ТАҚЫРЫП 9. Мемлекеттік басқару үрдісінде мемлекет пен қоғамның өзара

жоспары (1 сағат):
Мемлекеттің негізгі сипаттамалары. Мемлекеттің қоғамдық функциялары және мемлекеттік

басқарудың түрлері
Әкімшілік-мемлекеттік мекемелердегі бюрократия мен бюрократияшылдық
Мемлекеттік-әкімшілік аядағы шиеленістер (конфликтілер)

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

басқарудың түрлері
Мемлекет – кластық қоғамдағы саяси биліктің басты құралы.
Мемлекет - нақты

қоғамның саяси жүйесіндегі орталық билік институтын білдіретін қоғамдық дамудың белгілі кезеңінде қалыптасқан айрықша саяси құрылым.

Мемлекет – саяси ұйымдасқан демократиялық қоғамдағы билік жүйесі.
Мемлекет – қоғамның егеменді саяси-территориялық ұйымдасуы, ол бұқаралық билікпен, арнайы аппараттың болуымен сипатталады.

әділдік, еркін және теңдік қағидалары үстемдік ететін қоғамдық құрылым.
М.Туган-Барановский

“социализм” терминін шаруашылық ету құрылымының идеалы ретінде шектелмеген жеке кәсіпкерлікті қолдаған мектепке қайшы әлеуметтік модель ретінде қарастырған.
Социализм жеке-даралыққа қайшы құрылым.

Мемлекеттік социализм – мемлекеттің экономика және әлеуметтік қатынастарға араласуы.
Мемлекеттік социализм – капиталистік елдерде – әлеуметтік теңсіздікті азайтуға бағытталған реформаларды жүргізу мақсатында мемлекеттің экономикалық өмірге араласу саясаты.

негізделген теориялық қоғамдық және экономикалық құрылым.
Марксизмнің негізін қалаушылардың пікірлеріне

сәйкес, коммунизм – бұл жоғары дамыған өндіргіш күштердің болуы, қоғамды әлеуметтік класс, мемлекет және ақшаға бөлудің болмауы; өндіріс құралдарына жеке меншіктің болмауы.
Коммунизм қағидасы: «Әркім өзінің қабілеттіліктері бойынша, әркімнің қажеттіліктері бойынша!».

Коммунистік мемлекет (жұмысшылар мемлекеті) – басқару пролетариатты білдіретін бір партия қолында шоғырланып, коммунизмге қол жеткізу мақсаты көзделетін мемлекет.
Аталмыш елдерде құрылады: кәсіподақтар, зауыт комитеттері, тікелей демократия.
Батыс елдері өздерін социализмнен коммунизмге көшуге ұмтылатын социалистік мемлекет ретінде немесе жұмысшылар мемлекеті ретінде сипаттайды

мен еркіндігіне негізделген өндіру мен бөлудің экономикалық жүйесі. 
Экономикалық шешім қабылдаудағы

басты критерий – капиталды арттыру және пайда алуға ұмтылу.

Мемлекеттік капитализм –мемлекет және жеке капиталистік меншік арасындағы қатынастар жүйесі.
Оның мәні: қоғамда үстемдік етуші класс қызығушылығында жүзеге асырылатын экономикаға мемлекеттің араласуы.
Мемлекеттік капитализм – еркін сауда элементтері мен капитализм орын алатын жүйе.

болуы (мемлекет өкілеттігі жүзеге асырылатын);
Әрекет етуші билікті, азаматтардың құқықтары мен

міндеттерін бекітетін құқық нормаларының болуы;
Мемлекеттік егемендік.

Әлеуметтік институт ретінде келесі функцияларды атқарады:
қорғаныс;
интеграциялық;
экономикалық;
Әлеуметтік бақылау және т.б.

мемлекет іс-әрекетінің негізгі бағыттары
Мемлекеттің ішкі функциялары - бұл қоғамның ішкі

өмірін басқару бойынша мемлекет іс-әрекетінің негізгі бағыттары

Мемлекеттің сыртқы функциялары – бұл халықаралық сахнадағы мемлекет іс-әрекетінің негізгі бағыттары

байқалады
Азаматтық қоғам  - бұл мемлекеттік билік пен бизнестің тікелей араласуынан

алшақтатылған азаматтардың, еркін құрылған коммерциялық емес ұйымдар мен бірлестіктердің әрекет ету саласы

Азаматтық қоғам  - бұл адам құқықтарын сақтау кепілінің бірі;
Дамыған азаматтық қоғам – құқықтық мемлекетті қалыптастырудың алғышарты.

бағыныштыларға рұқсат, тыйым, тәртіптік санкция көмегімен директивті мәжбүрлеу арқылы тікелей

ықпал ету

Экономикалық басқару - шарушылық заңнама, қаржы, ақша, несиелік мемлекеттік саясат арқылы объектке жанама ықпал ету.
Мұнда тікелей директивті мәжбүрлеу жоқ;
Алайда заңнамаға қайшы келген жағдайда экономикалық санкциялар қолданылады (мысалы, салық төлемегені үшін айыппұл).

типі (А.И.Соловьев бойынша)

болады:
Дәстүрлі модельдің сипатты белгілері:
Тарихи қалыптасқан басқару тәртібі және басқару

аппаратындағы функциялардың бөлінуі;
Лауазымдар мен мекемелер иерархиясының аралас сипаты мен бөлінбеуі;
Кәсіби бюрократияның болмауы;
Дәстүрлі биліктің діни ағартылуы;
Шенеуніктер міндеттерінің нақты реттелуі мен кеңсе еңбегі мамандануының болмауы

Рационалды модельдің белгілері:
Мемлекеттік басқару жүйесінің рационалдануы;
Құқықтық нормалар, нұсқамалар мен әкімшілік ережелердің нақты жүйесі;
Басқару деңгейлерінің формалды иерархиясы;
Әкімшілік аппараттың функционалды жіктелуінің жоғары дәрежесі, басқарудың функционалды моделі;
Бюрократияның түрлі топтарының мәртебесін, материалды жағдайы мен қызмет бабы бойынша алға жылжуын реттейтін қағидалардың болуы;
Шенеуніктердің ерекше табы ретіндегі кәсіби бюрократияның қалыптасуы;
Шенеуніктер міндеттерінің нақты реттелуі және кеңсе еңбегінің мамандануы.

кеңсе және грекше κράτος — үстемдк ету, билік) – барлық

істер нұсқама бойынша әрекет ететін орталық билік органдарының қолында болатын елдердегі мемлекеттік басқару қабылдайтын бағыт.

Мемлекеттік басқару теориясында «бюрократия» термині қабылданатын шешімдердің атқарылуын қамтамасыз ететін әкімшілік және техникалық аспектілерді белгілеу үшін қолданылады.

ететін саяси қайраткерлерге қауіп төндіреді;
бесчеловечность и игнорирование человеческой природы;
несовместимость с

развитой деятельной личностью;
приспособленчество;
игнорирование неформальной организации и межличностных отношений;
преувеличением значимости, стандартизированных правил, процедур и норм

Ірі әрі тәуелсіз бюрократия саяси жемқорлықтың алдын алу және демократиялық процедураларды сақтау үшін қажет;
иерархическая цепочка команд, которая привносит простой и масштабный порядок в организацию,
специализация и организация на основе должностных обязанностей, дающие возможность добиться эффективности за счет разделения труда и сосредоточения интеллекта в центре организации,
единые правила для всех, создающие ощущение справедливости,
стандартные процедуры, обеспечивающие жесткую организационную связь, позволяющие преодолеть устаревшие методы работы,
карьера в результате продвижения по служебной лестнице, обеспечивающая преемственность управленцев и профессионалов,
безличностные отношения, снижающие роль семейственности в организации и позволяющие ввести твердую дисциплину,
координация сверху, дающая возможность регулирования неквалифицированной рабочей силы, снижающая текучесть кадров

элемент;
бұл қоғамдық саясатты тиімді, білікті орындау үшін мемлекеттік қызметшілердің ұйымдасуы;
бұл

азаматтық қоғамның дамымауы есебінен билік жоғарғы билікке тиесілі болатын мемлекеттік басқару жүйесі.

Бюрократизм (бюрократияшылдық):
бұл бюрократияның жекелеген көрінісі;
бұл басқару құрылымдары мен халық арасында қалыптасатын қоғамдық қатынас.
Бюрократияшылдық басқару ұйымдарында келесідей аспеткілерді көрініс табады:
жемқорлық,
қазынаны тонау,
кеңсе үстемдігі,
волокита, 
протекционизм,
хаттарды бағыттау,

әкімшілік процедуралар әрекет ететін саяси немесе өзге ұйымның айрықша формасы.
–

әлеуметтік топ ретінде – бұл мемлекеттік басқару саласында әрекет етіп, ол үшін еңбекақы алатын тұлғалардың кәсіптік қауымдастығы.

Бюрократизм білдіреді:
– саяси мағынада – мемлекеттің әкімшілік аппаратын биліктің сайлаулы органдарының бақылауынан босату;
– әлеуметтік мағынада – корпоративтік қызығушылықтары кәсіпби міндеттерінің шеңберінен тыс шығатын шенеуніктер тобының кеңеюі;
– ұйымдық мағынада – ресми ережелердің болуы, аппарат көлемінің артуы, қайтымдылықтың артуынсыз жұмысшылар жалақсының артуы.

жұмыс істеу ықпалымен туындайды;
Бұл – бюрократиялық көріністерді төменгі буынға тарату;
3.

Бұл – кеңсе үстемдігі, формальдылық, қағазбастылық, жиналыстардың басымдығы, іспен салыстырғанда нұсқаманың басым болуы.

т.е. зафиксирована нормативно;
иерархическая организация бюрократической структуры основана на базе твердо

установленных принципов должностной субординации;
вся формальная внутриорганизационная деятельность (распространение информации, принятие решений, подготовка приказов и директив и т.п.) осуществляется в форме письменных документов, подлежащих последующему хранению;
все должностные лица должны быть хорошими специалистами в области администрирования, т.е. быть компетентными не только в сфере своих профессиональных должностных обязанностей (например, в качестве юриста, экономиста, инженера, военного и т.п.), но также и в области норм, правил и процедур деятельности бюрократической организации в целом

возможным их безболезненную взаимозаменяемость подобно однородным частям механизма;
постоянный избыток кандидатов

на должности, преследовавший ту же цель (сдача экзаменов отнюдь не гарантировала получение должности, а лишь позволяла войти в число претендентов на нее, само же ожидание могло длиться неограниченно долго, но могло быть сокращено взяткой, что тоже, впрочем, не давало гарантий успеха);
крайнюю ограниченность перспектив служебной карьеры (чиновник часто оставался в одной и той же должности весь срок своей службы, нередко составлявший лишь несколько лет), а это лишало смысла создание столь обычной в других бюрократических системах лестницы личных связей;
личную зависимость всех чиновников от императора;
жесткие меры против неформальных связей в среде чиновников, чтобы предотвратить возникновение в их среде устойчивых коалиций;
финансовую зависимость чиновника не от императорского жалованья (обычно довольно небольшого и далеко не покрывавшего расходы, связанные с получением должности). Его благополучие зависело от умения выжать из императорских подданных максимум доходов, в том числе и в свою личную пользу;
отсутствие у чиновников каких-либо личных либо корпоративных гарантий от произвольных увольнений, понижений в должности и перемещений.

очередь использовал в огрубленном виде элементы китайского образца (в частности,

в сборе налогов);
С XIX века, а особенно со второй его половины — со времени реформ Александра II, начали развиваться и элементы модели рациональной бюрократии;
Бюрократия (бюрократизм как производное явление) представляет собой такую форму осуществления власти (прежде всего государственной), при которой имеет место подмена общей воли организации (общества, граждан) волей группы лиц;
Формализм, чинопочитание, многописание и т.п. — есть не что иное, как атрибутика бюрократизма, его оформление, сокрытие за «внешним» сути «внутреннего» — использование власти ради личной корысти.

қоғамның, мүдделер, қажеттіліктер, ынталардың сәйкес келмеуінен әлеуметтік топ ішіндегі тұлғалардың

өзара қатынасы арқылы көрініс табатын нақты қоғамдық байланыстар формасы

С.И. Ожегов сөздігінде «конфликт» термині «қақтығысу, келіспеу» ретінде түсіндіріледі.
Ғылыми әдебиетте: «конфликт» – құндылықтар үшін күрес, белгілі мәртебеге наразылық тудыру және т.б.

мен жеке тұлғалардың өзара әрекеттесуінің айрықша формасы;
Шиеленіс – мемлекеттік жүйеде

билікті жүзеге асырып, онда түрлі бағдарға ие болатын мемлекеттік-саяси институттар, ұйымдар мен тұлғалардың өзара әрекеттестік формасы

Мемлекеттік басқару саласындағы шиеленіс объектісі – билікке ие болу

Мемлекет және билік буындары өзге елдермен салыстырғанда ұлттық ресурстардың аз

көлеміне ие болды.
Бұл американдықтардың шиеленістерді мемлекеттік басқару саласында күштеу формаларына жүгйнбей, соттық талқылау арқылы шешуге жол ашты.

жылдық абсолютті-бюрократиялық басқару жүйесімен мемлекет азаматтық қоғамның дамуына жол бермеді.

Ресейде наразылықты білдірудің заңды арналары әлсіз, ресми рәсімделген институттар мен әлеуметтік шиеленісті басқару тетігінің беделі жоғары емес.
Сондықтан шиеленістің негізгі формалары ретінде қолданылды: көтеріліс, революция, азаматтық соғыс және т.б.