Тақырыбы: ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АЙМАҚТАРДЫҢ ТУРИЗМДІ ДАМЫТУДАҒЫ ОРНЫ МЕН РОЛІ

ортаның тұқым қоры мен табиғи қауымдастықты сақтау және оның ұдайы

жаңаруын қамтамасыз ету, экологиялық тепе-теңдікті орнату мен адам өміріне қажетті табиғи орта жағдайын жақсарту үшін, табиғи жағдайда ландшафтты аймақты дұрыс сақтау керек. Демек, табиғи ортаны, табиғи ресурстарды, сирек және жойылу қаупіндегі түрлерді сақтаудың, адам денсаулығын жақсарту және өмірлік деңгейін көтерудің, экожүйені тұрақтандырудың бір жолы -ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды дұрыс пайдалану. Ерекше қорғалатын табиғи аумақ табиғи ортаның сыры ашылмаған дүниеліктерін қарастырып, салыстырып, оны ғылыми тұрғыдан зерттеуге мүмкіндік береді және әрбір мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық, саяси даму жағдайын көрсетеді.

үшін, ең алдымен ЕҚТА ресурстарын пайдаланатын салалардың жағдайын зерттеп алу

қажет. Ғалым-зерттеушілердің табиғатты пайдалану туралы қосқан үлестері аз емес, олардың әрқайсысы өздерінің жете, тиянақты тәжірибелерімен ерекшеленеді. Дегенмен, отандық және шетелдік ғалым-зерттеушілердің еңбектерінде ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды әлемдік туризмдегі тиімділігі ғылыми тұрғыдан жеке-дара зерттеу нысаны ретінде толық қарастырылмаған. Сондықтанда,Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды әлемдік туризмді дамыту мақсатында пайдаланудың тиімділігімен байланысты мәселелердің күрделілігі мен көпжақтылығы, оның теориялық және тәжірибелік жағынан зерттелмеуі дипломдық жұмыс тақырыбының таңдалуына себепші болды.

табиғи аумақтарда туризмді дамыту жолдарының теориялық және әдістемелік негіздерін ашып,

іс-тәжірибелік құндылығын дәлелдеу және Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтарын дамыту туралы ұсыныстар әзірлеу. Зерттеу міндеттері: - Қазақстан Республикасында және шетелдерде ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда туризмді ұйымдастыру мен дамытудың теориялық-әдістемелік негіздерін зерттеу; - ерекше қорғалатын табиғи аумақ мазмұны мен туризмдегі тиімділігін анықтау; - ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда туризмді дамытуға әсер ететін факторларын айқындау; - Қазақстан Республикасындағы ерекше қорғалатын табиғи аймақтарда туризмді дамыту жолдарын ұсыну.

жұмыстың әдістемелік негіздері ерекше қорғалатын табиғи аймақтар, қоршаған ортаны қорғау,

ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда туризмді ұйымдастыру,туризм туралы түрлі әдебиеттерді зерделеу арқылы жүйелік, логикалық, статистика-экономикалық, салыстырмалы талдау, топтастыру, эксперттік бағалау әдістері қолданылды. Зерттеуде табиғат қорғау заңдары, заңдық-нормативтік құқықтық актілер жинағы, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы ұйымдастырушылық-экономикалық қатынасты реттейтін мемлекеттік бағдарламалар негізге ұстанды.

табиғи аумақтарды ұйымдастыру мен дамытудың теориялық-әдістемелік негіздерін айқындалды; - ерекше қорғалатын

табиғи аумақтардағы туризмді дамыту тиімділігін анықталды; - ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда туризмді дамытуға әсер ететін факторларын зерделенді; - Қазақстан Республикасындағы ерекше қорғалатын табиғи аймақтарда туризмді дамыту жолдары ұсынылды. Зерттеудің тәжірибелік маңызы. Алынған нәтижелер мен ұсынылған ұсыныстар келесі бағыттарда қолданылуы мүмкін: - ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жөніндегі мақсаттық бағдарламаларды республика деңгейде жоспарлауда; - қоршаған ортаны қорғау мен биоалуандылықты сақтау барысындағы жұмыстарда; - туризм, әлемдік туризммен айналысатын кәсіпорындардың іс-әрекеттерінде. Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.

мақсаты, қорғау және пайдалану ерекшеліктеріне және категорияларына байланысты бөлінеді (1-кесте).
Кесте-1

- Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың категориялары

да қорықтарды "ашық аспан аясындағы табиғат зертханасы" деп атайды. Сол

себепті, болашақ ұрпаққа табиғат байлығын кемеліне келтіре көркейген қалпында табыс етуде қорықтардың алар орны ерекше.

Шерхан МҰРТАЗА атамыз айтқандай, кез-келген мемлекеттің ең басты ұлттық байлығының,

дәулетінің, іргетасының бірі - оның табиғи қорлары, табиғат байлығы. Сондай мақтан тұтар байлығымыздың бірі - Ақсу-Жабағылы қорығы. Ақсу-Жабағлы қорығы бүгінгі күнде Қазақсатандағы экотуризмі ең жақсы дамыған қорық болып табылады. Ақсу-Жабағлы қорығындағы ресурстарға: қолайлы географиялық орнын, қолайлы табиғат жағдайлары (климат, жыл мезгілдері) мен жақын маңайда елді-мекендерді және де қорықтағы туристік құндылықтарды жатқызамыз.

маршрут «Жабағлы-Төңкеріс-Қасқасу» деп аталатын аймақ аралық маршрут.Маршруттың ұзақтығы 4-5 күн.

Жалпы маршрут ұзындығы 40 шақырым. Маршрут негізінен адамдардың жас ерекшелігіне қарай бөлінбейді, яғни жас ерекшелігіне байланысты ешқандай шектеулер жоқ. Өз маршрутым бойынша туристер санын 5 адам деп аламын.

сипаттап шығайық. 1-ші күні: Жабағлы ауылына (Шымкент қаласынан 80 километр жерде

орналасқан, 2100 халқы бар ауылды мекенге) келіп жету. Гид-нұсқаушымен танысу. Қорық мұражайы мен Сталактитовая деп аталатын үңгірді тамашалау. Жорыққа дайындық. Түнеу мен тамақтану Жабағлы аулындағы туристерге арналған қонақ үйлерде. 2-ші күн: таңғы астан кейін Жабағылыдан әсем де сұлу тау алды жерлермен жаяу Иірсуға дейін жету.Шамамен 6 километр.Түскі ас.Түстен кейін Таскора тауы арқылы ескі соқпақ жолдарды атпен өтіп, Қараалмын көпіріне дейін жету. Ақсу өзенінің көпірі арқылы өтіп, табиғатта, палаткаларда түнеу. 3-ші күн: атпен таулы аймақтар арқылы Төңкеріс ауылына дейін жету. Бұндағы маршрут Бала-Балдыбірек өзенін кесіп өтеді. Туристерге арналған қонақ үй типтес үйлерде тоқтау. Мәдени бағдарлама (елді-мекен халқының өмірімен,күнделікті тіршілігімен, мәдениетімен танысу немесе басқа да шаралар ұйымдастыру). Кешкі ас.Түнеу. 4-ші күні: Төңкерістен Сайрансу өзенің аңғарына дейін тау алды және биік емес асуларды өту арқылы жаяу жету. Түскі ас. Жайлаусай өзенін өтіп Сайрансу өзенінің аңғарына жете берер жолда палаткада тунеу. 5-ші күн : Сайрамсу өзені аңғарының бойымен жылжи отырып, Қасқасуға жету.

3800 теңге (үш уақыттық тамақтану кіреді) / 1 адамға

2) экскурсовод қызметі 130 теңге /1 адамға 3)музейге кіру 100 теңге /1 адамға 4)атты жалға алу 1400 теңге / 1 адамға барлық жол бойы 5)палатканы жалға алу 300 теңге / 1 адамға 2 теулікке 6)Төңкерістегі қонақ үй 2500 теңге (үш уақыттық тамақтану кіреді) / 1 адамға 7) жолдағы тамақтану 1000теңге /1 адамға Нәтижесі: 3800+130+1400+300+2500+1000=9130/ 1 адамға.

дамыту жолдары туралы жүргізілген жан-жақты талдаулар келесідей қорытынды мен ұсыныстар

жасауға мүмкіндік береді: 1.Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды ұйымдастыруда әлемдік туризмнің орны және географиялық ерекшеліктері ескерілуі тиіс. Мұндай ерекшеліктер қорғалатын аумақтардың әлемдік деңгейге көтерілуіне мүмкіндік береді. Бұл бір жағынан, шетелдерде осы саланы дамыту барысында жеткен жетістіктері мен кемшіліктерін саралауға, екінші жағынан, еліміздің қорғалатын аумақтардың статусы мен деңгейін көтеруге жетелейді. 2.Әлемдік тәжірибеде толыққанды мемлекеттік қаржыландыру қорғалатын аумақты сақтап, олардың алдарында тұрған көптеген міндеттерді шешуге мүмкіндік беруі керек.

механизмдерінің, басқару қызметінің әлсіз дамығандығы, маман кадрлардың жетіспеушілігі, халықтың экологиялық

білімдерінің төмендігі, жоспарлы жұмыстардың жүзеге аспауы және т.б. республикадағы ЕҚТА-дың қазіргі жағдайын экономикалық бағалауға қиыншылықтар туғызады. Сондықтан біздің көзқарасымыз бойынша экологиялық-экономикалық тұрғыдан ЕҚТА-дың экожүйесін табиғи қалпында сақтау және антропогенді әсерлерден қорғау үшін, ЕҚТА-ды бір-бірімен байланыстыратын экологиялық дәліздерді ұйымдастыру қажет, ал бұл ондағы мекен ететін жануарлар миграциясының еркін генетикалық ауысым жасауына мүмкіндік береді. Мұндай жүйені аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуы және түрғын халықтың қызығушылығын ескере отырып, ұйымдастыруымыз керек.

келешек ұрпаққа да қызмет көрсетуі тиіс. Яғни, аталған саланы дамыту

шараларын біздер ұзақ мерзімге де жоспарлаймыз. Біздің пікірімізше, жасалған менеджмент-жоспары қорықты дамытудың барлық бағыттарын қамтуға мүмкіндік береді. Осыған орай менеджмент-жоспарының басты мақсаты - Қазақстан Республикасындағы Ақсу-Жабағылы қорығының табиғат кешенін тұрақты сақтау, келешекте дамуының экологиялық-экономикалық және құқықтық механизмдерін жүзеге асыру, бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады.