Сулейман Демирел Университеті

сипаттамалары.

Зиянды факторлардың нормалары және олардан қорғану шаралары.

дамуы жабдықтарды пайдаланумен байланысты болады, олар жұмыс барысында механикалық тербелістерді

жасайды, соңғылардың зияндылық әсері жиілігінен, қарқындылығынан және ортадан байланысты әртүрлі болады. Бұл тербелістер шуылға және дірілге бөлінеді. Естілетін жиіліктер ауқымында таратылатын тербелістерді адам дыбыс ретінде қабылдайды.

тербелістер кезіндегі әртүрлі жиіліктер мен қарқындылықты (күшті) дыбыстардың ретсіз тіркесуі.

Ұзақ шуылдың әсері құлақтың есітуін және көздің көруін төмендетеді, қан қысымын көтереді, орта жүйке және жүрек-сауыт жүйелерін шаршатады, нәтижесінде жұмысшының жұмысында қателер саны көбейеді, еңбек өнімділігі төмендейді. Адамның есту органдары 16...20 000 Гц жиілікті дыбыс толқындарын қабылдайды.  20 Гц-тен төмен (инфрадыбыс) және 20 000Гц-тен жоғары (ультрадыбыс) тербелістер құлаққа әсер етпейді, бірақ толық ағзаға биологиялық әсерін тигізеді.
Ортаның дыбыстық тербелістер бөлшектері кезінде содаауыспалы қысым пайда болады, оны дыбыс қысым Р деп атайды. Дыбыс толқындарын тарату энергияны ауыстырумен ілеседі, шамасы дыбыс қарқындылығымен І анықталады. Адам есітіп анықталатын ең аз дыбыс қысымын Р0 және ең аз дыбыс қарқындылығын І0 табалдырықтық деп атайды.
Дыбыс қысымының деңгейін өлшейтін бірлігі үшін децибел (дБ) қабылданған. Адамның есітитін органдары қабылдайтын дыбыстар ауқымы - 0 ...140 дБ шектерінде болады. 130дБ дыбыс деңгейі  ауыртатын сезімді шақырады, ал 150 дБ әр жиілікте есіту қабілетін зақымдайды.

мен есту катализаторын зақымдайды, ендогендік жүйенің қызметіне өзгерістер енгізеді, сонымен

қатар адамның еңбек қабілеттерін төмендетіп, жарақаттар мен кәсіби аурудың себептерінің бірі болып есептелінеді.
Шудың адам ағзасына тигізетін зияндарының дәрежесіне төмендегі негізгі факторлармен анықталынады:
Шудың деңгейі мен дыбыстың күші немесе қарқындылығы
Шудың жиілік спекторы
Шудың әсерінің жиілігінің ұзақтығы
Шудың деңгейі деп белгілі бір сырқы беттің ауданы арқылы бір секундты дыбыс ағыны арқылы өтетін энергия мөлшерін айтады. Адамның есту аппаратының ажырата алатын энергия диапазоны болады. Оның төменгі шекарасы “есту табалдырығы ”, ал жоғарғы “ауырту табалдырығы” деп атайды.

шу спекторына байланысты 3 топқа бөлінеді:
1-ші класс –төменгі жиілікті

шулар, 400Гц. Соғылатын бөлшектері жоқ, жәй жүрісті агрегаттар мен механизмдердің шулары.
2-ші класс – орташа жиілікті шулар, 400-1000Гц, дөңгеленіп қозғалатын агрегаттар мен машиналардың шулары.
3-ші класс – орташа жиілікті шулар – 1000Гц-тен жоғары шулар.

Спектрлік сипаттамасы бойынша шудың жиіктелінуі:
ақ – энергия деңгейі барлық жиілікке бірдей тепе – тең бөлінген.
кең жолақты – кеңділігі бір октавадан жоғары үздіксіз спектрлі.
тональды – спектрінде айқын дискеретті тондары бар.
Тәжірибелік мақсатта шудың тондық сипаттамасы бір жолақтағы шу деңгейі көршілес жолақтағыдан 10 дБ-дан аса жоғары болатын жиіліктің 1/3 октавалық жолағында анықталады.

– шу өлшегіштің «медленно» уақыттық сипаттамасы бойынша өлшегенде, 8 сағаттық

жұмыс күнінде (жұмыс ауысымында) уақытқа қарай деңгейі 5 дБ-ден көпке өзгермейтін шу.
тұрақсыз – уақытқа қарай дыбыс деңгейінің 5дБ-ден жоғары өзгеруі.
Тұрақсыз шулар өз алдына төмендегідей бөлінеді:
уақытқа қарай ауытқитын – уақытқа қарай дыбыс деңгейінің үздіксіз өзгеруі.
үзілісті – дыбыс деңгейінің 5 дБ (А) және одан көпке сатылы өзгеруі, бұл жағдайда дыбыс деңгейі өзгермейтін уақыт аралығы 1 сек және одан жоғары

(берілетін) қатты, сұйық немесе иілімді денелердің мерзімдік тербелісі.
Діріл деп –

материялдық денелер мен машиналардың жұмысы кезінде пайда болатын тербелісті айтамыз. Дірілдің себебі – бір қалыпты емес күштің әсері. Дірілді сипаттайтың негізгі көрсеткіш: жиілік (Гц). Дірілдің адамға әсерін, адамның физиологиялық қасиетімен, жиілік спекторымен анықтайды.Өте қауіпті діріл 6-9Гц диапозонында жатыр, ол адамның өзінің ішкі мүмкіншіліктерінің тербеліс жиілігімен сәйкес келетіндіктен, әсіресе бас миының ырғағымен сәйкес келеді, соның салдарынан психологиялық және органикалық бұзылуларға алып келетін қабілеті бар, резонанс пайда болуы мүмкін. Көру күштілігінің бұзылуы 10...25Гц жиілікті диапозондағы діріл әсері кезінде бақыланады.

- өздігімен жүруші 2 категория – (көліктік-технологиялық діріл) -өндірістік бөлмелердің,

өнеркәсіптік 3 категория –(технологиялық діріл) – стационарлық машиналардың жұмысы 3 а категория - өндірістік бөлмелердің тұрақты 3 б категория – діріл генерациялаушы машиналар жоқ, 3 в категория – зауыттың басшылық бөлмелерінде, конструкторлық
Әсерінің бағыты бойынша жалпы діріл мынандай координаттарға бөлінеді:
Z - вертикальды жалпы діріл;  X - алға-артқа бағыты бойынша горизантальді діріл;  J - солға-оңға бағыты бойынша горизонтальді діріл;

– күшейткіші бар шуылөлшегіштер мен виброметрлер пайдаланылады. Шуыл мен дірілді

өлшейтіндер – ВШВ – МММ2 аспаптары кеңінен таралды.

және т.б. экран түрінде дыбысты оқшаулайтын және дыбысты жұтатын қондырғыларды

орнату арқылы шуылды төмендетудің тәсілдері кең таралым алды.
Шуды төмендетудің тиімді әдісі болып жабықтағы элементтердің соғылғандағы жанасу уақытын ұзарту болып табылады. Соққылардың жанасу уақытын ұзарту барысында қарқынды қозатын тербілістер спектрлерінің «қысылуы» болады, сондықтан соққы энергиясының көп бөлігі төмнгі жиілікті шу түрінде туындап, орташа және жоғары жиіліктердегі шулардың едәуір төмендеуіне себеп болады. Мысалы, екі соғылатын болат бұйымдардың біреуін (муфт, подшипник вкладыштарын және т.б.) пласстмастымен (текстолитті, капролонды және т.б.) ауыстырса, жанасу ұзақтығы 2,8 есе ұзарады. Ал егер шарлы диірмендердегі құрышты футерововчный плиталар мен тазалағыш барабандарды резеңкемен ауыстырса шуды төмендету өте нәтижелі болады

болмаған, немесе жұмысшылар жұмыс уақытының көбінде басқару постларында болатын жағдайларда,

қаптамалардың дыбыс тұмшалайтын құрылымдарды мен бақылау кабиналарын дұрыс таңдап орналастыру, жұмысшыларды іс жүзінде кез-келген шудан қажетті деңгейде қорғауға мүмкіндік береді.

болып табылады. ШҚҚ тиімділігі пайдаланылатын материалдардың құрылымынан, тығыздық күшінен, дұрыс

тағып ұстағаннан байланысты болады.

үшін неше түрлі тәсілдерді пайдаланады. Дірілді төмендету үшін вибродемпфирация –

механикалық тербелістер энергиясын энергияның басқа түріне, әсіресе жылулыққа айналдыру құбылысын кең қолданатын болды.  Дірілдің таратылатын көздерден: еденнен, жұмыс орнынан, орындықтан және т,б, пайда болуын бәсеңдету үшін дірілді оқшаулататындарды: резеңкені, тығындарды, киізді, болат серіппеліні кең қолданады. Жұмыс істейтіндерді ШҚҚ ретінде қалың резеңкелі табаны бар арнаулы аяқ-киімді пайдаланады. Қолды қорғау үшін биялай, қолғап, жапсырмалар мен төсемдер қажет болады, олар иіліп бәсеңдетуші материалдан дайындалады.

маңыздысы жұмыс және демалыс режімін дұрыс ұйымдастыру, денсаулығын әрдайым қадағалап

отыру, емдеу-алдын алу, мысалы, гидропроцедуралар (қол мен аяққа жылы ванналар, витаминдер беру) сияқты шараларын жасау болып табылады.