөзендә иң күп таралган тереклек иясе. Хәзер аларның бик күп төре бар. Кошлар очарга җайлашкан. Шуңа күрә аларны кырыс Антарктидада да, биек тау кыяларында да очратырга мөмкин. Кошларның иң кечкенәсе – колибри, ә иң зур кош – Африка тәвә кошы(страус). Алар иң оста йөгерүчеләр. Ә иң көчле кошлар – бөркетләр.

Кереш
Без табигатьне, кошларны яратабыз. Безгә кошларны күзәтү ошый. Без кошлар турында кайгыртабыз: кыш көне өебез янында агачта җимлекләр элдек , яз җиткәч оялар куябыз. Без кошларны клеткада тотучыларга каршы. Алар иркендә очарга тиеш, үзләренең сайраулары белән безне сөендерергә тиеш.

Төп өлеш
Җир шарында 9600 төрле кош яши. Татарстанда 200 төрдән,

кыш айларында 40 лап төр кош очратырга була. Кошлар һавада очарга җайлашканнар. Шуңа күрә алар кеше аягы басмаган урыннарда да яшиләр. Бер илдән икенче илгә, таулар, урманнар һәм диңгезләр аша күчеп китү кошлар өчен авыр түгел. Кошлар бик тиз очалар:
Яр карлыгачы (керәшә) 1 сәг. – 150 км.
Карлыгач – 90 км.
Сыерчык – 80 км.
Карга – 50 км.
Чыпчык – 30 км.
Кошлар зарарлы бөҗәкләрне чүпләп авыл хуҗалыгына зур файда китерәләр. Миллионлаган төп ашлыкны бөҗәкләрдән саклап калалар.
Кошларның күзләре, колаклары сизгер. Күпчелек кошлар бер урында гына яшәмиләр. Елның вакытына һәм табигый шартларның үзгәрүенә карап, алар бер урыннан икенче урынга күчеп йөриләр. Бала чыгару өчен җылы яклардан безнең якларга очып киләләр, Бу кошлар күчмә кошлар дип атала. Ә салкын кышларда бездә кышлаучы кошлар торак кошлар дип атала.

танышып белемебезне арттырабыз.
Экскурсияларга барабыз, фотосессия үткәрәбез.
Эзләнү,
тәҗрибәләр оештырабыз.
Иң актив

укучыларны билгеләп китәбез.

Кош җимлекләре, ата-аналар ярдәмендә кош оялары ясыйбыз.

Кошлар темасына иншалар, рәсем, кул эшләре күргәзмәсе оештырабыз.

4-6 данә йомырка сала. Сыерчыклар тәүлегенә 200 тапкыр бөҗәк алып

кайта. Бер сыерчык семьясы бала үстерү чорында 8 мең чамасы май коңгызын һәм аларның кортларын бетерә. Май коңгызы урман һәм җимеш бакчалары өчен зарарлы.

2. Аяклары озын булгач,
   Йөриләр биеп кенә.
   “Туган җирләрдә күбрәк
    Тор-рыйк без”,-- диеп кенә. (Торна)
3. Кулы юк , балчык ташый, балтасы юк, өй
ясый. ( карлыгач)
4.Икенче төрле аны былбыл диләр.
( сандугач)
5. Басу-кырларда сайрый, оясын җиргә кора
( тургай)

– ворона
Чәүкә – галка
Боҗыр – рябчик
Көртлек – глухарь
Чыпчык – воробей
Күгәрчен

– голубь
Песнәк – синица
Тукран – дятел
Үрмәләч – поползень
Ябалак – сова
Миләш чыпчыгы – дрозд
Карчыга - ястреб

чечётка
Сызгырак чыпчык – свиристель
Урман саесканы - сойка

иң явыз дошманы. 10 песнәкнең бары тик 1-2се генә кышны

исән-сау чыга ала.

Кыш җиттеме- кошлар өчен
Без ашханә ачабыз.
Һәм кошларга эндәшәбез:
-Рәхим итеп, ашагыз!
Җимлек ясап бирде миңа абыем.
Шунда хәзер кошлар өчен
Җимнәр сибәм мин.
Бире килә күк күгәрчен,
Песнәк һәм чыпчык,
Җыелалар бер-бер артлы
Пыр-пыр очынып.
Ашап туйгач китә алар
Төрле якка.
Тик күгәрчен генә кала
Иң азакка.
Ул да туйган,
Биегән күк уйнап йөри.
Миңа рәхмәт әйткән сыман
“Гөлдергү”,- ди.

50 кош туры килә. Ләкин кошларның күбесе “Кызыл китап” ка

кертелгән, димәк алар азайган дигән сүз. Кызыл китап безне кисәтә:
Кошларга таш атма
Баласын елатма
Таш атма кошларга, атма син
Кошлар бит – дусларың
Буранлы кышларда
Ярдәм ит, аларны сакла син

карабүрек
- үрмәләч
Күп санда:
- карга
- күгәрчен
- чыпчык
- акчарлак
- саескан
- песнәк

кошларның күп үрчүенә китерә (каргалар,күгәрченнәр,
чыпчыклар).

Кечкенә кошларга җимлекләрнең

аз булуы.

Кошларга канатлар ни өчен кирәк? Бу сорауга

җавап бирер өчен каурыйлар белән тәҗрибәләр үткәрдек:

Озын, каты каурыйлар кошларга очар өчен кирәк.

Кәгазь бите очларыннан алып өреп карадык, берникадәр вакыт кәгазь бите һавада эленеп торды. Димәк , очу күтәрү көченә бәйле , канат өсте һәм канат астындагы һава басымындагы аерма очарга мөмкинлек бирә.

димәк канат юешләнми һәм кошларны суда юешләнүдән саклый.
Без каурыйны суга

салдык , ә каурый юешләнмәде. Димәк, кошлар каурыйлары өслеге нәрсә белән булса да сыланган (майга охшаган).

карадык – җылылык сизелә. Димәк, бу каурыйлар җылылык саклау өчен

кирәк. Каурыйның каты өлешен кисеп карадык – эче куыш. Димәк, каурый җиңел.
Нәтиҗә: каурыйлар – җиңел, җылылык саклый, ныклы , йомшак, кошның гәүдә өслегенә шомалык бирәләр.

эчендәге меңләгән сыерчык барысы берьюлы хәрәкәтләнә, мәтәлчек атынып
очыш хәрәкәтләрен

үзгәртә. Әлеге кошларның мондый бердәм хәрәкәтне тудыра алу
мөмкинлекләрен бер галимнең дә аңлата алганы юк.

Карлыгач җиргә бик сирәк төшә. Ул хәтта суны да очкан килеш кенә томшыгы белән
чумырып ала.
Күке баласы, йомыркадан чыгуга, үзе белән бергә дөньяга килгән кош балаларын оя-
дан кысрыклап чыгара башлый. Ни өчен дисезме? Чөнки күке бик күп ашый. Ояда бер
үзе калса, ризык күкегә генә эләгә.
Тургай очканда сайрый. Көчле җил яисә салкын булганда гына җиргә төшеп сайрарга
мөмкин.
Торна, башка кошлардан аермалы буларак, агачка кунмый.
Тукраннар бер-берләрен томшыклары белән агачка тук-тук бәргән тавышларыннан
таныйлар. Шуңа күрә тукран үзенең күршесен беркайчан да бутамый, ә чакырылмаган
кунакның тукылдаган тавышына шунда ук колагын торгыза.
АКШның Солт-Лейк-Сити шәһәрендә гадәти булмаган һәйкәл тора: биек грантит ко-
лоннаның башына глобус куелган, аның өстенә ике кош ясалган. Бу- анда килеп чыккан хисапсыз күп саранчаларны бетереп, кешеләрне ачлыктан коткарып калган акчарлаклар хөрмәтенә салынган һәйкәл.
Ләкләк-тавышсыз кош. Алар бер-берсе белән томшыкларын шыкырдатып “сөйләшәләр”.

якларына әйләнеп кайткан кошлар безнең матур ояларыбызга куана-куана сайрыйлар. Алар

шулай итеп безгә рәхмәт әйтәләр күрәсең.

Без аларга ярдәм итеп,кошларны гына түгел , үзебезнең табигатебезне дә

саклыйбыз. Кошлар елына ничәшәр миллион кортларны юк итә.Урман, кырларыбызны, басуларыбызны корткычлардан саклый. Матур итеп сайраулары белән дөньяны матур моңга күмә. Без рәхәтләнеп кошлар сайравын тыңлыйбыз. Аларны саклыйк,кайгыртыйк һәм үзебезнең кулдан килгәнчә ярдәм итик.

1.Кош ояларын туздырмыйк.
2.Кошларга рәнҗетмик.
3.Кошларга оялар һәм җимлекләр ясыйк.
4.Кыш көне кошларга азык куйыйк.

моңнар
хәрәкәт
матурлык
Иркенлек һәм шатлыклар
«Җир шарыбыз нинди күңелсез булыр

иде кошлардан башка! »

Кош ояларын саклыйк. Җимлекләр һәм кош оялары куйыйк. Кошлар үзләренең

җырлары белән урманнарыбызны һәм болыннарыбызны бизәп торсын!