ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ Гистология кафедрасы

кезеңдері.

Орындаған: Жұмабекқызы А
2-019 топ ЖМФ
Тексерген: Анисқызы Г

Қарағанды 2014 жыл

жасушаларының құрылысы.
2.Ұрықтану және бөлшектену.
3.Гаструляция туралы жалпы түсінік.
4.Ұрықтан тыс мүшелер.
Қорытынды
1.Дамудың қауіп-қатерлі

кезеңдері.

зерттейді.Барлық күрделі көп жасушалы ағзаларда анықталғандай өмірдің пайда болуы координированды

активтілін құрайтын осы жасушаға байланысты.Цитология міндеті-анықтау,тірі жасушаның қалай орналасқанын және қалай өз міндетін қалыпты жағдайда атқаратынын.
Патомарфология-бұлда жасушаларды зерттеумен айналсады,бірақ бұл жасушаның өзгеруін,адам ауырғанда жасушалардың өзгерістерін және өлгеннен кейін.Осыған қарамастан бұрыннан жиналған азғана мағұлматтар дамуына және жасушаларда және өсімдіктерде орналасуна қарай тек қана 1839жылы ғана бұл мағұлматтарды жинақтап жасуша туралы анықтама және қазіргі заманғы цитология дами бастады.

зерттейтін ғылым.Әртүрлі ішкі және сыртқы зиянды факторлардың әсерінен қалыпты эмбриондық

даму,ана-нәресте жүйесіндегі қатынастар бұзылуы болады.Осы эмбриопатияларды алдын-алу,емдеу шараларын жете зерттейді.

мен ұрық
қабықшаларының
қызмет етуі
Тіндер,Ағзалар мен жүйелердің
әрі қарай дамуы
Ұрықтық кезеңі
Ұрықтану
Бөлшектену
Гаструляцияның
екінші

фазасы

Біліктік бастамалар
кешенінің түзілуі

Тіндер,Ағзалар мен жүйелердің
біріншілік түзілуі

Ұрықтан тыс ағзалардың
біріншілік түзілуі

Амнион көпіршігі мен
бала жолдасының
түзілуі

Эмбрионды кезеңі

000

0

1-4 күн

5-7 күн

7 күн

14-17 күн

18-28 күн

3 апта соңынан
8 аптаға дейін

9аптадан бастап
40 аптаға дейін

зиготаның пайда болуы.
II-пайда болған зиготаның бөлшектенуі,осының нәтижесінде бластоцистаның пайда болуы.
III-гаструляция,ұрық

жапырақшаларының түзіліп,одан ұрықтың біліктік мүшелерінің дамуы.
IV-гистогенез бен органогенез немесе ұрықтың тіндері мен мүшелерінің дамуы бұлармен қоса ұрықты қоршаған,ұрықтан тыс мүшелердің қалыптасуы.
V-жүйелердің дамуы-системогенез.

бар.
Сперматозоидтың басында тығыз,әрі шамалы ғана ядросы орын алады.Басынан кейін орналасқан

жіңішке мойын бөлігі құйрығымен байланысады.Құйрығы-аралық,негізгі және терминальды болып бөлінеді.
Қызметі:
-хромосомдардың гаплоидты жиынтығын жұмыртқа жасушаға ендіру
-оның даму бағдарламасын іске қосу

бөлім
4-проксимальді және
5-дистальді центриольдері;екіншісінен
7-құйрық аксонемасы
IIБ-құйрықтың аралық бөлімі
а)тоғыз сыртқы фибрилла
б)митохондриялы шиыршықты

қабықша
в)плазмолемма
IIВ-құйрықтың негізгі бөлігі
а)фибриллярлық қынап(8)9-сыртқы фибрилла мен талшықты қабықша
б)плазмолемма
IIГ-құйрықтың соңғы бөлігі

бар,ядрошығы жақсы көрінетін жасуша.
Ерекшелігі-жасуша орталығы болмайды,сары уыз синтезі белсенді,пісіп-жетілу кезеңінде

овоциттің цитоплазмасының шетінде кортикальді гранулалары:саны 4000-дай,мөлшері 1мкм пайда болады.Мұндай гранулалардың құрамында гликозамингликандар мен ферменттер болады.

жасушасының ҚАБЫҚШАЛАРЫ
5-жылтыр
6-дәнді

зигота,яғни бір жасушалы ұрықтың пайда болуы.
Ұрықтану бір мезеттік емес-ол үш

кезең бойы өтетін процесс:
1)гаметалардың дистанттық (лат. distantia-алыстан)әрекеттесуі және жақындасуы;
2)Олардың контакттық (лат. contactus-жанасу) әрекеттесуі және овоциттің активтендірілуі (белсенділігінің қоздырылуы);
3)Сперматозоидтың аналық жыныс жасушаға енуі және кейін-онымен бірігуі,яғни сингамия.

ие жасуша;жаңа буынның әзірше бір жасушалы организмі,жаңа организм дамуының бастапқы

сатысы.Әрбір гамета хромосомдарының гаплоидты жиынтығының құрамындағы генетикалық материал геном деп аталады.

аталық және аналық пронуклеустар.
1
2

онтогенездің бастапқы кезеңі.Ананың құрсағында эмбриондық даму орта есеппен 280тәулік өтеді.Акушерлік

бөлімде осы мезгілді үш кезеңге бөледі:бастапқы(ұрықтанудан кейінгі бір апта),ұрықтық(2-8 апталар),нәрестелік(9-аптадан бастап,туылғанға дейін).Өзіндік эмбриондық немесе ерте кездік эмбриогенез деп аталатын алғашқы екі кезеңде,тіндер мен мүшелер құрылысының негізін қалау процестері басым болады.
Өзіндік эмбриогенездің (1-8 апталар)үш негізгі сатыларын ажыратады:бөлшектену, гаструляция, гисто- және органогенез.

болған бластомерлердің,бір ізді митоздық бөлінулер қатары.
Бөлшектену кезінде бластоциста қалыптасады.Бластоциста-ішкі жасушалық

масса мен бластоцельден және оларды қоршаған трофобласттан құрылған.Трофобласт(гр.tropheo-қоректену)-тығыз контакттармен байланысқан ұсақ ақшыл жасушалардан тұратын ұрық кешенінің жамылғысы.Ішкі жасушалық масса-саңылаулы контакттар арқылы байланысқан, ұрық түйіншегі түрде бластоцельге қарай шығып тұратын ірі қоңыр түсті жасушалардың жиынтығы.Болашақта ішкі жасушалық массадан өзіндік эмбрион дамиды.Сондықтан, оны эмбриобласт деп те атайды.

С3 ядросымен бірге II ооцитке:
3-екі центриоль енеді.
4- ооцит ядросы.Центриольдердің пайда

болуына байланысты,бұл ядро мейоздық екінші бөлінуден жылдам өтеді.Нәтижесінде:
а)аналық пронуклеус және
б)хромосомалар жиынтығы осындай тағы бір редукциялық денешік (5) түзіледі.
6-қыртысты түйіршіктер
7-периветилленді кеңістік

2

3

6

7

да екі еселенеді.
2А

пайда болады.

ауыстыруы-иммиграциясы және т.б.әдістер арқылы өтетін процесс.Нәтижесінде,бір қабатты ұрық-бластула,орталық білік және

билатеральді-екі бүйірлі симметрияға иеленген,үш қабатты ұрық-гаструлаға айналады.

процесс:
1)адгезия-жатырдың ішкі бетіне ұрықтың көбінесе эмбриобласт орналасқан полюсінің трофобласттарымен жабысуы,бекітілуі;
2)инвазия-ұрықтың

жатыр қабырғасының тіндеріне, әдетте, денесінің болашақ дорсальді бетімен енуі;

екі қабатқа ажырайды; гаструляция процесі басталып, ішкі жасушалық масса екі

қабатқа-эпибласт және гипобластқа бөлінеді.Сонымен бірге, ұрықтан тыс құрылымдар-амнион қуысы,сары уыз қапшасы,хорион және дәнекертінді аяқша қалыптасады.

қабатқа-эпибласт және гипобластқа ажырайды.Бұл құбылысты деламинация деп атайды.

нәтижесі-біріншілік жолақ,үш ұрықтық жапырақшалар,хорда және нерв түтікшесі қалыптасуы.

ЭКТОДЕРМА

даму процесін гистогенез деп атайды.Қалыптасып жатқан тіндер оқшауланып өмір сүреді

емес,олар үнемі басқа тіндермен әрекеттесіп және бірігіп,мүшелер қалыптасуына-органогенезге қатысады.
Органогенез-мүшелердің және мүшелер жүйесінің құрылуы.Бұл процесс гаструляциялық қимылдар аяқталған соң 4-аптада орталық нерв жүйесі қалыптасуынан басталады.Органогенез барысында telencephalon-алдыңғы миға дамиды,diencephalon-аралық миға, mesencephalon-ортаңғы, metencephalon-артқы және myelencephalon-сопақша миға айналады.Нерв түтігінің артқы бөлігінен жұлын дамиды.

дамуын қамтамасыз ететін өте маңызды функцияларды атқаратын және онтогенездің тек

қана пренатальді кезеңінде болатын құрылымдарды атайды.Провизорлық мүшелерге амнион,сары уыз қабы,аллантоис,хорион,плацента жатады.

ҚҰРЫЛЫМДАРЫ
4-хорда
5-жүрек
6-нерв түтігі
7А-7В-ішек
8-қалқанша безінің бастамасы
9-тыныс алу жүйесінің бастамасы
10-бауыр бастамасы
11-терілік эктодерма

ми көпіршігіне бөлетін-1А-1Д иірімдер түзіледі.
2-жұлын
ЖҮРЕК-ТАМЫР ЖҮЙЕСІ
3-жүрек
АСҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ
Алдыңғы ішек:
4А-жұтқыншақ
4Б-өңеш
4В-асқазан
4Г-ортаңғы ішек
Артқы ішек:
4Д-тік

ішек пен несеп-жыныс қойнауы
5-бауыр
6-ұйқы безі
ТЫНЫС АЛУ ЖҮЙЕСІ
7-кеңірдек
ЗӘР ШЫҒАРУ ЖӘНЕ ЖЫНЫС ЖҮЙЕЛЕРІ
8-мезонефрос
БАСҚА ДА ҚҰРЫЛЫМДАР
9-қалқанша безі
10-көк бауыр
11-түзіліп жатқан омыртқалары бар хорда
12-аллантоис

capsularis(сыртқы қабықшасы)
1В-decidua parietalis
II. ХОРИОННЫҢ ұрық қабықшалары мен бала жолдасының түзілуіне

қатысуы
2А-бүрлі хорион
2Б-тегіс хорион
III. АМНИОННЫҢ ұрық қабықшалары мен бала жолдасының түзілуіне қатысуы
4-хорион қуысы
5-амниондық қуыс
3А-бала жолдасының бөлігі
3Б-плацентарлық емес бөлік
IV.Суреттерде көрініп тұрған басқа да құрылымдар
7-сарыуыз қапшығы
8-аллантоис

дамуының ең сезімтал кезеңдерін атайды.Бұл кезеңде ,тіпті,өте әлсіз әсерлер де

дамудың бұдан былайғы барысына ықпалын тигізіп,әртүрлі ауытқуларға ұшыратады.
Ауытқулар мен кемтарлықтардың себебі-детерминация процесінің бұзылуы.Дамудың туа біткен ақаулары арасында ең жиі ұшырасатын түрлері-нерв жүйесінің ақаулары(анэнцефалия-мидың жоқтығы,микроэнцефалия-мидың кішкентай болуы,ми және жұлынның жарықтары).

болады:
-прогенез-жыныс жасушаларының дамуы
-ұрықтану
-имплантация-дамудың 7-8 тәуліктері
-мүшелердің білік бастамаларының дамуы және плацента

қалыптасуы-дамудың 3-8 апталары
-мидың қарқынды өсу кезеңі-15-20 апталар
-организмнің негізгі функциялық жүйелері қалыптасуы және жыныс аппаратының дифференциялануы-20-24 апталар
-нәрестенің дүниеге келуі
-нәрестелік кезең-1 жасқа дейін
-жыныстық жетілу

Ж.Б.Ахметов
Гистология,цитология және эмбриология АТЛАСЫ