Слайд 1Спирттер.
Касымканова С.Е.
Караганда
№27 ЖББОМ
Слайд 2Сабақ мақсаты
А) білімділік: Органикалық заттардың құрамында оттек бар жаңа тармағы
туралы түсінік бере отырып, функцоналдық топ ұғымына анықтама беру. Оқушыларға
оттекті органикалық қосылыстардың негізгі қасиеттерімен таныстыру, молекулалық байланыстың ерекшелігін түсіндіру, спирттер туралы ұғым қалыптастыру.
Б) дамытушылық: Заттардың қасиеттері олардың құрылысына тәуелді екендігіне көз жеткізу, құрылысындағы, қасиеттеріндегі негізгі ерекшеліктерін ажырата білу қабілетін дамыту.
В) тәрбиелілік: салауатты өмір салтын насихаттау, спирт өнімдерінің құрамындағы химиялық заттардың адам денсаулығы үшін маңызын көрсету.
Слайд 3Сабақтың типі: Жаңа материалды игеру.
Сабақтың түрі: аралас сабақ
Сабақтағы
тәсілдер мен әдістер: түсіндіру, сұрау, есептер шығару, интерактивті әдіс, СТО
әдісінің элементтері
Слайд 4
Үй тапсырмасын сұрау
I.“Қызығушылықты ояту”
II. “Мағынаны тану”
IІІ. “Ой толғау”
Слайд 5Мұнай өнімдерін өңдеу, табиғи көздері.
Тест
Көмірсутектердің табиғи көздері:
А) крахмал,
глюкоза Б) бензол, толуол В) тас көмір, мұнай
1.В
2. Табиғи газдың құрамы:
А) 30-35% (метан) Б) 70-80% (метан) В) 80-98% (метан) 2.В
3. Кокс –
а) көмірсутектердің қоспасынан б) көмірсудан в) таза көміртектен 3.В
4. Қара түсті мұнай өнімі
а) мазут б) керосин в) бензин 4. А
5. Мүнайдан алынатын өнімдер: 5. А
А) мазут, керосин, газоиль б) метан газы, табиғи мұнайға серік газдар в) көмірсутектер
6. Мұнайды өңдеуге арналған қондырғының бөліктері:
а) түтікті пеш, атмосфералық қондырғы б) түтікті пеш, ректификациялық колонна
в) ректификациялық колонна, атмосфералық қондырғы 6. Б
7. Крекингтің қандай түрлерін білесің?
а) термиялық, атмосфералық б) атмосфералық, катализдік в) катализдік, термиялық 7. А
8. Термиялық крекинг –
А) өршіткі қатысынды жүреді; Б) өршіткі ретінде асыл металдарды қолдану; В) жоғары температура және жоғары қысымда жүреді; 8.В
9. Катализдік крекинг –
А) өршіткі қатысынды жүреді; Б) өршіткі ретінде асыл металдарды қолдану;
В) жоғары температура және жоғары қысымда жүреді; 9.А
10. Егер өршіткі ретінде асыл металдар қолданылса, ол –
А) детонация б) крекинг в) риформинг 10. В
Слайд 6Азотты орг. заттар
крахмал, глюкоза
тас көмір, мұнай
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1.5
2
2.5
3
3.2
3.4
3.6
3.8
4
4.2
4.4
4.6
4.8
5
1-сұрақ
Көмірсутектердің табиғи
көздері:
бензол, толуол
Слайд 72- сұрақ
Кокс
көмірсудан
көмірсутектердің қоспасынан
таза көміртектен
спирттерден
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1.5
2
2.5
3
3.2
3.4
3.6
3.8
4
4.2
4.4
4.6
4.8
5
Слайд 83-сұрақ
Қара түсті мұнай өнімі
керосин
мазут
солярка
бензин
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1.5
2
2.5
3
3.2
3.4
3.6
3.8
4
4.2
4.4
4.6
4.8
5
Слайд 94-сұрақ
Мүнайдан алынатын өнімдер:
метан газы, табиғи мұнайға серік газдар
мазут, керосин,
газоиль
крахмал
көмірсутектер
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1.5
2
2.5
3
3.2
3.4
3.6
3.8
4
4.2
4.4
4.6
4.8
5
Слайд 105-сұрақ
Крекингтің қандай түрлерін білесің?
атмосфералық, катализдік
термиялық, атмосфералық
атмосфералық
катализдік, термиялық
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
1.5
2
2.5
3
3.2
3.4
3.6
3.8
4
4.2
4.4
4.6
4.8
5
Слайд 11Сабақтың барысы:
Жаңа сабақты оқып үйрету. Сабақтың өтілу реті.
Жіктелуі мен
гомологы
Физикалық
қасиеттері
Шығу
тарихы
СПИРТТЕР
Қолданылуы
Химиялық
қасиеттері
Алу
жолдары
Слайд 12Спирттің шығу тарихы
Ертеде бір патшаның есігінің алдына лашын құсы дән
тастап кетеді. Оны уәзірлеріне беріп ескертеді. Ол өсімдік болып жайқалып
өседі. Келесі жылы одан да әдемі болып өседі. Келесі жылы одан да әдемі болып өседі. Келесі жылы одан да әдемі болып өседі. Үш – төрт жылдан кейін жеміс береді, таң қалады, күтеді. Күзге таман әдемі мөлдір жемісті жеп көруге жүрексінеді. Сонан соң патшаның әмірі бойынша шыны ыдысқа салып қойып, біраз күнен кейін көріп, одан да мөлдір сұйық пайда болғанын көрген уәзірлер патшаға көрсетеді. Патша тұтқында жатқан бір сорлыны әкеліп, соған ішкізеді. Бір кесе ішеді, екіншісін береді. Үшіншісін сұрап ішеді. Соңында ән салады. Бейжай күйге түседі. Ең соңында патшаның тағын сұрайды. Шаршап қалжырап ұйықтап кетеді. Ертеңіне әлгіні шақырып сұрағанда, рахатқа батқандығын айтады. Сонда патша ішіп, ең алғаш «Патша шарабы» шыққан екен деседі.
Адамдар спирттердің мастандыратын қасиетін біздің ғасырымызға дейінгі
8000 жыл бұрын – жеміс шырынынан, жабайы жүзімнен және балдан жасалынатын алкогольдік ішімдіктерді дайындауға мүмкіндік беретін керамикалық ыдыстардың шығуымен қатар білген. .
Батыс Европада алғаш рет спиртті алған итальяндық монах алхимик Валентиус болды. Ол: « кәріні жасартатын, шаршағанды сергітетін, күйінгенді жұбататын эликсир»,- деп атады. Арабтар таза спиртті 6-7 ғасырларда ала бастады және оны « әл-кугул »
деп атай бастады.
Дмитрий Иванович Менделеев
1865 жылы «Спирттің сумен қосылысы туралы пайымдаулар» тақырыбына
докторлық диссертация қорғады.
Слайд 13CnH2n+1OH
Спирттер - құрамындағы сутек атомдары бір немесе бірнеше гидроксил топтарымен алмасқан
көмірсутектің туындылары. Мысалы: метил спирті СН3ОН метанның СН4 туындысы
этил спирті С2H5OH этанның
C2H6 туындысы; этиленгликоль С2H4(OH)2 этанның C2H6 туындысы;
ИЮПАК халықаралық атаулар жүйесі бойынша спирттерді көмірсутектердің атына -ол деген жұрнақ қосып атайды. СН3ОН метанол. С2H5OH этанол және т.б. Спирттердің жалпы формуласы:
Слайд 14спирттер
Бір атомды
көпатомды
қаныққан
қанықпаған
ароматты
этиленгликоль
CH3-CH2-OH
СH2=CH-OH
CH2-OH
СH2-CH-CH2
СH2-CH2
этанол
Венил спирті
Бензил спирті
Қаныққан спирттердің жалпы формуласы
CnH2n+1, ОН молекуласында тек жалғыз байланыс болады
глицерин
Слайд 15Біратомды спирттердің гомологтық қатары
Слайд 16Спирттердің жіктелуі
Гидроксил тобының санына байланысты
біратомды (ОН- тобы біреу)
многоатомные (две и
более групп -ОН)
Этиленгликоль – екіатомды спирт. Органикалық синтезде кеңінен антифриз
ретінде қолданылады
Слайд 17Глицерин – үшатомды спирт. Порфюмерия жасауда, фармацевтикада, өндірісте, қолданылады.
Слайд 18Спирттердің атаулары
СxHyОН
ИЮПАК халықаралық атаулар жүйесі бойынша
спирттерді көмірсутектердің атына – ол деген жұрнақ қосып атайды. Функционалдық
ОН тобы байланысқан ең ұзын тізбек таңдап алынып, көміртек атомдарын гидроксил тобы жақын орналасқан жағынан бастап нөмірлейміз: CH3
5 4 3 2 1 4 3 2 1
CH3-CH-CH-CH-CH3 CH3- C - CH - CH3
CH3 CH3 OH CH3 OH
3,4 – диметилпентанол -2 3,3 – диметилбутанол -2
Слайд 19Спирттердің номенклатурасы
Көмірсутектің жүйелі аталуына –ол суффиксі жалғанады және гидроксо
топтың қай көміртекте орналасқанын санмен көрсетеді
Тізбекте ОН- тобыны қай жаққа
жақын орналасса сол жақтан бастап нөмірленеді
Слайд 20Спирттердің изомериясы
СxHyОН
Көміртек қаңқасының құрылысына
СH3 – CH2- CH2- CH2-
OH бутанол -1
2. Көмірсутек тізбесіндегі гидроксил тобының орнына байланысты
CH3-
CH2- CH2- CH – CH3 пентанол -2
ОН
3. Класаралық изомерлену
СН3- О – С2Н5 метил - этил эфирі
Слайд 21Оптикалық изомерия
бутанол-2 СH3CH(OH)СH2CH3
Слайд 22Гидроксил тобының құрылысы
Полюсті байланыс
Слайд 23Ағзаға зиянды әсер етеді
Алкогольдік зат
Түссіз сұйықтық
Суда жақсы ериді
Аузы ашық ыдыста
қалса буланады
Өзіне тән иісі бар
Физикалық қасиеті
Этил спирті
Слайд 24 Алынуы
Көмірсутектердің галоген туындыларынан алу:
С2 Н5Br + HOH
C2H5OH + HBr
2. Қанықпаған көмірсутектерді гидратациялау
арқылы алу:
H2C= CH2 + H2O H+ CH3- CH2OH
3. Метанолды өнеркәсіпте алу:
СО + Н2 Р.t.кат СН3ОН
4. Этанолды көмірсуларды ашыту арқылы да алады:
С6Н12О6 ферменттер 2 С2Н5ОН + 2СО2
Глюкоза этанол
Слайд 25Сілтілік және сілтілік жер металдарымен әрекеттесуі
Спирттердің жануы
Спирттердің дегидрленуі
дегидратациялану
Этерификациия
Спирттердің химиялық қасиеттері
Гологенсутектермен
әрекеттесуі
Слайд 26Спирттердің сілтілік және сілтілік жер металдармен әрекеттесуі
2С2Н5ОН + 2Na
= 2С2H5ONa + H2
Слайд 27 Жануы
С2Н5ОН +3О2 2 СО2+ 3Н2О
Спирттердің тотығу біріншілік спирттердің тотығуы:
О О
СН3 – СН2 – ОН (о) СН3 – С (о) - СН3-С
этанол -Н2О Н ОН сірке қышқылы
Екіншілік спирттің тотығуы:
СН3- СН – СН3 (О) СН3 –С – СН3
ОН -Н2О О
Пропанол -2 ацетон
Слайд 28 Спирттердің дегидрленуі:
О
СН3 – СН2 – ОН Cu T СН3-С +Н2
Н
Слайд 29Спирттердің дегидратациялану реакциясы
Спирттерді молекулаішілік дегидратациялау
140 °С қыздырып
күкірт қышқылы қатысында жүреді де нәтижесінде алкен түзіледі.
спирт
алкен
Пропанол-1
Пропен
Слайд 30 Эфирленуі: н2SO4
C 2H5OH + HOC2H5 C2H5- O- C2H5 + H2O
Слайд 31 Галоген сутектерімен әрекеттесуі
С2Н5ОН + НBr 2C2H5Br
+ H2O
Этанол
бромэтан
Слайд 32Көпатомды спирттер ауыр металдардың гидроксидтерімен әрекеттеседі
Көпатомды спирттерге сапалық реакция
Ашық көк
түсті
Слайд 33Спирттердің азот қышқылымен әрекеттесуінен нитроэфирлер түзіледі (қопарылғыш зат)
Слайд 34Адам ағзасында алкоголь төрт негізгі эффектіні қамтиды:
-ағзаны энергиямен қамтиды;
-орталық
жүйке жүйесін зақымдайды,жұмыс істеу қабілетін төмендетеді;
-зәрдің шығуын жиілетеді (нәтижесінде жасушалар
құрғап кетеді);
-бауырдың бұзылуына әкеп соғады
Слайд 35Ел Призедентінің «Қазақстан 2050» жолдауында «Қоғамдық сана мен алкогоьге қарсы
болу керек. Кеңес үкіметі кезінде арақ біздің тұрмысымызға, әдетімізге дәстүрімізге
терең енді. Ол адам өмірінің ажырамас бөлігі болып алды», - деп бүгінгі күннің ащы шындығын айтты. Осы шындықты мойындай отырып, жаман әдеттерден арылтуға ат салыса отырып, теледиабеттен үзінді көрейік.
Слайд 36Алкогольдің зияны
Жүректі май басады
Жүйке жасушалары бұзылады
Бауыр ауыруы
Жыныс мүшесінің қызметі бұзылады
Бүйрек
қызметі бұзылады,
солып қалады
Слайд 37
Этил спиртінің адам ағзасына әсері
Этил спирті адам ағзасына есірткілік әсер
етеді. Спирт миға әсер етіп, жүйке клеткаларын уландырады. Осыдан адамның
ақыл-ойы, сөйлеу, ойлау қабілеттері, қимыл үйлесімділігі бұзылады.Спиртті ішімдіктер ішкен адамның мінез-құлқында желөкпелік, әдепсіздік, дөрекілік пайда болады, оны айналасындағыларға жеккөрінішті етеді.Спиртті ішімдіктерді жие ішкен адамның бауыры мен жүйке жүйесінің қызметі бұзылады, зердесі нашарлайды, маскүнемділікке, яғни этил спиртіне тәуелділікке ұшырайды
Слайд 38 Қолданылуы
СПИРТТЕР
Синтез
Еріткіш
Машина
моторына
Ішімдік
Сірке қышқылы
формальдегид
Парфюмерия
Каучук
өндірісі
Медицинада
Этил спирті медицинада залалсыздандырғыш ретінде қолданылады
Спирттер
медицинада дәрілік препараттарда еріткіш ретінде пайдаланылады
Спирттер тері өңдеу және
бояуда
кеңінен қолданылады
Слайд 39Жаңа сабақты бекіту
Спирттер дегеніміз не?
Спирттердің жалпы формуласы қандай?
Этил спиртінің физикалық
қасиетін сипаттаңдар.
Этил спиртінің организмге әсері қандай?
Этил спиртінің химиялық қасиеттерін сипаттаңдар.
«Туысын тап»
Сәйкестендіру
1. Спирттердің алыну әдісі Глицерин
2. C2H5OH Метанол
3. Көпатомды спирт Этил спирті
4. СН3ОН Гидролиздену
5. Реакция типі Су
C6H12O6 2C2H5OH+2CO2
6. CH2=СН2 + ..... C2H5OH Ашу процесі
Слайд 41Этил спирті наркотик. Ол ерігіш болғандықтан қанға тез сініп ағзаға
күшті әсер етеді. Спирттің әсерінен адамның ықыласы кеміп, қиыл үйлесімділігі
бұзылып, мінез – құлқында әдепсіздік жұртқа жек көрінішті етеді.
Маскүнемнен туған балалардың 38% кемтарлыққа душар болады. Ұрлықтың 55%, тонаудың 75% адамның мас кезінде жасалады.
Зияны
Өндірісте этил сапиртің әртүрлі жолмен алады. Ал химиктер тапқан қантты ашыту және ағаш сүрегінен алған. Негізгі тәсіл - синтетикалық жолмен алу. Ол үшін эиленді фосфор қышқылымен қатыстыра отырып, сумен әрекеттестіріп этил спиртін алады. Этанолды дәрі – дәрмек жасауға , залалсыздандырғыш зат етінде медицинада пайдаланады.Этил спирті химия өндірісінде сірке қышқылын бояу, синтиздік каучук , ди этил эфирін алуға қолданылады. Ең арзан еріткіштердің бірі. Әтір, иіссу, сусындар жасауға пайдаланамыз. Этил спиртінің де маңызы орасан зор.
Пайдасы
Слайд 421, Этонол әрекеттесетін металды көрсетіңіз?
А) қорғасын
ә)
кальций
Б) мыс в) никель
2. Этил спирті тотыққанда мынадай альдигед түзіледі
А) құмырсқа ә) сірке
Б) пропион в) май
3. С2Н5 – О – С4 Н9
Формуласы мен берліген жай эфир.
А) диэтил ә) этилпропил
Б) этил бутил в) пропилбутил
4. Массалық үлесі 10 200 г пропоиол – 1 ерітіндісі, массасы неше грамм натрииймен әрекеттеседі.
А) 23,2 г ә) 46,4 г
Б) 92,8 в) 94,5
5. 2,24 л сутегі алу үшін меаталл натриймен әрекеттесетін этил спиртінің массасы (г)
А) 2,3 ә) 5,6 б) 9,2 в) 9,9
6. 15 г 1 – прапанол 9,2 г металл натриймен әрекеттескенде, натрий пропинаттының мынадай массасы түзіледі (г)
А) 11,5 ә) 20,5 б) 23,4 в) 25,5
Тест сұрақтары
У. Үйге тапсырма.
Жұмыс дәптері – 8 жаттығу.
Оқулықтан – 16
жаттығу.
