ПУБЛІЦЫСТЫКА І РЫТОРЫКА

толькі ў сувязі з іншымі словамі, у кантэксце. Таму сінтаксіс,

які вывучае правілы і спосабы спалучэння слоў у сказе і словазлучэнні, моўна-кампазіцыйную будову літаратурнага твора ў цэлым, мае выключна важнае значэнне для стылістыкі публіцыстычных жанраў.

аўтара, звернуты да чытачоў з мэтаю развіць пэўную сістэму ідэй,

свій погляд га тую ці іншую праблему грамадска-палітычнага жыцця і заклікаць іх да актыўнага дзеяння. У залежнасці ад зместу і жанравай разнавіднасці артыкула, ад тых канкрэтных задач, якія ставіць перад сабою журналіст, выкладанне тэмы можа прымаць розныя формы маналога.
Тэндэнцыя – імкненне да шматпланавасці, паліфанічнасці апісання.

толькі ў тым выпадку, калі ўсе разнародныя часткі, якладнікі твора,

звязваюцца ўнутрана пры дапамозе аўтарскага “я” журналіста. Аўтарская мадальнасць, якая працінае ўсе часткі твора, робіць знешне разнародны тэкст унутрана адзіным.
Г.Салганік: “Аўтарскае “я” рэпарцёра – гэта і кампазіцыйны, і стылістычны, і сюжэтны цэнтр рэпартажу, рухаючая спружына развіцця сюжэту”.
Гэтыя словы можна з поўным правам аднесці да любога журналісцкага твора.

ў будове маўлення аўтара, асабліва ў яго сінтаксісе. Агульнай адметнай

рысай сінтаксісу публіцыстычнага твора з’яўляецца тое, што гэта літаратурна апрацаваны сінтаксіс, г.зн. З упарадкаванымі, прыведзенымі да раўнавагі, сіметрычнасці сінтаксічнымі адзінкамі ў ім.

жанраў з’яўляецца шырокае выкарыстанне ў іх сродкаў так званага паэтычнага

сінтаксісу, або рытарычных фігур, якія былі вызначаны і класіфікаваны яшчэ антычнай рыторыкай.
Карыстаючыся тымі ці іншымі традыцыйнымі прыёмамі сінтаксічнай арганізацыі публіцыстычнага твора, трэба заўсёды памятаць, што яны павінны стылістычна апраўдвацца, матывавацца, адпавядаць зместу, жанравым асаблівасцям твора і тым творчым задачам, якія ставіць перад сабою журналіст.

шырока ўжываецца публіцыстамі, з’яўляецца анафара. Сутнасць яе заключаецца ў тым,

што некалькі сказаў або абзацаў пачынаюцца аднолькавым словам або групай слоў.

У эпіфары, у процілегласць анафары, суседнія сказы заканчваюцца аднолькавым словам або групай слоў, што таксама ўзмацняе, падкрэслівае іх.

сказаў. У гэтым выпадку члены сказа расстаўлены ў адной паслядоўнасці

і выражаны аднолькавымі формамі.
Часа ў пачатку новага сказа (або яго часткі) паўтараецца слова, якім закончаны папярэдні сказ. Гэты прыём называецца кампазіцыйным стыкам.
Ужытае ў пачатку і ў канцы апошняга сказа, слова ўтварае кальцо страфы, якое кампазіцыйна абрамляе сказ.

маўлення, з’яўляецца градацыя.
Вялікую выразнасць, яркасць і дакладнасць надае мове ўдалае

ўжыванне антытэзы – супрацьстаўленне двух кантрасных процілеглых паняццяў.
Для пацверджання пэўнай думкі ўжываецца рытарычнае пытанне. Часам выкарыстоўваецца чаргаванне пытання і адказу, які падкрэслівае катэгарычнасць выказвання.

парнае (упарадкаванае) пералічэнне аднародных членаў сказа.

Тое ж самае можна сказаць

і пра так званыя інтанацыйныя кантрасты – чаргаванне злучнікавага і бяззлучнікавага спалучэння аднародных членаў.

– перастаноўкі членаў сказа. Як вядома, асноўным прынцыпам парадку слоў

у спакойнай дзелавой мове з’яўляецца пастаноўка на першае месца таго члена сказа (або групы іх), які выражае вядомае, а пасля – таго, які выражае нешта новае. Калі ж “новае” выносіцца на першае месца, то гэтым яно падкрэсліваецца, акцэнтуецца, што надае мове большую выразнасць, экспрэсіўнасць. Такі парадак называецца эмфатычным (грэч. =выразнасць) і павінен быць у тэксце эстэтычна апраўданы, матываваны мэтай выказвання.

разнавіднасць складанага сказа, які вылучаецца своеасаблівай музычнасцю і рытмічнасцю гучання.

Перыяд выразна паспадаецца на дзве сінтаксічныя часткі, адна з якіх чытаецца з павышэннем інтанацыі, а другая – з паніжэннем. Першая частка перыяда пры чытанні звычайна заканчваецца некаторай паўзай – кальмінацыйным пунктам, пасля якога пачынаецца другая частка.

тканіну твора элементаў гутарковых форм. Сінтаксіс гутарковай мовы адрозніваецца тым,

што тут выкарыстоўваюцца галоўным чынам простыя, часам няпоўныя сказы, якія нярэдка дапаўняюцца рознымі пабочнымі заўвагамі, не звязанымі моцнай сінтаксічнай сувяззю з астатнімі членамі сказа. Гэта надае мове большую непасрэднасць, эмацыянальнасць, экспрэсіўнасць і дынамізм.

адсутнічаюць некаторыя члены сказа, што лёгка ўзнаўляюцца. Такая з’ява ўласцівая

не толькі мове дзеючых асоб, але і мове аўтара.
Характэрнай прыкметай стылю сучаснага артыкула з’яўляецца пытальна-адказная форма выкладу, што таксама ідзе ад гутарковага сінтаксісу. Часта ўжываюцца пытанні, звернутыя як быццам да сябе – унутраны дыялог.

чужую мову – дыялогі, няўлясна-простую моу. Што таксама ажыўляе выкладанне,

надае яму гутарковую непасрэднасць і экспрэсіўнасць.
Няўласна-простая мова ў стылістычных адносінах займае прамежкавае становішча паміж простай і ўскоснай мовай. Яна перадаецца з пункту гледжання аўтара твора з захаваннем асаблівасцяў гаворкі персанажа.

“на хаду”, ствараюць сказы з так званымі далучальнымі канструкцыямі. У

гэтым выпадку да асноўнага сказа далучаюцца новыя сказы або асобныя члены сказа, што стварае ўражанне паступовага, нарастаючага развіцця думкі.
Ыядомыя і сінтаксічныя канструкцыі з займеннікам і прыдаткам-назоўнікам для ўдакладнення думкі.

выражае шырока распаўсюджаны ў мове публіцыстыкі прыём “актуалізацыі сінтагм шляхам

іх вынясення ў акцэнтуемую пазіцыю” (Н.Шведава).
Выкарыстанне шматлікіх гутарковых эсродкаў сінтаксісу ні ў якім разе нельга расцэньваць як самамэту, як універсальны сродак стварэння жывасці, непасрэднасці размовы з чытачом, як абавязковы, і прытым станоўчы паказчык “сучаснай манеры” выкладу думак.

глыбокага пранікнення ў сэнс грамадскай з’явы, што празмерным ужываннем гутарковых,

паэтычна-прамоўніцкіх або інтымна-лірычных сродкаў маўлення прыкрываюць недахоп глыбокіх думак і цвярозага аналізу рэчаіснасці, а гэта ўрэшце зніжае грамадска-палітычную значнасць, вагу журналісцкага выступлення.

лагічна-разумовага і эмацыянальна-вобразнага мыслення – прыводзіць часам да змяшэння планаў

адлюстравання рэчаіснасці і дэфармацыі жанраў.