Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ түрік университеті

құқықтық жағдайы.
Қабылдаған: Ақмарал Нұрмаханқызы
Дайындаған: Юлдашева Шохиста

түсінігі
2. Қазақстан Республикасының еңбек қорғау туралы заңңамасы
3. Еңбек қауіпсіздігі мен

еңбекті қорғауды ұйымдастыру
ІІ. Қызметкерлердің жекелеген түрлерінің еңбегінің қорғалуы
1. Әйелдер еңбегін қоргау
2. Жасы кәмелетке толмағандардың еңбегін қорғау
3. Қабілеттілігі шектеулі адамдардың еңбегінің қорғалуы
Қорытынды

қатынастарды реттейді.
Еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету проблемалары — Қазақстанда да көкейкесті

мәселелердің бірі. Республиканың ұйымдарындағы еңбекті корғаудың жай-күйі Үкіметтің және уәкілетті мемлекеттік органдардың тұрақты қадағалау нысаны болып табылады.
Жаңа технологиялар мен өндіріс жүйелерінің жасаудағы маңызды талаптардың бірі – бұл адамның еңбек етудегі салауатты және кауіпсіз шарттарды қамтамасыз етумен байланысты проблемаларды зерртеу және белгілі бір шешімдерді қабылдау. Өндірісте жазатайым оқиғалардың, кәсіби аурулардың, авариялардың, өрттің мүмкін болатын себептерін анықтау мен зерттеу, сонымен бірге оларды жоюға бағытталған іс-шараларды әзірлеу адамның еңбек етуге қалыпты және қауіпсіз шарттарды жасауға мүмкіндік береді.

бақылаудың болмауы, жұмыскерлерді қауіпсіз жұмыс тәсілдеріне жеткілікті үйретпеу, қауіпсіздік талаптарының,

еңбек және өндірістік тәртіптің орындалмауы да теріс ыкпалын тигізіп келеді. Өндірістегі жазатайым оқиғаларға қатысты құбылыстардың сақталуы көп жағдайларда еңбек қауіпсіздігі мен еңбекті қорғау саласындағы нормативтік-қүқықтық базаның жеткіліксіздігіне, оның экономикалық реформалар қарқынына үлгермей, артта қалып қоюына да байланысты. Сондықтан еңбек қатынастарын реттеу саласындағы негізгі міндеттердің бірі — еңбекті қорғаудың тиімді басқару жүйесін әзірлеу және жүзеге асыру болып табылады.

азаматтың қауіпсіздік және тазалық талаптарына жауап беретін жағдайда еңбек ету

құқығы жарияланған. Мемлекет бұл талаптарды, ең алдымен, еңбекті қорғау және оларды орындауға қадағалау жүргізу туралы нормалар жүйесі арқылы орындайды.
Еңбекті қорғауды кең және тар мағынада түсінуге болады. Кең мағынада еңбекті қорғау дегеніміз бұл қызметкердің еңбек қызметі барысында оның өмірі мен денсаулығын қорғауға бағытталған шаралар жүйесі. Кең мағынада еңбекті қорғау құқықтық, медициналық, техникалық және экономикалық құрамдас бөліктерден тұрады. Бұл жерде ескеретін бір жайт, еңбекті қорғаудың кем дегенде бір құрамдас бөлігі бұзылса, онда бүкіл еңбекті қорғау бұзылды деп саналады.

заңдары
  1. Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау

туралы заңдары Қазақстан Республикасының  Конституциясына  негізделеді және осы Заңнан және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актiлерiнен тұрады.       2. Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiлeнce, онда халықаралық шарттың ережелері қолданылады. 

Республикасының азаматтарына, еңбек қызметін Қазақстан Республикасында жүзеге асыратын шетелдіктер мен

азаматтығы жоқ адамдарға қолданылады.       2. Жұмыс берушiлер мен қызметкерлер арасында еңбек қатынастары туындаған кезде еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау жөнiндегi талаптарды бәрi орындауы міндеттi.       3. Жеке еңбек шартында, ұжымдық шарттарда және жұмыс берушiнiң актiлерiнде көзделген жұмыс орындарындағы еңбек қауіпсiздiгі және еңбектi қорғау жағдайлары осы Заңда көзделген еңбек қауiпсiздiгi мен еңбектi қорғау деңгейiнен төмен болмауға тиiс.

еңбек шартының талаптары Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсiздігі және еңбектi қорғау

туралы нормативтiк құқықтық актілерiнiң талаптарына сәйкес келуге тиiс.       Азаматтарды олардың денсаулық жағдайына терiс әсер ететiн жұмысқа қабылдауға тыйым салынады.       Қауiптi және зиянды өндiрiстiк факторларды қоса алғанда, жеке еңбек шартында жұмыс орнының шынайы сипаттамасы, Қазақстан Республикасының еңбек қауiпсiздігі және еңбектi қорғау туралы заңдарында және ұжымдық шартта көзделген осындай жағдайларда жұмыс iстегенi үшiн берiлетін жеңiлдiктер мен өтемақылар көрсетiлуге тиiс. 
      Еңбек жағдайлары зиянды және қауіпті жұмыстарға қабылдау кезiнде жұмыс беруші қызметкердi кәсiби аурудың туындау мүмкiндігі туралы ескертуге мiндет
     

зиянды), қауiптi (ерекше қауіптi) және қолайсыз өндiрістiк факторлары бар жұмыстарға,

сондай-ақ жер асты жұмыстарына адамдар қабылдауды жұмыс берушi олар алдын ала медициналық тексеруден өткеннен кейiн және денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi органның нормативтік құқықтық актілерімен белгіленген талаптарға сәйкес денсаулық жағдайына қайшы келмейтiнi айқындалғаннан кейiн жүзеге асыруға тиіс.       2. Он сегiз жасқа толмаған адамдар мiндеттi алдын ала медициналық тексеруден өткеннен кейiн ғана жұмысқа қабылданады және одан әрi, он сегіз жасқа толғанға дейiн жыл сайын мiндеттi медициналық тексеруден өтуге тиiс.       3. Жұмыс берушi еңбек жағдайлары зиянды және ауыр жұмыстарда iстейтiн қызметкерлерді мерзiмдiк медициналық қаралудан және тексеруден өткiзудi Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен өз қаражаты есебiнен ұйымдастыруға мiндеттi.          4. Қауiптілігі жоғары өндiрiстiк жабдықтармен байланысты жұмыстармен айналысатын қызметкерлер ауысым алдындағы медициналық куәландырудан өтуге тиiс. Ауысым алдындағы медициналық куәландыруды талап ететiн  кәсiптердiң тізімін  денсаулық сақтау саласындағы уәкілеттi орган айқындайды. Медициналық қаралудан және тексеруден өтуден жалтарған қызметкерлер жұмысқа жіберiлмейдi.

қорғау
      1. Ауыр қол еңбегi жұмыстары мен еңбек жағдайлары

зиянды (ерекше зиянды), қауiптi (ерекше қауiптi) жұмыстарда әйелдердiң және жасы он сегiзге толмаған адамдардың, сондай-ақ бұл жұмыстар денсаулық жағдайына терiс әсер ететiн адамдардың еңбегiн пайдалануға тыйым салынады.       2. Әйелдердiң және жасы он сегiзге толмаған адамдардың еңбегiн пайдалануға тыйым салынатын ауыр қол еңбегi жұмыстары мен еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды), қауiптi (ерекше қауіптi) жұмыстардағы өндiрiстердiң, кәсiптердiң тiзiмiн денсаулық сақтау саласындағы уәкiлеттi органмен келiсiм бойынша уәкілеттi орган бекiтедi.        3. Жүктi әйелдер медициналық қорытындыға сәйкес орташа айлық жалақысы сақтала отырып, қолайсыз өндiрiстiк факторлары жоқ басқа жұмысқа ауыстырылады. 

нұсқаулық беру және білiмдерiн тексеру
      1. Қызметкерлердi еңбек қауіпсiздігі

және еңбектi қорғау мәселелерi бойынша оқытуды, нұсқаулық берудi, бiлiмдерiн тексерудi жұмыс берушi өз қаражаты есебiнен жүргiзедi.       2. Қызметкерлердi еңбек қауіпсiздігі және еңбектi қорғау мәселелерi бойынша оқытудың, нұсқаулық берудiң, бiлімдерiн тексерудiң тәртiбi мен мерзiмi Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiмен айқындалады.          3. Жұмысқа қабылданған адамдар кейiннен еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау мәселелерi бойынша бiлiмдерiн мiндеттi тексеруден өткiзе отырып, жұмыс берушi ұйымдастыратын алдын ала оқытудан мiндетті түрде өтедi. Еңбек қауіпсiздігі және еңбектi қорғау мәселелерi бойынша оқытудан, нұсқаулық беруден және бiлімдерiн тексеруден алдын ала өтпеген қызметкерлер жұмысқа жіберiлмейдi.       4. Өндiрiс ұйымдарының басшы қызметкерлерi мен еңбек қауіпсiздігін және еңбектi қорғауды қамтамасыз ететін жауапты адамдар мезгіл-мезгіл, кемiнде үш жылда бiр рет тиiстi жоғары оқу орындарында немесе мекемелерде бiліктілігін арттыру курстарында еңбек қауіпсiздігі және еңбектi қорғау мәселелері бойынша оқудан және білімдерiн тексеруден өтуге мiндеттi.

ҚOPҒAУ САЛАСЫНДАҒЫ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МIНДЕТТЕРI
       17-бап. Қызметкердiң еңбек қауіпсіздiгіне

және еңбекті                 қорғауға құқықтары
      Қызметкердің:       1) еңбек қауiпсiздiгiне және еңбекті қорғауға;       2) жұмыс берушіден ұйымның жұмыс орны мен аумағының сипаттамасы, еңбек жағдайлары, еңбек қауіпсіздігi мен еңбектi қорғаудың жай-күйі туралы, өмiрге және денсаулыққа төнетiн қауіп туралы, сондай-ақ зиянды және (немесе) қауiптi өндiрiстік факторлардың әсерiнен оны қорғау жөніндeгi шаралар туралы шынайы ақпарат алуға;       3) өндiрiстік жарақаттануға, кәсiби ауруға немесе жұмыс қабiлетiн төмендетуге әкеп соқтыруы мүмкiн зиянды және (немесе) қауiптi өндiрiстiк факторлардың әсерiнен қорғалған жұмыс oрнына;       4) Қазақстан Республикасының еңбек қауіпсiздігі және еңбекті қорғау туралы заңдарында, сондай-ақ жеке еңбек және ұжымдық шарттарда көзделген талаптарға сәйкес жеке және ұжымдық қорғану құралдарымен, арнаулы киіммен қамтамасыз етілуге;
      5) өзінің жұмыс орнындағы еңбек жағдайына, қауіпсiздігіне және еңбектi қорғауға тексеру жүргізу туралы уәкілеттi органға және оның аумақтық бөлiмшелерiне өтiніш жасауға;       6) еңбек жағдайларын, қауіпсiздiгін және еңбектi қорғауды жақсартуға байланысты мәселелердi тексеруге және қарауға өкіл ретiнде қатысуға;       7) өзiнiң денсаулығына немесе өмiрiне қатер төндіретін жағдай туындаған кезде бұл туралы тiкелей басшыға немесе жұмыс берушінің өкiлiне хабарлай отырып жұмысты орындаудан бас тартуға;       8) Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртіппен еңбек мiндеттерiн қауіпсіз атқару үшiн қажетті білім алуға және кәсiби даярлыққа;       

      Қызметкер:       1) еңбек қауiпсiздігi және еңбектi қорғау жөнiндегi

нормалардың, epeжeлер мен нұсқаулықтардың талаптарын, сондай-ақ жұмыс берушінің өндірісте жұмысты қауіпсіз жүргізу жөніндегі талаптарын сақтауға;       2) арнаулы киімді, жеке және ұжымдық қорғану құралдарын өз мақсатында пайдалануға;       3) өндірісте болған әрбір жазатайым оқиға туралы, кәсіби аурудың белгілері туралы, сондай-ақ адамдардың өмірі мен денсаулығына қатер төндіретін жағдайлар туралы өзінің тікелей басшысына дереу хабарлауға;       4) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда, сондай-ақ еңбек жағдайларын өзгерте отырып басқа жұмысқа ауыстырылғанда не кәсіби аурулардың белгілері пайда болғанда жұмыс берушінің қаражаты есебінен міндетті түрде алдын ала, мерзімдік (еңбек қызметі ішінде) медициналық тексеруден және ауысым алдындағы медициналық куәландырудан өтуге міндетті. 

оны бірқалыпты жүйеде дұрыстап қорғау мәселесі еңбек кодексінде 37-тарауда қарастырылған.

Ауыр жұмыстарға және еңбек қолдануға тыйым салынатын ауыр жұмыстардың еңбек жағдайлары зианды жұмыстардың тізімі заңда белгіленген тәртіппен бекітіледі. Әйелдердің өздері үшін шек қойылып белгіленген нормадан артық ауыр затты тасуына тыйым салынады. Әйелдерді түнгі уақыттағы жұмыстарға қатыстыруға жол берілмейді. Бірақ бұған халық шаруашылығының салаларындағы ерекше қажеттен туатын және уақытша шара ретінде рұқсат етілетін жұмыстар кірмейді.

уақыттағы жұмысқа, уақытынан артық жұмыстарға және демалыс күндеріндегі жұмыстарға және

іс сапарына жіберуге жол берілмейді.
Екі жастан сегіз жасқа дейін балалары бар әйелдерді олардың келісімінсіз уақытынан артық жұмыстарға қатыстыруға немесе іс сапарына жіберуге болмайды.
Дәрігерлік қорытындыға сәйкес екіқабат әйелдерден жұмыс өнімінің нормасы, қызмет көрсету нормасы кемітіледі не олар бұрынғы жұмысы бойынша орташа еңбек табысы сақтала отырып, жеңілірек және қолайсыз өндіріс факторы әсер етпейтін басқа жұмысқа ауыстырылады.

үшін жұмыс уақытына, жұмыс режиміне, зиянды, ауыр жəне

қауіпті еңбек жағдайларынан қорғануға қатысты жеңілдіктер мəселесі қозғалмақ. Мемлекеттің мұндай қолдауы жастарға жұмысты өзін -өзі дамытумен үйлестіруге жəне өсіп келе жатқан ағзаны жəне психикасын сау күйінде сақтауға мүмкіндік береді. 18 жасқа толмаған тұлғалардың еңбегін қорғауға қатысты ерекше шаралардың мазмұны мыналардан тұрады:
1) Ауыр дене жұмыстарына зиянды жəне қауіпті еңбек жағдайларына 18 жасқа толмаған тұлғаларды қабылдауға жол берілмейді ;

заңы жастарды 16 жастан бастап жұмысқа қабылдауға

рұқсат етеді. Орта білім алған не жалпы білім беретін оқу орнын тастап кеткен жағдайда он бес жасқа толған адамдар ата-анасының немесе қорғаншысының, қамқоршысының келісімімен жеке еңбек шартын жасаса алады. Ата-анасының бірінің (қорғаншысының, қамқоршысының) келісімімен жеке еңбек шарты оқудан бос уақытында денсаулығына зиян келтірмейтін жəне оқу процесін бұзбайтын жұмысты орындау үшін он төрт жасқа толған оқушымен жасалуы мүмкін;
3) Кəмелетке толмаған қызметкерлер үшін еңбекақысы толық уақыт ретіндегідей саналатын қысқартылған жұмыс уақыты көзделген. Бұл дегеніміз , мысалы, кəмелетке толмағандардың жұмыс күні 2 сағатқа қысқа болады, алайда олар жалақыны
кəмелетке толған қызметкерлермен бірдей алады ;

жұмысқа , мерзімнен тыс жұмыстарға тартуға тыйым салады;
5)

Кəмелетке толмаған қызметкерлер үшін ауыр заттарды қолмен көтеруге жəне қозғалтуға шек қойылған. Басшылық мұндай жұмыстарда жүктерді тасымалдау үшін механикаландыру жəне автоматтандыру құралдарын немесе өзге де құрылғыларды
қолдануды көздеуге міндетті. Егер затты көтеру жəне қозғалту кезінде зиян келуі мүмкін болса, затты қолмен көтеруге тыйым салынады.

Сонымен , мемлекет 18 жасқа толмаған тұлғалар үшін еңбек жеңілдіктерін заңнамалық тұрғыда бекіткен , осы арқылы олардың еңбек жағдайы жеңілдетілген . Жасөспірімдердің əлі де дамып -өсіп келе жатқан ағзасы өндірістік зияндардан қорғалып, оларға жұмыс пен оқуды үйлестіруге , біліктілігін көтеруге , өз тұлғасын дамытуға мүмкіндік берілген .
Сонымен қатар, барлық əйелдер жəне 18 жасқа толмаған тұлғалар жұмысқа тек алдын -ала медициналық тексеруден өткен соң ғана қабылданады , ал кейін əйел 45 жасқа толған соң , ал кəмелетке толмағандар – 18 жасқа толған соң жыл сайын міндетті медициналық тексеруден өтуге міндетті.

бойынша тартуға болады, онда да қолында жұмысқа кері келмейтін дәрігерлік

құжаты болса ғана мүмкін. Сондай ақ осындай талап түнгі және демалыс күндеріндегі жұмыстарға да қойылады.
Заң бойынша мүгедектерді жұмысқа орналастырып, жұмысқа қабылдаған реттерде дәрігерлік ұсыныстарына сәйкес оларға қысқартылған жұмыс күнін және еңбектің басқа жеңіл жағдайларын жасау керек. Осылайша мүгедектер үшін 6 сағаттық жұмыс күні, кезекті жылдық 24 күн есебінен белгіленген.
Мүгедектер істейтін жеңіл жұмыстары бар арнайы цехтар ұйымдастырылуы мүмкін. I-II топтардағы мүгедектер үшін жылдық демалыс 24 күн, III топтағылар үшін18 күн есебінен беріледі. Мүгедектер үшін заңда тағы басқа да жеңілдіктер мен қолдаулар бар, мысалы оларға зейнет ақы төлеу бойынша түрлі жеңілдіктер көрсетілген.

туралы» заңында еңбекті қорғауға қатысты заң шығарушылық

жəне өзге де нормативтік құқықтық актілерді бұзғаны үшін жауапкершілік көзделген. Бұл жауапкершілікті шартты түрде кəсіпорындардың , лауазымды тұлғалардың жəне
қызметкерлердің жауапкершілігі деп бөлуге болады. Кəсіпорындар еңбекті қорғау талаптарын қамтамасыз етпегені үшін жəне еңбекті қорғау талаптарына жауап бермейтін , өндірістік мақсаттағы өнімді шығарғаны жəне өндіргені үшін экономикалық жауапкершілікке тартылады. Еңбекті қорғау туралы заңдарды ұзушылықтарды қадағалау жəне бақылау органдары анықтаған кезде, кəсіпорындар өздерінің қаражаты есебінен еңбекті қорғау қорларына Қазақстан Республикасының заңдарында анықталған тəртіпте жəне мөлшерде айыппұл төлейді. Еңбекті қорғау талаптарына жауап бермейтін жаңа техниканы , технологияларды, өндірістік объектілерді жасаған жəне/ немесе дайындаған кəсіпорындар да экономикалық жауапкершілікке тартылады жəне əлеуметтік сақтандыру органдарына жəне тұтынушыларға осы құқық бұзушылықтарды жоюға қатысты , сонымен қатар, қайғылы оқиғаның жəне кəсіптік аурудың нəтижесінде жəбірленгендерге өтемақы төлеумен қатысты шығындарды өтейді . Шығындардың мөлшерін арбитраждық сот белгіленген тəртіп бойынша анықтайды жəне өндіреді .

жағдайда олардың жақын туыстарының алдында материалдық жауапкершілікте болады.

Өндірістегі қайғылы оқиғаның немесе кəсіптік аурудың нəтижесінде еңбекке қабілетін толығымен немесе ішінара жоғалтқан қызметкерге немесе оның жақын туыстарына кəсіпорын не оның құқықмирасқоры бір жолғы жəрдемақы төлейді жəне заңдарда белгіленген тəртіпте жəне мөлшерде қызметкердің өміріне не денсаулығына келтірілген зиянды өтейді . Бір жолғы жəрдемақының мөлшері ұжымдық шартпен жəне Қазақстан Республикасының заңдарымен анықталады жəне мыналардан кем болмауы тиіс :
- өндірістегі қайғылы оқиғаның немесе кəсіптік аурудың салдарынан қайтыс болған қызметкердің жылдық жалақысының он еселік мөлшерінен;
- еңбектегі жарақаты немесе кəсіптік ауруы салдарынан бірінші не екінші топ мүгедегі ретінде танылған қызметкердің жылдық жалақысының бес еселік мөлшерінен;
- еңбектегі жарақаты немесе кəсіптік ауруы салдарынан үшінші топ мүгедегі ретінде танылған қызметкердің жылдық жалақысының екі еселік мөлшерінен;
- еңбекке қабілеттігі толығымен жоғалды деп танылған жəне оған қатысты мүгедектік тобы тағайындалмаған қызметкердің жылдық жалақысы мөлшерінен.

мәселерді мен сұрақтарды қарастыру. Бұл аталған мақсатқа жету үшін келесідей

талаптар орындалды:
еңбекті қорғауға түсінік беру;
еңбекті қорғау жөніндегі мәселелерді реттейтін нормалардың қайнар көздерін көрсету;
еңбекті қорғауға қатысты еңбек құқығы субъектілерінің құқықтары және міндеттерін қарастыру;
еңбек құқығының заңнамасы мен еңбекті қорғау ережелерін бұзғаны үшін жауапкершілік жағдайларын анықтау;
қызметкерлердің жекелеген түрлерінің еңбегінің қорғалуын бақылау (әйелдер, жасы кәмелеткет толмағандар, еңбек қабілеттілігі шектеулі тұлғалар).

шараларын ұйымдастыру қажет.Қауыпсіздік шаралары сақталмаған жағдайда әр түрлі іс шараларды

жүргізу қажет.Қызметкерлердің жұмыс орнында техникалық қауыпсіздік шараларын қатаң сақтау керек.Еңбекті қорғау ережелерін бұзған жағдайда жазалау шараларын жүргізу керек.Еңбекті қорғау саласындағы мамандарды даярлау және біліктілігін арттыру қажет.Ана мен бала денсаулығын сақтау үшін белгілі бір ұйымдар ашылу керек және де ана мен бала өмірін сақтау саласындағы білікті мамандар дайындау қажет.