Л екция №12. АСНОВЫ РАДЫЕЭКАЛОГII 1. ПРАДМЕТ I ЗАДАЧЫ РАДЫЕЭКАЛОГII 2. Гiсторыя

Гiсторыя лясной радыеэкалогii
 3. Радыеактыўнасць, тыпы iанiзуючага выпраменьвання,
дозы i адзiнкi
4.

Прыродны радыяцыйны фон. Тэхнагенныя крынiцы забруджвання навакольнага асяроддзя
5. Тыпы крынiц апраменьвання i тыпы iанiзуючага выпраменьвання
6. Метады i прыборы дазiметрычнага кантролю

у бiясферы i ўплыў iанiзуючага выпраменьвання на арганiзмы, iх папуляцыi

i згуртаваннi – бiягеацэнозы.
Разнастайнасць практычных аспектаў радыеэкалогii прывяла да яе падраздзялення на радыеэкалогiю наземных бiягеацэнозаў (лясных, стэпавых, лугавых, палявых) i радыеэкалогiю гiдрабiягеацэнозаў (марскіх i прэснаводных).

фону iанiзуючага выпраменьвання, якое з'яўляецца неад'емнай часткай навакольнага асяроддзя бiясферы

на ўсiм працягу яе iснавання. Натуральны радыяцыйны фон вызначаецца наяўнасцю рассеяных у горных пародах, глебе, вадзе, паветры радыеактыўных iзатопаў шматлiкiх хiмiчных элементаў, а таксама касмiчным выпраменьваннем.

органах i тканках радыенуклiды. Гэта ўплывае на іх мiграцыю ў

бiясферы i прыводзiць да значнага ўзмацнення ўнутранага апраменьвання i ўзрастання тэмпаў спадчыннай зменлiвасцi.
Высокiя дозы апраменьвання знiжаюць жыццяздольнасць арганiзмаў, прыводзяць да вымiрання найбольш адчувальных да iанiзуючага выпраменьвання папуляцый i тым самым выклiкаюць змяненне вiдавой разнастайнасцi, структуры бiягеацэнозаў i аслабляюць у iх мiжвiдавыя ўзаемаадносiны. У вынiку рознай радыеадчувальнасцi вiдаў раслiн i жывёл апраменьванне прыродных бiягеацэнозаў можа прывесцi да замены адных вiдаў другiмi, змянення мiжвiдавых i ўнутрывiдавых адносiн

натуральны мутацыйны тэмп, адбываюцца зрухi радыерэзiстэнтнасцi на папуляцыйным узроўнi.

Вызначэнне заканамернасцей, якiя ляжаць у аснове гэтых працэсаў, мае вялiкае значэнне для шэрага галiн народнай гаспадаркi.
Асаблiвую практычную цiкавасць уяўляюць праблемы мiграцыi радыенуклiдаў у харчовых ланцугах арганiзмаў, абрыў або аслабленне экалагiчных сувязяў, дэзактывацыя сельскагаспадарчых i лясных земляў, вадаёмаў i iншых аб'ектаў, забруджаных радыенуклiдамi.

бiягеацэнозах у дыяпазоне штогадовых паглынальных доз ад 0,001 да 10

Гр i больш высокiх, пры аварыях, вывучэнне шляхоў мiграцыi радыенуклiдаў у кампанентах бiягеацэнозаў. Адным з магчымых шляхоў падыходу да разглядаемай праблемы з экалагiчных пазiцый з'яўляецца распрацоўка i навуковае абгрунтаванне спосабаў бiяiндыкацыi антрапагенных уздзеянняў на прыродныя экасiстэмы i асобныя iх кампаненты.
Бiяiндыкацыя – гэта выяўленне i вызначэнне экалагiчна значымых нагрузак на падставе рэакцый жывых арганiзмаў i iх згуртаванняў.

галiна ведаў, асноўныя задачы якой звязаны з вырашэннем канкрэтных пытанняў

аховы навакольнага асяроддзя ад радыяцыйнага забруджвання. З’яўленне радыяцыйнай экалогii лесу, як i радыеэкалогii ў цэлым, звязана з антрапагенным узмацненнем радыяцыйнага ўздзеяння на навакольнае асяроддзе, абумоўленага асваеннем чалавекам ядзернай энергii.

таксама з уласнай метадалогiяй даследаванняў добра ўпiсалася ў структуру сучаснай

радыеэкалогii. Вызначылiся яе кантакты з сумежнымi дысцыплiнамi, фундаментальнымi навукамi, комплексам навук аб лесе i шэрагам дысцыплiн радыеэкалагiчнага кiрунку .
Яна таксама цесна звязана з вырашэннем задач экалагiчнага манiторынгу i нармiравання.

за адкрыццём гэтых выпраменьванняў Вiльгельмам Конрадам Рэнтгенам (1895), Анры Бекерэлем

(1896) i адкрыццём радыя М. Складоўскай-Кюры i П. Кюры (1898).
У 1886 г. Тарханавым I. Г. была апублiкавана праца аб магчымасцi ўплыву рэнтгенаўскiх прамянёў на жыццёвыя функцыi. У пачатку ХХ ст. у Расii ўплыў iанiзуючага выпраменьвання на жывыя арганiзмы вывучаў Лондан Е. С.

адкрылi мутагеннае дзеянне рэнтгенаўскага выпраменьвання на нiжэйшыя грыбы, Стадлер Л. – на

раслiны.
Магчымасць выкарыстання рэнтгенамутацыi для селекцыi раслiн пацвердзiлi таксама вучоныя Дэланэ Л. М. i Сапегiн А. А.
У 1930 г. Вернадскi У. I. выявiў заканамернасцi назапашвання радыю прэснаводнымi i наземнымi раслiнамi. Пад яго кiраўнiцтвам былi выкананы даследаваннi па назапашваннi натуральных радыенуклiдаў раслiнамi i жывёламi i выяўленнi бiялагiчнага ўздзеяння радыяцыi ў генетыцы.

вылучалiся тры асноўныя задачы:
1) вывучэнне заканамернасцей мiграцыi радыеактыўных рэчываў

у розных прыродных асяроддзях у сiстэме «глеба–раслiны–глеба»;
2) даследаванне ўздзеяння iанiзуючага выпраменьвання на бiягеацэнозы;
3) рэгуляванне паступлення радыеактыўных рэчываў у дрэвавыя раслiны.
Актуальнасць даследавання кругавароту радыенуклiдаў у лясах вызначаецца тым, што на аснове эксперыментальных даных аб мiграцыi радыеактыўных рэчываў у лясах можна атрымаць уяўленне аб ступенi забруджвання лясных рэсурсаў, якое звязана з акумуляцыяй радыенуклiдаў, i аб магчымасцi вядзення лясной гаспадаркi ва ўмовах павышанага ўтрымання радыенуклiдаў у навакольным асяроддзi пасля аварыйных выкiдаў.

1) устанаўленне заканамернасцей паступлення радыенуклiдаў у лясную раслiннасць у залежнасцi

ад шчыльнасцi забруджвання i асаблiвасцi глеб;
2) аналiз асаблiвасцей назапашвання радыенуклiдаў раслiнамi з глебы;
3) аналiз мiграцыi радыенуклiдаў у кампанентах бiягеацэнозаў.

Любы атам складаецца з мноства элементарных часцiц, галоўнейшымі з якіх,

што вызначаюць уласцівасці сістэмы, з'яўляюцца
пратон, нейтрон i электрон.
Элементарная часцiца ў свабодным стане характарызуецца такiмi фiзiчнымi велiчынямi як,
маса, электрычны зарад (або яго атсутнасць), устойлiвасць.

агульная назва якіх – нуклоны. Яны ўтвараюць масу атама. Памiж iмi дзейнiчаюць

сiлы прыцяжэння, якiя праяўляюцца толькi на вельмi малых адлегласцях (10–13 см). Ядро аднаго i таго ж хiмiчнага элемента ўтрымлiвае аднолькавую колькасць пратонаў, а колькасць нейтронаў можа быць рознай.
Так, напрыклад, у ядры атама кальцыю (20Са40) утрымлiваецца 40 нуклонаў (20 пратонаў i 20 нейтронаў),
у ядры атама урану (23892U) – 238 нуклонаў (92 пратоны i 146 нейтронаў).
Атамы, якiя маюць ядры з аднолькавай колькасцю пратонаў, але адрознiваюцца па колькасцi нейтронаў, з'яўляюцца разнавiднасцю аднаго i таго ж хiмiчнага элемента i называюцца iзатопамi дадзенага хiмiчнага элемента.

нуклiдамi. У залежнасці ад суадносін пратонаў і нейтронаў яны бываюць

устойлівымі і не (гэта значыць, радыеактыўнымі).
Радыенуклiды – гэта радыеактыўныя атамы з неўстойлівым ядром.
Стабільныя нукліды пры адсутнасці знешняга ўздзеяння ніколі не зазнаюць ніякіх ператварэнняў і не распадаюцца.

якi прыводзiць да змянення iх атамнага нумара i масавага лiку.

Распад радыеактыўных ядраў суправаджаецца iанiзуючым выпраменьваннем.

(электроны або пазiтроны),
- i рэнтгенаўскае выпраменьванне.
Акрамя

таго, да iанiзуючых выпраменьванняў адносяць нейтроны i пратоны – прадукты ядзерных рэакцый.
Iнтэнсiўнасць ядзерных распадаў звычайна характарызуецца колькасцю iх узнiкненняў у адзiнку часу. У кожнага радыенуклiда верагоднасць распаду ядра ў адзiнку часу з'яўляецца велiчынёй пастаяннай ().

паўраспаду (Т1/2) час, на працягу якога першапачатковая колькасць ядраў дадзенага

радыенуклiда ў вынiку самаадвольных ядзерных ператварэнняў змяншаецца ў 2 разы (распадаецца напалову).
Радыеактыўны распад не можа быць спынены або паскораны якiм-небудзь спосабам. Для кожнага iзатопа iснуюць свае значэннi  i Т1/2, але іх суадносіны роўныя 0,693:

.

3,7·1010 ядзерных распадаў у секунду. Вытворнымi адзiнкамi з'яўляюцца:
пiкаКюры (1

пКi = 1·10-12 Кi);
нанаКюры (1 нКi = 1·10-9 Кi);
мiкраКюры (1 мкКi = 1·10-6 Кi);
мiлiКюры (1 мКi = 1·10-3 Кi);
кiлаКюры (1 кКi = 1·103 Кi);
мегаКюры (1 МКi = 1·106 Кi).

нярэдка выкарыстоўваецца адзiнка актыўнасцi бекерэль (Бк) – адно ядзернае ператварэнне

ў секунду i вытворныя гэтай адзiнкi:
кiлабекерэль (1 кБк = 103 Бк);
мегабекерэль (1 МБк = 106 Бк).
Канцэнтрацыя радыеактыўных рэчываў у даследуемых узорах выражаецца ў адзiнках актыўнасцi ў разлiку на адзiнку масы (пКi/кг, мкКi/кг, кБк/кг i iнш.) або на адзiнку аб'ёму (пКi/м3, пКi/л, кБк/л i iнш.).

ланцугах выкарыстоўваюць так званыя стронцыевыя (с. а.) i цэзiевыя (ц. а.) адзiнкi,

якiя адпаведна прадстаўляюць сабой канцэнтрацыю 1 пКi 90Sr/1 г Са i 1 пКi 137Cs/1 г К

уласцiвасцю ядзерных выпраменьванняў з'яўляецца iх здольнасць выклiкаць iанiзацыю атамаў i

малекул, у сувязi з чым ядзерныя выпраменьваннi называюць iанiзуючымi.

на жывыя арганiзмы, абумоўлены паглынутай энергiяй выпраменьвання, гэта значыць колькасцю

энергii паглынутай адзінкай масы тканкi.
У якасцi паглынутай дозы iанiзуючага выпраменьвання служаць спецыяльныя адзiнкi – Грэй/кг рад/кг, Джоўль/кг.

магутнасці дозы выпраменьвання, але i ад яе колькасцi.

Назапашаны значны эксперыментальны матэрыял, якi сведчыць аб тым, што радыебiялагiчны эфект пры iдэнтычных магутнасцях доз павялiчваецца па меры павелічэння часу ўздзеяння.

уведзена паняцце эквiвалентная доза – адна з асноўных дазiметрычных велiчынь

у радыебiялогii i радыяцыйнай бяспецы.
Эквiвалентная доза – гэта здабытак паглынутай дозы Д дадзенага вiду iанiзуючага выпраменьвання (-, -, -выпраменьванне i г. д.) памножаны на адпаведны каэфiцыент якасцi выпраменьвання К.

адзiнцы,
нейтронаў (у залежнасцi ад iх энергii i вiду бiялагiчнай

тканкi вагаецца ў межах ад 3 да 10;
-выпраменьванне – ад 10 да 20).
За адзiнку эквiвалентнай дозы прымаюць зіверт і бэр – бiялагiчны эквiвалент рэнтгена.

ў адзiнку часу. У якасцi адзiнкi магутнасцi дозы выкарыстоўваюць

Р/с, бэр/с, Зв/с.

з мiжзоркавай прасторы з галактыкi i ад нашай зоркі –

Сонца.
Ён складаецца з зараджаных часцiц высокай энергii,
iанiзуючых выпраменьванняў і ў тым ліку ад прыродных радыенуклiдаў, якiя знаходзяцца ў глебе, вадзе, паветры, раслiннасцi.
У цяперашнi час вядома больш за 60 прыродных радыенуклiдаў, якiя фармiруюць радыеактыўнасць бiясферы.

нуклiды, якiя ўтвараюцца ў вынiку ўзаемадзеяння касмiчнага выпраменьвання з атамамi

азоту, вадароду i iнш. З вялiкай колькасцi касмагенных радыенуклiдаў значны ўклад у дозу апраменьвання ўносяць 3H, 7Be, 14C, 22Na;
2) прыродныя – нуклiды радыеактыўных сямействаў 235U, 238U i 232Th, а таксама 40К i 87Rb, якiя знаходзяцца ў зямной кары i аб'ектах навакольнага асяроддзя з моманту ўтварэння Зямлi.
Канцэнтрацыя прыродных радыенуклiдаў вагаецца ў шырокiх межах. У зямной кары, напрыклад, з усiх радыеактыўных рэчываў больш за ўсё ўтрымлiваецца калiю (каля 2,5%). Утрыманне урану i торыю ў дзесяткi i сотнi, а радыю ў мiльёны разоў меншае ў параўнаннi з утрыманнем радыеактыўнага калiю (40К).

адносна стабiльным у часовым i прасторавым аспектах, аднак ступень уздзеяння

яго iстотна залежыць ад вышынi над узроўнем мора i шыраты мясцовасцi (Messershmidt).
Прыродныя радыенуклiды выяўляюцца ва ўсiх прыродных водах. Канцэнтрацыя урану, радыю i торыю асаблiва высокая ў падземных водах. У паўднёвых рэках з высокай ступенню мiнералiзацыi канцэнтрацыя урану ў сярэднiм састаўляе 5·10–5 г/л, а ў паўночных вагаецца ў межах ад 2·10–8 да 2·10–7 г/л. З прыродных радыенуклiдаў з працяглым тэрмiнам жыцця ў прыродных водах больш за ўсё 40К (да 330 пКi/л у марской вадзе). У дажджавой вадзе канцэнтрацыя радыенуклiдаў невялiкая. Выключэнне складаюць 3Н i 7Ве, канцэнтрацыя якiх дасягае дзесяткаў пКi/л.

нiжэйшая, чым у глебе, на якой раслiны растуць. Выключэнне складаюць

40К, 14С i 3Н, якiя iнтэнсiўна засвойваюцца раслiнамi i жывёламi. Разлiковыя даныя аб магчымых узроўнях паступлення радыенуклiдаў у арганiзм чалавека прыведзены ў табл.

ў паветра ў вынiку выветрывальнасці зямных парод i гнiення арганiчных

рэчываў. Iстотнае значэнне мае дыфузiя з глебы ў прыземныя слаi атмасферы радону (222Rn) i торыю (232Th).
Радыеактыўнасць атмасфернага паветра вагаецца ў шырокiх межах i залежыць ад месцазнаходжання, утрымання радыенуклiдаў у мацярынскiх пародах, пары года, стану атмасферы i г. д.
Сярэдняя канцэнтрацыя радыеактыўнай аэразолi ў паветры, Кi/л:
-актыўнай аэразолi – 4·10–13,
-актыўнай – 3,1·10–13. Для радону сярэдняя канцэнтрацыя ў прыземных слаях паветра прымаецца роўнай 7·10–14 Кi/л.

з'яўляецца распад прыродных радыенуклiдаў зямной кары i атмасферы. Па паходжаннi

ўсе прыродныя радыенуклiды, якiя стаяць па-за радыеактыўнымi сем'ямi, дзеляцца на тры групы:
1) радыенуклiды, якiя стаяць па-за радыеактыўнымi сем'ямi;
2) радыенуклiды уранава-радыевага, актынiевага i торыевага радоў;
3) прыродныя радыенуклiды, якiя непасрэдна ўтвараюцца ў бiясферы ў вынiку ўзаемадзеяння касмiчнага выпраменьвання з зямной атмасферай (касмагенныя радыенуклiды).

нумарам Z  82. Яны ўтвараюць тры радыеактыўныя сямействы:
1) урану (роданачальнiк

238U : T1/2 = 4,5·109 гадоў);
2) актынiю (роданачальнiк 235U : T1/2 = 7,1·108 гадоў);
3)торыю (роданачальнiк 232Th : T1/2 = 1,4·1010 гадоў).
Гэтыя сямействы ўключаюць 17, 14 i 12 паслядоўна размешчаных радыеактыўных iзатопаў. Канчатковымi прадуктамi iх распаду з'яўляюцца стабiльныя iзатопы свiнцу 206Pb, 207Pb, 208Pb. Большая частка прамежкавых прадуктаў у гэтых сямействах кароткажывучая, а iх наяўнасць у навакольным асяроддзi пастаянна папаўняецца ў працэсе распаду мацярынскiх радыенуклiдаў.
У раёнах, дзе маюцца радовiшчы руд з павышаным утрыманнем прыродных радыенуклiдаў, радыяцыйны фон павышаецца ў сотнi i тысячы разоў. Такiя ўчасткi могуць служыць зручнымi стацыянарнымi палiгонамi для комплексных радыеэкалагiчных даследаванняў.

вугалю, радыеактыўных адходаў, работы розных установак, выкарыстання радыеактыўнага палiва, ядзерных

выпрабаванняў, аварый на АЭС, уцечкi радыеактыўных рэчываў i iнш. Гэтыя крынiцы садзейнiчаюць 2–3-кратнаму павелiчэнню радыяцыйнага фону ў параўнаннi з прыродным (Вазняк В. Я, Iльеш В. А., Пральнiкаў А. Е.).
У вынiку ўздзеяння прыроднага i тэхнагеннага радыяцыйнага фонаў кожны жыхар Зямлi ў сярэднiм за год атрымлiвае сумарную дозу 33–500 мбэр.
Гэта звычайнае асяроддзе нашага пражывання ў сучасным свеце.

геаметрычных прыметах крынiцы выпраменьвання дзеляцца на кропкавыя i размеркаваныя па

паверхнi або аб'ёме.
У залежнасцi ад тыпу крынiцы размеркаванне паглынутых доз па гарызанталi i вертыкалi ляснога бiягеацэнозу iстотна адрознiваецца.

ў эксперыментальных даследаваннях для вывучэння ўздзеяння iанiзуючых выпраменьванняў на экалагiчныя

сiстэмы ў прыродных умовах. З такiх крынiц цiкавасць для радыеэколага прадстаўляюць толькi моцнапранiкальныя выпраменьваннi (-выпраменьваннi i нейтроны). Слабапранiкальнае паглынаецца ў самай крынiцы i паблiзу яе, i ўклад яго ў паглынутую дозу ўжо на адлегласцi 1 м ад крынiцы надзвычай малы. Нераўнамернасць апраменьвання ад кропкавых стацыянарных крынiц прыводзiць да таго, што ствараемая iмi доза хутка змяншаецца з павелiчэннем адлегласцi. У сувязi з гэтым немагчыма раўнамерна апраменьваць даволi вялiкiя ўчасткi лесу.

выпадзеннямi з атмасферы, паступленнi ў глебу прадуктаў перапрацоўкi ўранавых руд,

рудных ствалоў, шахтавых вод i iнш.
Дозы апраменьвання жывёл i раслiн складаюцца з наступных кампанентаў:
1) дозы знешняга апраменьвання ў асноўным ад выпраменьвання радыенуклiдаў, якiя затрымалiся на раслiнным покрыве i паступiлi на паверхню глебы;
2) дозы ўнутранага апраменьвання ад iнкарпараваных радыенуклiдаў. Уклад iх у агульную дозу апраменьвання можа быць вызначаны разлiковым метадам па даных аб размеркаваннi радыенуклiдаў у кампанентах бiягеацэнозу i дынамiцы гэтага размеркавання ў часе.

за параўнальна кароткi прамежак часу . Працягласць iнтэрвалу залежыць ад

фiзiялагiчнага стану арганiзма.

за кошт некалькiх, у прасцейшым выпадку двух, фракцый доз. Калi

фракцыi доз роўныя памiж сабой, гаворка iдзе аб эквiвалентным фракцыянаваннi, у iншых выпадках – аб неэквiвалентным.

дозу апраменьвання за перыяд, што iстотна перавышае кароткi iнтэрвал. Пралангiраванае

апраменьванне можа быць фракцыянаваным i нефракцыянаваным. Пры фракцыянаваным можна змяняць значэннi фракцыi дозы, iнтэрвал памiж фракцыямi, працягласць апраменьвання для кожнай фракцыi дозы

змяняецца на працягу ўсяго жыцця арганiзмаў. Такое апраменьванне ў малых

дозах раслiны зведваюць ў прыродным асяроддзi за кошт прыродных радыеактыўных элементаў i касмiчнага выпраменьвання

выпадку любая частка раслiны атрымлiвае аднолькавую дозу радыяцыi, у другiм

– разавыя дозы.

чалавека, таму iх выяўленне i вымярэнне праводзiцца ўскосным шляхам пры

выкарыстаннi якiх-небудзь iх уласцiвасцей.
Праходжанне ядзерных часцiц праз рэчыва суправаджаецца ўтварэннем свабодных электронаў, iонаў, узнiкненнем светлавых успышак, хiмiчных i цеплавых эфектаў.
У вынiку гэтага iанiзуючыя выпраменьваннi могуць быць зарэгiстраваны наступнымi метадамi:
iанiзацыйным,
сцынтыляцыйным,
люмiнесцэнтным,
фатаграфiчным,
хiмiчным i
каларыметрычным.

уплывам любога вiду iанiзуючага выпраменьвання ў рычыве з нейтральных атамаў

або малекул утвараюцца iоны – часцiцы, якiя нясуць дадатны або адмоўны зарады. Iоны, што ўтвараюцца ў звычайных умовах, iснуюць нядоўга. Яны зноў аб'ядноўваюцца ў нейтральныя атамы i малекулы. У электрычным полi дастаткова хутка ўзнiкае накiраваны рух зараджаных часцiц да адпаведных электродаў, у вынiку чаго рэкамбiнацыя нязначная. Узнiкае так званы iанiзацыйны ток. Вымярэнне велiчынi току дае магчымасць атрымаць уяўленне аб iнтэнсiўнасцi iанiзуючага выпраменьвання

успышак, якiя ўзнiкаюць у люмiнесцыруючых рэчывах пры праходжаннi праз iх

выпраменьванняў. Успышкi святла (сцынтыляцыя) могуць быць зарэгiстраваны з дапамогай фотаэлектроннага памнажальнiка (ФЭП). Рэчывы, якiя здольны вылучаць святло пад уздзеяннем iанiзуючага выпраменьвання, называюцца сцынтылятарамi

уздзеяннем выпраменьвання ў люмiнафорах спачатку ўтвараюцца цэнтры фоталюмiнесцэнцыi, а затым

пры асвятленнi ультрафiялетавым святлом узнiкае бачная люмiнесцэнцыя, iнтэнсiўнасць якой спачатку прапарцыянальна дозе (10–2–10 Гр), затым (пры 3,5·102 Гр) дасягае максiмуму, а пры далейшым павышэннi дозы, падае. Утвораныя цэнтры радыетэрмалюмiнесцэнцыi не разбураюцца пры ўздзеяннi ўльтрафiялетавага святла. У выпадку радыетэрмалюмiнесцэнцыi паглынутая энергiя выпраменьвання ператвараецца ў люмiнесцэнцыю пры награваннi. Iнтэнсiўнасць люмiнесцэнцыi прапарцыянальна дозе выпраменьвання. Пры нагрэве адбываецца разбурэнне створаных iанiзуючым выпраменьваннем цэнтраў люмiнесцэнцыi.

дазiметрычнай фотаплёнкi пасля апраменьвання ў некаторым дыяпазоне пачарненняў прапарцыянальна экспазiцыйнай

дозе. Дазiметрычныя фотаплёнкi тыпу РМ-5-1, РМ-5-3, РМ-5-4 дазваляюць рэгiстраваць -выпраменьванне ў дыяпазоне экспазiцыйных доз 0,02–2,0; 0,3–12,0 i 0,01–0,70–50 Р адпаведна. Здольнасць фотаэмульсii рэгiстраваць выпраменьваннi, ператвораныя рознымi фiльтрамi, дазваляе атрымлiваць звесткi аб колькасцi вымяраемага iанiзуючага выпраменьвання. Да недахопаў метаду адносяцца нязначная адчувальнасць да малых доз, немагчымасць вымярэння атрыманай дозы непасрэдна

малекул або iонаў, якiя ўтвараюцца пры паглынаннi рэчывам энергii. Для

вымярэння дозы ў межах 2,0–400 Гр звычайна выкарыстоўваецца ферасульфатны, а для больш высокiх доз – цэрыевы дазiметр. Хiмiчныя метады дазiметрыi па адчувальнасцi значна ўступаюць пералiчаным.
Каларыметрычны метад заснаваны на вымярэннi цяпла, якое выдзяляецца ў рэчыве пры паглынаннi выпраменьвання

паветра, раслiннасцi, глебы, прадуктаў харчавання i iншых кампанентаў могуць выкарыстоўвацца

розныя прыборы. У залежнасцi ад мэты i дакладнасцi вымярэння яны падзяляюцца на iндыкатары, радыёметры, рентгенаметры i дазiметры, а па канструкцыi – на кiшэнныя (для iндывiдуальнага дазiметрычнага i радыеметрычнага кантролю), пераносныя (для групавога дазiметрычнага i радыяцыйнага кантролю, вызначэння радыеактыўнасцi i яе ўдзельнай велiчынi ў аб'ектах навакольнага асяроддзя, -радыекартаграфавання паверхнi глебы, вызначэння радыеактыўнай забруджанасцi пабудоў, леса- i сельскагаспадарчых машын i механiзмаў i iнш.)

небяспечных месцах, вызначэння ўдзельнай або аб'ёмнай актыўнасцi проб глебы, раслiннасцi,

прадуктаў харчавання, вады i iнш.).

сiлкавання, прыстасавання для ператварэння iнфармацыi ад дэтэктара i блока рэгiстрацыi.

Гэтыя прыборы характарызуюцца сярэдняй адчувальнасцю,
адрозным часам,
узнаўляльнасцю вынiкаў вымярэнняў, тэмпературнай i
механiчнай устойлiвасцю.