Жоба: ?аза? еліні? ?лы ??ламалары.

land
Научный руководитель: г. Жезказган, средняя школа № 3
Альмишева Ляззат Шайзаевна,

учитель казахского языка и литературы.

Мұхаммед ибн Тархан ибн Ұзлақ әл Фараби ат Турки (870

- 950) –Аристотельден кейін дүние жүзілік білім мен мәдениеттің екінші ұстазы атанған данышпан, ойшыл, энциклопедист ғалым.
Әйтеке би ( шын аты Айтық) Байбекұлы (1689 – 1766) – қазақтың атақты шешен биі.
Төле би Әлібекұлы (1663 – 1756) – қазақ халқының қоғам қайраткері, атақты шешен.
Қазыбек би Келдібекұлы (1667 – 1763) – қазақтың атақты биі.
Әбілқайыр хан (Абул-л-Хаир Гази Бахадур-хан), (1693 – 1748) – қазақ ханы.
Мұхаммед Хайдар Дулати ( 905 һижра жылы (1499), Ташкент – 958 һижра жылы (1551), Кашмир уәлаяты, Үндістан) – белгілі тарихшы, әдебиетші.
Ахмед Яссауи (т. ж. белгісіз – 1166) – он екінші ғасырда өмір сүрген ақын.
Сүйінбай Аронұлы ( 1815 – 1898) – қазақ ақыны, айтыс өнерінің жүйрігі.
Абай ( Ибраһим) Кунанбаев ( 1845 – 1904) – қазақтың ұлы ақыны, ойшыл, философ, композитор, қазақ жазба әдебиетінің негізін классигі.
Қорқыт Ата ( 8 ғасырда туылған - өлген жылы белгісіз) – атақты ақын, асқан күйші, аңыз кейіпкері.
Абылай хан ( шан аты Әбілмансұр) ( 1711 – 1781) – қазақ ханы, батыл қолбасшы.
Құрманғазы Сағырбайұлы ( 1806 – 1579) – қазақтың күйші – композиторы, домбырашы, халық музыкасындағы аспаптық музыканың (күйдің) классигі.

Мұхаммед ибн Тархан ибн Ұзлақ әл Фараби ат Турки (870

- 950) – гений, мыслитель, ученый – энциклопедист, признан вторым авторитетом во всемирной культуре после Аристотеля.
Айтеке би (настоящее имя Айтык) Байбекулы (1689 – 1766) - известный казахский би (судья), оратор.
Толе би (1663 – 1756) Алибекулы – общественный деятель казахского народа, известный оратор. Ведущий би (судья) Старшего жуза.
Казыбек би (1667 – 1763) Келдибекулы – известный казахский би (судья).
Абулхаир хан (Абул-л-Хаир Гази Бахадур-хан), (1693 – 1748) – казахский хан.
Мухаммед Хайдар Дулати (1499 – 1551) – известный историк, литератор.
Ахмед Яссауи (год рождения неизвестен – 1166) – поэт, мыслитель ХІІ века, святой суфий.
Суюнбай (1815 – 1898) Аронулы – казахский акын, непревзойденный мастер айтыса.
Абай (Ибраһим) Кунанбаев ( 1845 – 1904) – великий казахский поэт, мыслитель, философ, композитор, основоположник казахской письменной литературы, классиг.
Коркут Ата (родился в VIIІ веке – дата смерти неизвестна) – знаменитый поэт, непревзойденный исполнитель кюев, персонаж легенды.
Абылай хан (настоящее имя Абильмансур) ( 1711 – 1781) – казахский хан, мужественный полководец.
Курмангазы (1806 – 1879) – великий казахский композитор, исполнитель кюев, домбрист, классиг казахской инструментальной (кюй) музыки.

Tarkhani) 870 – 950.
He is a famous qenius, philosopҺer, scientist-

encyclopedist who is called the second world authority in culture af ter Aristhotel.
Aiteke bi (the true name is Aityk) Baibekuly (1689 – 1766) – the famous Kasakh bi ( ajudqe and speaker).
Tole Bi (1663 – 1756) – Alibekyly – the public leader, well – known speker, judre. Leadihq bi
( a judqe) of Senior Zhuz (Southern Kazakhstan), Tole bi liked to study from the very childhood.
Kazibek bi (1667 – 1763) Keldibekyly – the famous Kazakh bi (a judqe).
Abulkaiq Khan (1693 – 1748) is the famous Kazakh khan.
Mykhammed Khaidar Dulaty (1499 – 1551) is a famous historian, writer.
Akhmet Yassavy (the year of biqth is unknown – 1166) – is a poet – philosopher of 12 century.
Suyunbay (1815 – 1898) Aronyly – Kasakh akyn the unsurpassed master jf «the aitys».
Abay (Ibraqim) Kunanbaev (1845 – 1904) – the qreatest Kazakh poet, thinker, philosopher, composer, the founder ahd classic of Kfzakh written literature.
Korhut Ata (mas born in 8 century – the date of his death is unknown) is a famous poet, unsurpassed master of kuys (national instrumental melodies), the character of many national leqends.
Abilay Khan (the true name is Abilmansur) (1711 – 1781) is the famous Kazakh Khan and brave commander.
Kurmanqazy (1806 – 1879) Saqirbayuly – the qreatest Kazakh composer, performer of kuys (national instrnental melodies), dombra (the nationfl musical instrument) player, the very famous classic of Kazakh instrumntal music.

ұлы ақыны, ойшыл, философ, композитор, қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы,

классигі. Семейдегі Ахмет Риза медресесінде араб, парсы әдебиетімен және Орта Азия әдебиеті классиктерінің таңдаулы шығармаларымен кең танысады. Шығыс поэзиясына еліктеп өлеңдер және «Масғұт», «Ескендір» поэмаларын жазады. Абай қазақ өлеңінің тақырып шеңберін кеңейтіп, шыншылдық қасиетін арттырады, оның тақырыбына философиялық, эстетикалық нәрлілік пен тереңдік сипаттарын сіңірді. Поэзияның жанрлық баюына оның «Сегіз аяқ», «Көзімнің қарасы», «Сұрғылт тұман» өлеңдері ұйтқы болды. Абайдың көзі тірісінде бірлі – жарым өлеңдері жарық көрді. 1909 жылы Петербургте «Қазақ ақыны Ибриһим Құнанбайұлының өлеңдері» таңдамалы шығармалары араб әрпімен жеке кітапша болып басылды. Абай есімін барша әлемге танытқан М. Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясы жазылды.

философ, композитор, основоположник казахской письменной литературы, классиг.
Ибрагим Кунанбаев был сыном

султана, правителя северо – восточных районов Казахстана (сейчас Семипалатинская обл.). С самого детства Ибрагим получил глубокое гуманитарное образование, полюбил книги, поэзию, - во многом под влиянием своей матери, чья любовь осветила его жизненный путь. Именно мать называла его ласкательно – уменьшительным именем Абай, которое стало его именем в литературе.
В совершенстве зная классическую литературу Востока и Запада, Абай создает новую литературу – в его стихах заговорила древняя степь, по – новому зазвучал казахский язык, в котором Абай открыл новые грани и новую глубину. Стихи Абая, его проза, его музыка насыщены глубокой лиричностью, мягким юмором, обличением пороков и воспеванием добра, любовью к своему народу. Его поэмы «Масгут», «Ескендир» ( «Александр Великий»), стихи «Очи черные», «Густой туман» и др. стали классикой не только казахской, но и мировой литературы.

Abay (Ibragim) Kunanbaev (1845 – 1904)

Abay (Ibragim) Kunanbaev (1845 – 1904) – the greatest Kazak poet, thinker, philosopher. composer, the founder and classic of Kazakh written literature.
Ibragim Kunanbaev was a son of a sultan ( a governor) of Eastern Kazakhstan (njw it is Semipalatinsk district). From the very childhood Ibragim got deep humanitarian education. Beihg inf luenced by his mother he was fond of books and poetry. It was his mother whose love had lighted his way. And his name in literature – “Abay” – it was the tender name given him by the mother.
Abay’ s poetry, his prose and music are full of deep liricism, soft humour, exposure of disgrace and praising of goodness, great love to his nation. His poets “Masgut”, “Eskendyr” (Alexander the Great), “Black eyes” ets. became the classic not only for Kazakh but for the warld Literature.

ескерткіштердегі деректер бойынша Қорқыт ата 195 жыл жасаған қарт данышпан.

Үш хан тұсында уәзірлік қызмет атқарған. Тарихта Қорқыт ата ықпалында болған Инал, Көл – Еркен, Қаңлықожа хан аттары аталады. Бұл хандардың Жетісу (Алмалық, Ыстықкөл), Талас, Сайрам, Қазығұрт, Қаратау, Сыр бойы, Орталық Қазақстан (Ұлытау, Кішітау, Есіл, Нұра, Сарысу), Торғай өлкесі, Ертіс бойы мен Алтайда әкімшілік құрғандығы тарихтан белгілі. Қорқыт ата осы тұста әлеуметтік жора (заң негізін жасап, оны; ата – баба жасаған мекенді ұйық деп білу, оны сыртқы жау шабуылынан қорғау, жер – суды белгілі тәртіппен пайдалану, дау – жанжалды ақылмен шешу, кіналы болған адамды жазалау сияқты салаларға бөлді». Ел аузында «Қорқыт ата айтты» деген мәтелдер жиі кездеседі. Қорқыт атаның тек қана асқан күйші емес, қазақ музыкасының, ән – күй өнерінің атасы, оның шын мәніндегі күйші – композиторы болғандығын елі ішінде сақталған «Қорқыт күй», «Қорқыт сарыны» тағы басқа музыкалық шығармалары дәлелдеді.

Қорқыт Ата (VIII ғасырда туылған - өлген жылы белгісіз).

Ата – знаменитый поэт, непревзойденный исполнитель кюев, персонаж легенды.
По сведениям

документальных рукописей гениальный старец прожил 195 лет. Служил визирем при трех ханах. История называет имена ханов Игнала, Коль-Еркена, Канлы-хожи, которым он был опорой.
Коркут ата разработал первые законы: о признании земли предков главным фактором, о защите ее от врагов, об использовании земли и воды по определенному порядку, о разумном решении спорных вопросов, о наказании виновных лиц. В народе часто звучала поговорка: «Коркут ата сказал...» Эта поговорка отражала непререкаемый авторитет Коркута во всех концах казахской степи. Он считался признанным родоначальником казахской музыки, песенного искусства и кюев, гениальным композитором, создавшим первые мелодии. До сих пор пользуются и считаются классическими произведения, как «Кюи Коркута», «Мелодии Коркута» и др.
Поэт, оратор, музыкант, композитор, - Коркут является легендарным создателем самого «духовного» казахского музыкальнгого инструмента – кобыза. Кобыз в средние века звучал только в руках «бахсы» - шаманов, жрецов древних языческих ритуалов, магов. Звучание кобыза настолько необычно, настолько завораживает слушателя, что существует поверье о живущей в кобызе душе человеческой.

Korkhut Ata (was born in 8 century – the date his death is unhnown)

Korkhut Ata (was born in 8 century – the date his death is unhnown) is a famous poet, unsurpassed master of kuys (national instrumental melodies), the charcter of many nftional legends. According to the inf ormation of ancient manuscripts the great oid man Korkhut Ata had lived 195 years. Three diff erent Kazakh Khans heeded him as a mihister, we hhow their names from the history: Inal, Kol – Trken. Kanly – Hodzha. Korkhut Ata worked out the first laws of the ackhowledgemeht of ahcestors lahd as the main factor, the laws about its defence against outer enemies and about using water ahd land in the certain order. There are some laws by Korkhut Ata about wise decision of contraversial diestions and punishment of the guilty. There is a proverd in Kazakhstan: “Korkhut Ata said...’ This proverd reflects his indisputable aurhority ih Kazakh steppe.
Korkhut Ata was considered to be recognized as a f ounder of Kazakh music art of sihging, the real composer, who’ d made the first Kazakh tunes and melodies. His musical compositions such as ‘The Kuy of Korkhut”, “The Tunes of Korkhut” ahd others are still popular now and cohsidered to be classical.
A poet, speaker, musician, composer – Korkhut Ata is a legehdary creator of the most spiritual Kazakh musical ihstrument. This is kobuz. In the Middle Ages the kobuz was played only by “a Bakhsy”-i.e. a priest, “shaman” of the ancient pagan rituals. The resonance of the kobuz is so uncommon, it charmed the listeners so much, that there was a superstition about alive soul living in it.

білім мен мәдениеттің екінші ұстазы атанған данышпан, ойшыл, энциклопедист ғалым.

Алғашқы білімді қыпшақ тілінде Отырарда алады. Бағдатта араб тілін үйренеді. Самарра мен Харрандарда ірі ғалымдармен кездесіп, білімін ұштайды. Түркі, парсы, араб тілдерінде сөйлей де, жаза да білген. Грек, латын, санскрит тілдерін игерген. Бүгінгі ұрпаққа Әбу Наср Әл – Фарабидің 50 шақты еңбегі жеткен. «Альмагеске түсініктеме», «Геометриялық сызықтар жасаудың әдістері», «Астрология», «Китаб әл – мусика әл – кабир» және тағы басқа еңбектері ғылымның сеңгірін көрсететін аса ірі туындылар. Әбу Наср Әл – Фарабидің еңбектері ғылымның барлық саласын қамтиды. Оның аясы кең.

Әбу Наср ибн Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн Тархан ибн Ұзлақ әл Фараби ат Турки (870 - 950)

әл Фараби ат Турки (870 - 950)

Абу Наср Аль Фараби

– гений, мыслитель, ученый – энциклопедист, признан вторым авторитетом во всемирной культуре после Аристотеля.
Первоначальное образование он получил в Отраре на кыпчакском языке (древний казахский язык), в Багдаде изучил арабский язык. Встречаясь с крупнейшими учеными в Самаре и Харранде, он пополняет свои знания. Хорошо владел и писал на тюркском, персидском, арабском языках. Также владел греческим, латинским, санскритским языками. До нынешнего поколения дошли около 50 трудов Абу Насра Аль Фараби. Среди крупнейших сочинений, представляющих научную ценность, «Астрология», «Китаб аль - мусика аль – кабир» и другие. Труды Абу Насра Аль Фараби охватывают все сферы науки, их горизонты беспредельны. Аль – Фараби признан во всем мире, как выдающийся мыслитель древности. Его философские мировозренческие идеи лежат в основе современной физики, астрономии, лингвистики, истории, философии, естествознания и др. Аль – Фараби был назван Аристотелем Востока и стал одной из ярких звезд мировой культуры.

Abu Nasr Al – Farabi (Mokhammed ibn Mokhammed ibn Uzlag Tarkhani)
(870 – 950).

He is a famous genius, philosopher, scientist – encyclopedist, who is called the second world authority in culture after Aristhotel.
Al – Farabi got primary training in Otrar in Kypchak language (ancient Kazakh). In Bagdad he learnt Arabic language. While meeting with the greatest scientists in Samarra and Harranda he added to his knowledge. He knew and wrote in Turkic, Persian, Arabic languages. Also he learnt Greek, Latin, Sanscrit.
About 50 works of Abu Nasr Al – Farabi have reminded till our generation. Among the greatest compositions, introdusing the best value, are “Astrology”, “Kitab Al – Musika Al – Kabur” and others. The works of Abu Nasr Al – Farabi spread all the spheres of science, their horizons are boundless.
Al – Farabi is confessed in the whole world as an outstanding philosopher of antiguity. His philosophical, world outlooking ideas form the basis of modern Phisics, Astronomy, Linguittcs, History, Philosophy, Logic, Mathemtics, Science and others. Al – Farfbi was called “Aristhotel of the East” and became one of the brightest stars in the world culture.

һижра жылы (1551), Кашмир уәлаяты, Үндістан)
Мұхаммед Хайдар Дулати – белгілі

тарихшы, әдебиетші, Моголстан мен оған іргелес облыстардың тарихы жөніндегі аса құнды түпнұсқа болып саналатын «Тарихи Рашидидің», «Джаханнама» дастаның авторы. Дулати жан – жақты білімді адам болған. Қазақстан мен Орта Азия, Моголстанның өткен тарихын, Дулат тайпасының феодал топтарының тарихын жақсы білген. «Тарихи Рашиди» еңбегінде Қазақ хандығы құрылғанға және одан кейінгі Жетісу мен Шығыс Дешті Қыпшақтағы оқиғалар, Моголстанның құлауы, феодалдық соғыстар, сыртқы жауға қарсы Қазақтардың қырғыздармен және өзбектермен достық одағының қалыптасуы және басқа да көптеген мағлұмат беріледі.

историк, литератор, автор поэм «История Рашиди», «Джаханнама», ставших особо бесценными

источниками по истории Моголистана и прилегающих к ней областей. Дулати был всесторонне образованным человеком. Он прекрасно знал историю Казахстана и Средней Азии, Моголистана, историю возникновения племени Дулат. В его фундаментальном труде «История Рашиди» описывается строительство Казахского ханства и последовавшие затем Семиреченские (Жетысуские) и Восточно – Дешт – Кипчакские события, крушение Моголистана, феодальные войны, упрочение союза казахов с кыргызами и узбеками в борьбе с внешними врагами и множество других сведений.

Mukhammed Khaidar Dulaty (1499 – 1551)

Mukhammed Khaidar Dulaty (1499 – 1551) is a famous historian, writer, autor of poets “Rashidy’s history”, “Zhakhaynama”, which became very valuable sources of Mogolistan’s history and its neighbourhood.
Dulaty was an educated man in all fields. He knew history of Kazakhstan and Middle Asia, Mogolistan and also history of Dulat tribe’s origin.
In his basic poet “Rashidy’s history” the creation of Kazakhstan state and following events in Zhetysu and in the East of Desht Kypchak’s region, Mogolistan’s disaster, feudal wars, strengthening of Kazakh union with Kyrghyz and Uzbek people against outer enemies and other inf ormation are described.

халқының көне мәдениеті тарихында айрықша орны бар. Яссы шаһарында тұрған.

Кейін Яссауи атанады. Ахмед Яссауи Бұхар қаласында діни білім алғаннан кейін Түркістанға келіп, сол кезде Орта Азияда кең тараған софылық діни – мистикалық идеялардың насихатшысына айналады. Сүлеймен Бақырғани, Софы Аллаяр, Ахсани және тағы басқалар оның жолын қуып, софизмнің жаршысы болған. Ахмед Яссауидің бүгінгі ұрпаққа жеткен шығармасы «Диуани Хикмет» ( «Даналық жайындағы кітап»). Онан қазақ халқының ежелгі мәдениетіне, әдебиетіне, тарихына, этнографиясына, эконмикасына қатысты бағалы фактілер табуға болады. Ахмед Яссауи туралы ел аузында көптеген ұнамды аңыз - әңгімелер бар.

Ахмед Яссауи
(т.ж. белгісіз – 1166)

мыслитель ХІІ века, святой суфий.
Жил в городке Яссы. Позже и

сам обрел имя Яссауи. Получив религиозное образование в г. Бухаре, Ахмед Яссауи прибывает в г. Түркестан и становится пропагандистом религиозно – мистических идей суфизма, получивших в то время широкое распространение в Средней Азии. Сулеймен Бакыргани, Софы Аллаяр, Асхани и др. стали его последователями и распространителями суфизма. До наших дней дошло сочинение Ахмеда Яссауи «Диуани Хикмет» ( «Книга мудрости»). В нем встречаются факты, имеющие прямое отношение к древней истории, литературе, культуре, этнографии, экономике казахского народа. Из уст народа можно услышать немало замечательных рассказов – легенд об Ахмеде Яссауи. Суфизм – течение в исламе, предполагающее возможность прямого контакта верующего с Богом. Легенды рассказывают об особой святости Ахмеда Яссауи и о его неоднократных беседах с Аллахом.
Сам город Туркестан, где жил, проповедывал и был похоронен мусульманский святой суфий, приобрел священный статус. Слава Ахмеда Яссауи распространилась по всему исламскому миру. Знаменитый восточный правитель, великий Тамерлан, приказал построить в Туркестане мавзолей Ахмеда Яссауи, ставший выдающимся памятником средневековой архитектуры. Сегодня Туркестан встречает пилигримов со всех концов света, приходящих поклонитьсяпамяти великого святого.

Akhmet Yassavy (the year of birth is unknovn – 1166)

Akhmet Yassavy (the year of birth is unknovn – 1166) – is a poet – philosopher of 12 century. He takes remarkable place in the history of ancitnt Kazakh culture.
He lived in Yassy town. Later he found his name – “Yassavy”. He got religious education in Bokhara them went to Turkestan and became a propagandist of religius ideas of Suphism, wich were wide spreaded in the Middle Asia of that time. Suleimen Bakhyrgany, Sophy Allayar, Ashkhany and others became Yassavy’s followers and spreaders of Suphism.
The composition of Akhmet Yassavy “Diuany Hikmet” (“The Books of Wisdom”) has reminded till our days. There are facts relating to the ancient history, literature, culture, ethnography, economy of Kazakh nation. From people’s lips you can hear a lot of remarkable stories (legends) about Akhmet Yassavy.
Suphism is a tendency in Islam that assumes an opportunity of the direct contact between the believer and God. Legends tell us about special sanctity of Akhmet Yassavy and ris repeated “conversation with Allah”.
Turkestan city itself, where the holy Mussulman supher lived, preached and was burried, took the holy sratus.
The fame of Akhmet Yassavy spread about the whole Islam world. Famous eastern ruler. Tamerlan the Great, ordered to build in Turkestan city the Akhmet Yassavy Mausoleum, that became an outstanding monument of the medieval architecture. Today Turkestan recepts piligrims, who came here to bow to the memory of the great holy, from the different parts of the world.

қарсы соғысқа қатысып, ерлік көрсеткен. Орта жүз ханы Әбілмамбетпен бірлесіп,

елді шығыстан торыған жауға қарсы күреске ұйымдастырады. 1771 жылы Әбілмамбет өлгеннен кейін хан болады. Абылай хан өктем әкім, айлакер дипломат, өте шешен, үлкен өнер иесі – арқалы күйші. Оның «Алабайрақ», «Ақ толқын», «Қайран елім», «Қара жорға», «Шаңды жорық» және тағы басқа күйлері әлі күнге дейін белгілі, Ресей патшасы, Қытай империясы, Жоңғар, Бұхар, Хиуа хандары Абылай хан тұсында қазақ елімен қызу қарым – қатынас жасады. ХVIII ғасырда Қазақстанды жаулап алуды көздеген Жоңғар хандығы мен Маньчжур – Қытай империясына қарсы күресте үш жүздің басын қосып күшін біріктіруде Абылай хан зор үлес қосты.

Абылай хан
(шын аты Әбілмансұр)
(1711 – 1781)

казахский хан, мужественный полководец. Свою отвагу он проявил в 15

лет, участвуя в сражениях против джунгар. Объединившись с ханом Среднего жуза Абильмамбетом, он организовал совместную борьбу с врагами, угрожавшими с Востока. В 1771 году, после смерти Абильмамбета, стал ханом.
Абылай хан слсл принципиальным акимом (правителем), тонким дипломатом, непревзойденным оратором, мастером искуства кюйши. До сих пор известны его кюи «Алабайрак», «Светлая волна», «Родная земля», «Черный иноходец», «Пыльный поход» и др. В период правления Абылай хана тесные связи с ним поддерживали царская Россия, Китайская империя, Джунгарские, Бухарские и Хивинские ханства. Абылай хан сыграл решающую роль в объединении оборонительных потенциалов трех жузов против угрозы оккупации Казахстана Джунгарским ханством и Маньчжур – Китайской империей в ХVIII веке, став легендарным «защитником народов». В памяти поколений он остался как правитель «золотого века», расцвета казахского государства. Абылай, бывший «и лисой, и волком», сумел сохранить мир с крупнейшими державами своего времени, не потеряв независимости Казахского ханства. Более того, в очень сложной обстановке он смог сплотить, укрепить и значительно усилить свое государство. А его мужество и отвага вошли в народный эпос. Имя «Абылай» стало «ураном» (боевым кличем) казахов.

Abilay Khan
(the true name is Abulmansur)
(1711-1781)

Abilay Khan (the true name is Abulmansur) is the famous Kazakh Khan and brave commander.
He showed his bravery when he was 15, taking part in the battles against Jungar warrors. Unittles with Abulmambet (the Khan of the Midlle Zhuz) he organized a struggle against the enemies threatening from the east. In 1771 he became a Knan after Abulmsmbet’s death. Abulay Khan was spoken as a ruler of principles, smart diplomat, unsurpassed speaker, master of kuys (national instrumental melodies). His kuys ‘Alabayrak”, “Lidht wave”, “Motherland”, “Black horse”, “Dusty campaign” and others are still known.
Tsarist Russia, Chinese Empire, Bokhara, Jungar and Khivin states had close friendship with Abilay Khan during his reign. Avilay Khan played decisive role in the unification of militaru potencials of all three Zhuses against the threat of Kazakhstan’s occupation in 18-th centry by Jungar state and Manchzhur – Chinese Empire, having become a legendary “people’s gefendeer”.
Generation rememberd him as a ruler of “gold centery” – the period of Kazakh prosperity. Abilay, bting “either fox and wolf”, kept peace with greatest countries of his time, not losing Kazakh independence. And more, he united, consolidated and made csniderably strong his cuntry in the difficult situation.
His bravery and courage in a battle were praised in Kazakh epos. The name “Abilay” had become “the Uran” (battle call) for Kazakh people.

Тәуке ханның ықпалында болған. Күшімен, айласымен, шабуылды ұйымдастыра білушілігімен даңқы

шығып, хандыққа қолы жеткен. Қазақ халқының жоңғарларға қарсы азаттық күресі өрлеген кезде, Ордабасы тауының бөктеріндегі халық жиналысында Әбілқайыр қазақ жасақтарының бастаушысы болып сайланды. Ресеймен татулық байланыста болуды көздеді. Ресей империясына арқа сүйеу арқылы өз ықпалын күшейтуді, қазақтың үш жүзін түгел бағындырып, бір орталықтан басқарылатын билік орнатуды, сондай – ақ өкімет билігін балаларына сайлау жолымен емес, мұрагерлік жолымен қалдырып отыруға үміттенді. 1740 жылы Әбілқайыр қазақ жасақтарын бастап барып Хиуаны басып алды. Онда біраз уақыт хан болып тұрады.

Абулхаир. (Абул-л-Хаир Гази Бахадур-хан) (1693 – 1748)

султанов. Прославившись завидной силой, тактикой, организаторскими способностями вести наступление, дошел

до ханского трона. В период активизации освободительной борьбы казахского народа против джунгар, у подножья гор Ордабасы, народным собранием Абульхаир был избаран вождем казахских ополченцев. Он стал налаживать дружеские связи с Россией. Опираясь на Российскую империю, он намеревался закрепить свои устремления, объединить казахские три жуза, организовать управление из одного центра и передавать бразды правления государством не детям правителя, а путем передачи наследия в надежные руки. В годы «великого бедстивя», когда джунгарские феодалы вели непрерывные войны, стремясь уничтожить казахов, как нацию, Абульхаир обратился за помощью к России и в 30-х г.г. ХІХ в. принял российское подданство, введя в состав Российской империи Младший и Средний жузы. Этот исторический шаг сыграл огромную, хотя и неоднозначную, роль в развитии Казахстана, открыв казахскую степь влиянию европейской культуры.

Abulhair (1693 – 1748)

Abulhair (1693 – 1748) – one of the famous Kazakh sultans. He came of the junior branch of Kazakh sultans (“a sultsn” – a ruler of some district). On becoming famous for his strength, tactics, organizing ability, he’d got Kazakh Khan’s throne.
During the upsurge of Kazakh liberation moving against the Jungars Abulkhair was elected the leader of the people’s army. He began to set friendly connections with Russia. With the help of Russia he was going to unite the three Kazakh Zhuzes (“Zhuz – one part of Kazakh State”),
to organize the governing from one centre, to elect the ruler for his personsl gualities but not for being the child of Khan.
It was the time of ‘great disaster” when Jungar feudals were waging uninterrupted war trying to exterminate Kazakh ptople as a nation.
Abulkhair Khan appealed to Russia and in the thirties years of 18 ctntury took out Russian citizenship, including Junior and Senior Zhuzes in Russian Empre.
This historical step played a great though strange role in the development of Kazakhstan, having discovered Kazakh steppe to the influence of European culture.

қайраткері, атақты шешен. Ұлы жүздің төбе биі. Жастайынан үздік оқып,

арабша, парсыша тарихи кітаптарды, аңыз, хисса тарихтарын ел арасынан тыңдап, өзінен бұрынғы өткен шешен билер мен хандар, бабалары тапқыр, өнегелі, нақыл, шешен сөздерін ойына түйіп өседі. 15 – 20 жасында билікке араласып, әділдігімен, шешендігімен елге танылады. «Жеті Жарғы» әдет заңын шығарушылардың бірі болды. Орта жүздің аға биі Қазыбек Келдібекұлымен, кіші жүздің аға биі Әйтеке Байбекұлымен бірге әз Тәукенің басты кеңесшісі болды. Қабанбай батыр, Бөгенбай батыр, Жәнібек батырмен бірыңғай халық майданын құрып, азаттық күресін басқарды. Өзі билік еткен Шымкент, Түркістан және Ташкент қалаларында көпшілік пайдаланатын ғимараттар салу ісіне белсене араласқан.

Төле би Әлібекұлы
(1663 – 1756)

деятель казахского народа, известный оратор. Ведущий би (судья) Старшего жуза.

С детства проявил прилежание к учебе, зачитывался историческими книгами на арабском, персидском языках, интересовался историями легенд, изучал мудрые изречения, меткие, точные и нравственные слова, высказанные красноречивыми биями и ханами, биями – предками Жанту, Жарылкамыс, расширяя кругозор.
Стал одним из авторов первого правового свода казахов «Жеты Жаргы». Вместе со старшим бием Среднего жуза Казыбеком Келдибекулы и старшим бием Младшего жуза Айтеке Байбекулы был ведущим советником мудрого хана Тауке. Организовав вместе с батырами Кабанбаем, Богенбаем и Жанибеком единый народный фронт, возглавил освободительную борьбу против джунгар. Активно участвовал в возведении уникальных архитектурных сооружений в городах Шымкенте, Туркестане и Ташкенте.

Tole Bi Alibekuly
(1663 – 1756)

Tole Bi (1663 – 1756) Alibekuly – the public leader, well – known speaker judge.
Leading bi (a judge) of Senior Zhuz (Southern Kazakhstan), Tole bi liked to study from the very childhood. He was iond of reading a numer of historical books in Arabic and Persian Ianguages, interested in the history of easten legends, studied wise sayings of eloguent judges and khans, broadening his outlook. He’d become one of the autors of the legendary Code “Zhety Zhargy” (the first Kazakh Code of Laws). Together with the supreme judge of the Middle Zhuz (Central and Eastern Kazakhstan) Kazibek Keldibekuly and the supreme judge of the Junior Zhuz (Northern and Western Kazakhstan) Aiteke Baibekuly he was the leading cunsellor of Tauke Khan.
Having organized, together with the baturs (fighters, commanders) Kabanbay, Bogenbay
and Zhanibek the united people’s front, he become the leader of the liberation struggle against the Jungars (very agressive and cruel nation from Nothern China).
Being the leader not only in a war but in a culture also Tole bi participated actively in the creation of the unigue architectural structures in Tashkent, Turkestan, Shimkent.

ХVII ғасырдың аяғы мен ХVIII ғасырдың алғашқы жартысында өмір сүрген

қазақтың атақты биі. Орта жүзді билеген. Тәуке, Семеке, Әбілмәмбет, Абылай хандардың тұсында мемлекет басқару ісіне белсене араласып, қазақ хандықтарының ішкі және сыртқы саясатына едәуір ықпал жасап отырған. Жоңғар басқыншылығына қарсы халық күресін ұйымдастырушылардың бірі. «Тәуке заңдарының жинағы» немесе «Жеті Жарғыны» жасауға қатысқан. Абылай жоңғарлардың қолына түскенде оған белсене араласып, құтқарып алады. Ресеймен достық қарым – қатынаста болуды мақұлдап, Цин империясымен тығыз байланыста болуға қарсылық білдірген. Қазыбек би ел арасында Қаз дауысты Қазыбек атанып кеткен.

Қазыбек би Келдібекұлы (1667 – 1763)

казахский би
(судья), живший в период конца ХVII – начала

ХVIII веков.
Правил Средним жузом. Активно участвовал в делах государственного правления во времена ханов Тауке, Семеке, Абильмамбета, Абылая, способствовал действенности внутренней и внешней политики казахских ханов. Стал одним из организаторов всенародной борьбы против джунгарских оккупантов. Участвовал в разработке первого свода казахских законов «Сборник законов хана Тауке» («Жеты Жаргы»). Поддерживая налаживание дружеских связей с Россией, он одновременно выступал против тесной связи с Циньской империей. В народе Казыбек би слыл как «Каз дауысты Казыбек» - «Казыбек с гусиным голосом» («каз» значит «гусь») – то есть «звонкоголосый», тот, чей голос звучал в самых дальних степях, как голос Родины.

Kazibek bi Keldibekuly
(1667 – 1763)

Kazibek bi (1667 – 1763) Keldibekuly – the famous Kazakh bi (a judge), lived in the period of the end of 17 century – the beginning of 18 century.
He governed Midlle Zhuz (Central and Eaztern Kazakhstan) and took part actively in the state affairs during the reign of Tauke Khan, Semeke, Abilmambet, Abilay Khan, helping the efficacy of the domestic and foreign policy of the Kazakh Khans.
Kazibek bi was one of the leaders of the nation – wide struggle against Jungar invaders (very agressive and cruel nation from Norhern China).
Being the well – known judge and speaker he participated in the cretion of the first Kazakh Code of Laws – “The Laws of Tauke Khan” (“Zhety Zhargy’). Supporting the frendly connections with Russia, he stood up against the close relations with Tsin Empire.
Among the people Kazibek bi was known as “a man with goose voice” (“kaz” in Kazakh Language means “a goose”) – i.e. “resounding voice”. He was considered as a man whose voice had been heard in the most distant steppes as a voice of MotherLand.

қазақтың атақты шешен биі. Әбілқайыр ханға дейін кіші жүзді басқарған.

Әйтеке би жас жағынан атақты Төле би мен Қазыбек биден кіші. бірақ өзінің даналығымен ел билеп, өз замандастарынан қалыспаған, ешкімнің атақ – даңқына табынбаған. Оның даналық сөздері осы уақытқа дейін халық аузында сақталған. Тәуке хан дәуіріндегі қазақ хандығының аса көрнекті билерінің бірі ретінде «Жеті Жарғыны» шығаруға елеулі үлес қосқан. Ол бір орталыққа бағынған қазақ хандығын құруға белсене атсалысты.

Әйтеке би (шын аты Айтық) Байбекұлы (1689 – 1766)

Байбекулы – известный казахский би (судья), оратор. До Абылая хана

он возглавлял Младший жуз. Айтеке би был по возрасту младше знаменитых Толе би и Казыбек би. Однако он прекрасно управлял страной, никому из современников не уступал, перед славой и заслугами не преклонялся. Его мудрые изречения до сих пор живы среди народа. В эпоху Тауке хана, он, как один из виднейших биев Казахского Ханства внес заметный вклад в сотворение первого свода законов казахской степи «Жеты Жаргы» («Семь указов»). Айтеке би активно ратовал за объединение казахского народа, за единое и сильное государство, за справедливое общество.

Aiteke Bi (the true name is Aityk) Baibekuly (1689 – 1766)

Aiteke Bi (the true name is Aityk) Baibekuly (1689 – 1766) – the famous Kazakh bi (a judge and speaker). Bef ore Abilay Khan he had governed the Junior Zhuz (Nothern and Western Kazakhstan). Aiteke bi was younger than Tole bi and Kazibek bi, another famous judges. However he ruled the country very wisely and never made concessions to anyone, not worshipped any glory or treasure. His wise sayings have been alive amoung the people up to now. In the regin of Tayke Khan Aiteke bi as one of the outstanding Kazakh judges took part in the creation of the first Code of Laws named “Zhety Zhargy” (“Seven Decrees”).
Aiteke bi struggled actively for the unification of the Kazakhs, for the independent Kazakh State, for the fair society.

аспаптық музыканың (күйдің) классигі. Алғашқы ұстазы Хан Базар (Орда) күйшісі

– Ұзақ. Кейіннен Ұзақпен бірге ел аралап, домбырашылық өнер сайысына түсіп, жұртшылық назарына ілігеді. Бөкей ордасындағы атақты халық күйшілері Байбақты, Байжұма, Баламайсан, Соқыр Есжан, Шеркештің күйлерін үйреніп, орындаушылық шеберлігін шыңдады. Ел аузындағы аңыздарға қарағанда Құрманғазының алғашқы шығармаларының бірі – «Кішкентай» күйі ХІХ ғасырдың 30 жылдарындағы шаруалар көтерілісн бастаған Исатайға арналған. «Ақбай», «Ақсақ киік», «Көбік шашқан», «Түрмеден қашқан», «Адай» күйлерінде нұрлы болашақ, азат өмірді аңсаған халықтың үміті, өмір тартысы суреттеледі. Халық арасында есімдері белгілі Дина, Мәмен, Көкбала, Меңетай, Меңқара, Сүгірәлі, Тоғайбай, Шора тағы басқа ақындар өздерін Құрманғазының шәкірттері санаған. Күйшінің атымен аталатын қазақтың халық аспаптар оркестрінің орындауында Құрманғазы шығармалары бүкіл жер жүзіне тарады.

Құрманғазы Сағырбайұлы (1806 – 1879)

композитор, исполнитель кюев, домбрист, классиг казахской инструментальной (кюй) музыки.
Первым

его наставником был исполнитель кюев Хан Узак. Странствуя вместе с Узаком, Курмангазы принимает участие в состязаниях домбристов и постепенно завоевывает внимание ценителей искусства. Совершенствуясь у известных народных исполнителей кюев Букеевской Орды Байбакты, Байжумы, Баламайсана, Сохур Есжана, Шеркешти, он проявляет свою одаренность. По легенде, одним из первых сочинений Курмангазы явился кюй «Кишкентай» ( «Малый»), посвященный Исатаю, предводителю восстания бедняков в 30-х г.г. ХіХ века. В кюях «Акбай», «Аксак киик» («Хромой сайгак»), «Вспенившееся море», «Побег из тюрьмы», «Адай» (род Младшего жуза) языком музыки обрисовываются светлые горизонты будущего, чаяния народа о свободной жизни, борьба и перепитии существоавния. Популярные в народе акыны – домбристы Дина, Мамен, Кокбала, Менетай, Менкара, Сугирали, Тогайбай, Шора и др. считают себя учениками Курмангазы. Произведения Курмангазы широко распространяются по всему миру благодаря их блестящему исполнению одноименным Государственным оркестром казахских народных инструментов.

Kurmangazy Sagirbiauly
(1806 – 1879)

Kurmangazy (1806 – 1879) Sagirbiauly – the greatest Kazakh composer, performer of the kuys (national instrnmental melodies), dombra (the national musical instrument) player, the very famous classic os Kazakh instrumental music.
Uzak Khan, the governor and kuy performer, was his first teacher. Travelling with him, Kurmangazy took part in some competitions of dombra players and attracted gradually the attention of the connoisseurs of music.
Improving the melodies by studing from the famous national performers, he showed his talent. According to the legend his first composition was the kuy named “Kishkentay” – ( “Small”), devoted to Isatay – the leader of Kazakh poor men rebellion in 19 ctetury.
There are a lot of famous kuys by Kurmsngazy such as “Akbay”, “Aksak kiik”, (“The Lame Antilope”), “Kobik Shashkan” ( “The Foamed Sea”), “Escape from the prison”, “Aday”(the tribe of the Junior Zhuz) etc.
By the language of music Kurmangazy described the light horisons of the future, people’s dream of freedom and happiness, their struggle, the life in whole.
Many popular dombra players such as Dina, Mamen, Kokbala, Menetay, Menkara, Sugiraly, Togaybay, Shora ets. considered themeselves the disciples of Kurmangazy. His compositions
are spread widely all over the world thanks to the wonderful performances of the Kazakh Stane Orchestra of the National Musical Instruments named in commemoration of Kurmangazy.

көздеген Өтеген, Қарсай, Сұраншы, Саурық батырлар туралы дастандар шығарған. Қатаған

ақынмен, Тезек төремен айтыстары мәлім. Оның шешендік нақылдары, болыс, билерге арнаған «Мақсұтқа», «Қасымға», «Жетісу билеріне» және тағы басқа өлеңдері бар. «Менің пірім – Сүйінбай, Сөз сөйлеймін сыйынбай...» деп Жамбыл Жабаев жыр бастарда үнемі сыйынып отырған. Ол батырлық эпостың тамаша жыршысы да болды.
Мұхтар Омарханұлы Әуезов оған: «Сүйінбай – Жетісу ақындарының алтын діңгегі»,- деп баға берген. Қай шығармасында да Сүйінбайдың ақындық тапқырлығы, турашылдығы, қайсарлағы айқын көрініп отырады.

Сүйінбай Аронұлы
(1815 – 1898)

непревзойденный мастер айтыса.
Написал поэмы, посвященные защитникам народа батырам Утегену,

Карасаю, Суранши, Саурыку. Популярны в народе его айтысы с акыном Катаганом и торе Тереком. Широко известны его красноречивые изречения, посвящения волостным правителям и биям («Максуту», «Касыму», «Биям Семиречья») и другие стихи. Великий поэт
Жамбыл Жабаев перед выступлением всегда выражал почтение Суюнбаю строками: «Мой кумир – Суюнбай, Слово беру смело...» Он был замечательным воспевателем героического эпоса. Высокую оценку творчеству Суюнбая дал Мухтар Омарханулы Ауэзов: «Суюнбай – золотое ядро акынов Семиречья».

Suyunbay Aronyly
(1815 – 1898)

Suyunbay (1815 – 1898) Aronyly – Kazakh akyn the unsurpassed master of “the aitys”.
He wrote the poets devoted to the people’s defenders, to the batys (“fighets, commanders”) such as Utegen, Karasay, Suranshy, Sauryk. His aitys with the akyns Katagan and Terek is well – known. His eloguent sayings, devoted to the rulers and judges, and his poets are very famous also.
The greatest Kazakh akyn Zhambyl Zhabaev always had expressed his respect to Suyunbay bef ore the perf ormances by these lines: “My ideal – that is Suyunbay. Now I begin to sing without fear...”
Suyunbay was a wonderful singer of Kazakh heroic epos. Kazakh classic writer Muktar Auezov appreciated him very high: “Suyunbay is a gold nucleus of the Kazakh akyns”.