Слайд 1Орындаған: Стамбек Ұ.М.
2008-ЖМФ
Тексерген: Калиева Г.Т.
Қарағанды 2014 жыл
Қарағанды Мемлекеттік Медицина Университеті
Молекулярлық
биология және медициналық генетика
СӨЖ
Тақырыбы: Қартаюдың негіздері. Геронтология мәселелері.
Слайд 2І. КІРІСПЕ
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
- ҚАРТАЮДЫҢ ЖАЛПЫ ЗАҢДЫЛЫҒЫ
- ҚАРТАЮДЫҢ ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ БЕЛГІЛЕРІ
-
АДАМНЫҢ ЖЕКЕ МҮШЕЛЕРІНДЕГІ ҚАРТАЮ ПРОЦЕСІ
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
ЖОСПАРЫ:
Слайд 3Қартаю- барлық тірі ағзаларға тән жалпы биологиялық құбылыс болып саналады.
Қартаю-онтогенез
қорытындысы,ағзада ерекше құрылымдық ,қызметтік және биохимиялық өзгерістердің пайда болуымен сипатталатын
құбылыс.
Слайд 4Герантология (гр.geron-шал) қартаю құбылысының негізгі заңдылықтарын молекулалық және жасушалық деңгейден
бастап тұтас ағза деңгейінде анықтайды.
Слайд 6Қартаю процесінің дамуы үшін
1) гетерехрондылық
2) гетеротроптық
3)гетерокинетикалылық тән.
Слайд 7Гетерехрондық -қартаю кезіндегі әр жасушалар арасындағы айырмашылықтың болуы.Адамдағы тимустың атрофиясы
13-15 жаста басталады,ал гипофиз безінің кейбір функциялары терең қарттық кезеңде
байқалады.
Гетерокинетикалық - қартаюдың түрлі ағза мүшесінде түрлі жылдамдықпен жүруі.
Гетеротоптық – қартаюдың ағза мүшелерінде көрініс беруі.Жасуша байланысы ағзада бірдей емес қартаю процесі миға түрлі кеңістікте әсер етеді.
Слайд 8Қартаю-бұл ағзадағы баяу жүретін процесс.Қартаю кезінде ағза өзінің түрлі мүмкіндіктерінен
айрылады.
Мысалға:
-регенерация құбылысының деңгейі төмендейді.
-Қоршаған ортаға бейімділіктің жоғалады,адаптация деңгейі
төмен.
-Аурулар мен травмаларға жиі ұшырайды.
Бұл қаиет бүкіл тірі ағзаға тән қасиет.
Слайд 9Өмір сүру ұзақтығы жағынан жануарлар арасында түрлеріне,
тұқымдастарына байланысты түрлі келеді.
Көп
жағдайда өмір сүру ұзақтығы ұрпақ қалдырғанына байланысты келеді.
1)көп ұрпақ беретіндер
аз өмір сүреді.
2)жануарлардың көлеміне, миының салмағына,
метаболизмнің активтілігіне
де байланысты болады.
Слайд 10L=5.5E(0.54)S(0.34)M(0.42)
1.Ми салмағы
2.дененің салмағы
3.зат алмасу процесінің 4.қарқындылығы
Бұл сүтқоректілерде эмперикалық теңдеумен
беріледі:
E=ми салмағы
S=дене салмағы
M=метаболизм процесі
Слайд 11Қартаюдың жалпы физиологиялық
белгілері
Қарттық кезеңде ағза құрылысы мен құрамының өзгеруі
қалыпты процесс.Көп ғасырларға дейін адамдар бұл процесті тоқтатудың амалын ойлады.Тек
20 ғасырдың ортасынан бастап биологиялық және медициналық зерттеулер жүргізе бастады.
Слайд 12Салмақ және дене құрамы
Көптеген ұлпалар мен бұлшықеттерден тұратын адам денесі
қартайған кезде өзінің максимальды бөлігінің үштен бір бөлігін құрайды.Дененің кішіреюіне
қарамастан ұлпалар,тері жіне бұлшықеттер өз бойларына көптеп су жинайды.
Слайд 13Бүкіл омыртқалылардың жасушаларының құрылысы бірдей.Олар 2 типті ақуыздың
коллаген
Эластиннен тұрады.
Қартаю
кезіндегі ұлпа құрылысындағы өзгеріс
Слайд 14Коллаген
Ағзадағы барлық ақуыздың үштен бір бөлігін құрайды.Теріде,сүйекте кездеседі.Жасуша синтезінен кейін
коллаген еріген күйінде (тронколлаген) болады.Ақырындап ол полимеризация құбылысынан өтіп,қалыпты формасына
келеді.
Филаментарлық коллаген-жас өскен сайын ақуыздық торға айналады.Олар көздің кристалдық линзаларына ұқсайды.Қартаюдың әсерінен қантамырлардың серпімділігі мен созылғыштығы төмендейді,бұл коллагендердің фрагментациясы әсерінен.
Слайд 15Жасушалық деңгейде қартаю,ол жасуша бөлінуінің баяулауымен түсіндіріледі.Бұл процесс көбнесе сомалық
жасушалардың бөлінуінің нәтижесі болып саналады.
Себебі:бұл аралық активті теломеразалардың жоқтығы нәтижесінде
хромосома ұштары”теломерлер”әр бөлінуде қысқарып отырады.Адамның сомалық жасушасы 52 рет бөліне алады,осыдан кейін теломерлер жоғалады,жасушада апоптоз процесі іске асады. Л.Хейфлик литин және оған негізделген А.Оловниковтың ” теломерлік гипотезасын ” айтуға болады.
Слайд 16Қартайған жасушадағы ең маңызды өзгеріс
Жасуша арасында
пигменттердің,
инертті зиян заттардың жинақталуы.
Липофуцин
пигменті жүрек бұлшықеттерінде пайда болады.Ол адам туылғаннан 10 жасқа дейін
болмайды.Ал қартайған кезде 90 жаста жасушаның 3 % алып жатады.Сонымен қатар металдар да жинақталады,бірақ олардың көлемі аса көп емес.
Слайд 17Ағзадағы қартаю кезіндегі жеке органдар
Қан айналым жүйесі-жүрек бұлшықеттерінің атрофиясы,әсіресе сол
жүрекшедегі қақпақшалардың кальификациясы.Жүрек қан тамырларының серпімділігі мен созылғыштығының әлсіреуі.(атеросклероз).Бұлшықеттерге,жүрекке қан
тығыз керек болғанда қанның баяу жүруі,оттегінің жеткілікті бар мүшеге таралмауы,Осындай салдардан соң өкпенің активтілігі бұзылады.
Слайд 19Қаңқа құрылысы
Кәрілік жаста сүйектер құрамындағы Ca азайып,мықты болудан қалады(остеопороз).Сынудың көп
болуы осы шақта
Слайд 20Бездерге әсері
Ішкі секреция бездерінің қызметіне де айтарлықтай өзгерістер байқалады-кейбір бездердің
қызметі төмендеп,гормондарды аз мөлшерде бөліп шығарады,мысалы жыныс бездері,қалқанша безі,бүйрек үсті
безі,ал кейбіреулерінің қызметі керсінше жоғарылайды-гипофиз.
Слайд 21Теріге әсері
50 жастан кейін адам терісінде тұрақты өзгерістер:
тыртықтар
меңдер
сүйелдер
әжімдер
пайда болады.Бұның негізгі себебі: осы кезде тері асты май қабаты
бірте-бірте жұқарып жойылады.Бұл терінің құрғақтауына,оның иімділігінің төмендеуіне алып келеді.
Слайд 22Ас қорыту жүйесінде
Тістер босап,қаусап түсе бастайды.Ас қорыту сөлдерінің бөлінуі азаяды.Жас
ұлғайған сайын ағзаның иммундық реакциясы өзгереді,гуморальдық және жасушалық иммунитет төмендейді.
Слайд 23Адамдарда өмір сүруінің биологиялық мүмкіншіліктері 120-150жыл,дегенмен осы жасқа дейін өмір
сүрушілер-ұзақ өмір сүрушілер.Ұзақ өмір сүрушілер барлық елдерде де кездеседі.Сол сияқты
Қазақстан да
Ұлы Жамбыл- 100 жыл өмір сүргені бәрімізге айғақ. Дегенмен
ұзақ өмір сүрушілер
Абхазияда
Аджария
Грузия
Әзірбайжан
Солтүстік Кавказ
Таулы Алтайда жиі кездеседі
Слайд 24Дүниеде ең ұзақ өмір сүрген , Гинннестің рекордтар кітабына енген
Шерәлі Мүслімов
ол 168 жыл
әкесі 110
шешесі 90- жыл
өмір сүрген.
Слайд 25 японцу Томодзи Танабэ, Tomoji Tanabe, 111 лет.
Жа Жанна-Луиза
Кальман, Jeanne Louise Calment. 122 года. Франция.
Слайд 26 Қартаю барлық тірі ағзаларға тән жалпы биологиялық құбылыс
болып табылады. Қартаю онтогенез қорытындысы, ағзада ерекше құрылымдық қызметтік және
биохимиялық өзгерістердің пайда болуымен сипатталатын құбылыс. Герантология қартаю құбылысының негізгі заңдылықтарын молекулалық және жасушалық деңгейден бастап тұтас ағза деңгейінде анықтайды, оның даму ерекшеліктерін емдеу және аурудың алдын алу проблемаларын зерттейді. Қартаю және ұзақ өмір сүру мәселелері барлық уақытта ғалымдарды ойландырып келген мәселе. Ол әсіресе ХХ ғасырда халық құрамында терең демографиялық өзгерістердің белең алуына байланысты ерекше мәнге ие болып отыр, себебі көптеген экономикалық дамыған елдерде кәрі адамдар саны өсуде. Геронтологияның міндеті тек ғана адам өмірін ұзарту емес, сол сияқты кәрі адамдардың қоғамдық өмірге және еңбек қатынастарына белсенді араласуына көмектесу, яғни олардың белсенді және толыққанды өмір сүру мүмкіншіліктерін ұзарту болып табылады.
ҚОРЫТЫНДЫ
Слайд 27 Пайдаланылған әдебиеттер:
Стамбеков С.Ж., Петухов В.Л. Молекулалық
биология, Новосибирск: Семей МУ, 2003
Қуандықов Е.О, С.А. Әбилаев «Медициналық биология
және генетика»
Қазақ ұлттық энциклопедиясы.
Интернет.