№ 3 дәріс: Бассүйектің жалпы анатомиясы және топографиясы. Адам бассүйегінің

Адам бассүйегінің дамуы.
Адам бассүйегі құрылысының жастық, жыныстық,

типтік ерекшеліктері.
Дәріс оқушы: медицина ғылымдарының докторы, профессор Адайбаев Толеуғали Адайбайұлы

бөлінуі.
Бас қаңқасының дамуы.
Бас қаңқасының жасқа, жынысқа және типтік ерекшеліктеріне

байланысты құрылысымен танысу.

сезім ағзаларын қорғау.
Бас сүйектерінде тыныс алу және ас қорыту

жолдарының бастапқы бөліктері орналасқан (мұрын және ауыз қуысы).
Кейбір бас сүйектеріндегі (жоғарғыжақ, торлы, сынатәрізді сүйектерде) ауасы бар қуыстар арқылы дауысты күшейтеді резонаторлық қызметі.
Қаңқаның жалпы қыметтеріне сәйкес тірек, қозғалту және биологиялық қызметтерге де ие.

СҮЙЕК
ТАҚ
ЖҰП

желбезегі (ӨРЕ)

ТІЛАСТЫ
ТӨМЕНГІ
ЖАҚСҮЙЕК
ЖҰП
ТАҚ

және 2 сатыдан өтеді: жарғақты (дәнекер ұлпалы) және сүйекті.

Ми сауыты

негізінің сүйектері 3 сатыдан өтеді:
1. жарғақты (дәнекер ұлпалы); 2. шеміршекті; 3. сүйекті.

негізінде, хорданың алдыңғы бөлігінде пайда болады. Хорда маңындағы шеміршектер парахордалды,

ал хорда алдындағы шеміршектер прехордалды және қаңқа перделері деп аталады.
Бұл шеміршектер гипофизге арналған тесігі бар және шеміршекті есту капсуласынан тұратын табақша түзеді.
Ақырында бас қаңқасының негізіндегі шеміршектер сүйекке ауысады.
Тек кейбір аймақтарында шеміршектер
қалады (синхондроздар).

жақын жатқан мезенхимадан дамиды. Мезенхимада желбезек қалталарының аралығында шеміршекті желбезек

доғалары пайда болады.

негізінде
орналасуы:
1 - балғашық,
2 - төс,
3 - үзеңгі,
4

- тіласты сүйегі
(2-і висцеральды),
5 - біз тәрізді өсінді,
6 - біз-тіласты байламы,
7 - қалқанша шеміршек,
8 - тіласты сүйегінің денесі,
9 - тіласты сүйегінің үлкен мүйізі,
10 - тіласты сүйегінің кіші мүйізі,
11 - жақ 1-і висцеральды доға
(меккел шеміршегі)

бөлінеді.
Ми капсуласынан түзілетін сүйектер: а) дәнекер ұлпа негізінде дамитын — қақпақ

сүйектері: төбе, маңдай, шүйде сүйектің қабыршағының жоғарғы бөлігі, самай сүйектің қабыршағы және дабыл бөлігі; б) шеміршек негізінде дамитын — негізінің сүйектері: сына тәрізді (қанат өсіндінің медиалды табақшасынан басқа), шүйде сүйектің қабыршағының төменгі бөлігі, базилярлы және латералды бөлігі, самай сүйектің тасты бөлігі.
Мұрын қапсуласынан дамитын сүйектер: а) дәнекер ұлпасының негізінде — көз жас, мұрын, өре сүйектер; б) шеміршек негізінде —торлы сүйек және төменгі мұрын қалқаны.
Желбезек доғаларынан дамитын сүйектер: а) қозғалмайтын —жоғарғы жақсүйек, таңдай сүйек, бет сүйек; б) қозғалатын — төменгі жақсүйек, тіласты сүйегі және есту сүйектері.

дәнекер ұлпамен
жабылған 6 еңбектері (fonticuli) болады:
екі тақ (алдыңғы және

артқы);
екі жұп (сына тәрізді және емізікті).
Еңбектердің жабылуы: алдыңғы - 2 жаста; артқы – 2 айда; сына және еміздік тәрізді - 2-3 айда.
Шала туылғандарда сына және еміздік тәрізді еңбектер жие сақталады, ал олардың бітіліп туылуы баланың жетіліп туылғанын білдіреді

еңбек,
15- артқы еңбек

1

– 1/8 (үлкендерде 1/4), немесе бет бөлімі бассүйектің 13% ,

ал үлкендерде – 40% құрайды.
Себебі: нәрестеде шайнау қызметі болмағандықтан жақтары, әсіресе төменгіжақ толық жетілмеген, тістері жоқ, алвеолярлық өсінділері жоқтың қасында болады және бұлшықеттердің әлсіздігінен бассүйектің төмпектері, қырқалары, сызықтары айқын емес .

аралығында шеміршек сақталады. Бітісуі: 1-2 жаста.
4. Бассүйектің ауалы қойнаулары (пневматизация)

дамымаған: жаңа туылғандарда тек қана жоғарғыжақ (Гайморов) қойнауы бұршақ тәрізді көлемде болады; сынатәрізді қойнау 3-4 жаста, торлысүйек қойнауы 1 жаста, маңдай - 1 жастың соңында пайда болады.

болады;
Әйелдерде бассүйктің беті тегістеу болады, бұдырлары, төмпешіктері, сызықтары айқын

емес;
Қасүстілік доға әйелдерде айқын емес және маңдайы вертикалды бағытта орналасады

өсу кезеңі, жіктері тарылып, еңбектері жабылады. Мұрын және көз ұясы

үлкейіп, қалыптасады. 2-3жасында сүт тістердің шығуына, шайнау бұлшықеттердің қызметінің дамуына байланысты бас қаңқасының бет бөлігі үлкейеді, әсіресе негізі; ми сауыты алғашқы 6 айда екі есе, 2 жаста үш есеге үлкейеді; 10 жаста үлкен адамдағыдай болады.
Екінші кезеңде, 14 жасқа дейін, бас қаңқасының өлшемдері аз ғана өзгереді, ал шұңқырлары, емізік өсінді, көз ұясы, мұрын қуысы үлкейеді.

төмпешігі қалыптасады,бет доғалары үлкейеді, төмпешіктері көрінеді. Жыныстық белгілері көрінеді: ұлдарда

бет бөлігі ұзындайды. Еркектердің бас қаңқасы әйелдердікіне қарағанда ірілеу жалпы дене салмағына байланысты. Ми сауыты әйелдерде жақсы дамыған, ал еркектерде бет бөлігі. Еркектердің бас қаңқасында бекитін бұлшықеттердің жақсы дамуына байланысты бұдырлары төмпешіктері жақсы жетілген.
Төртінші кезең, 25-45 жасқа дейін, жіктердің сүйектенуі аяқталады.
Бесінші кезең 45 жастан кәрілікке дейін, беттің, сонан соң ми сауытының атрофиясы-кішіреюі, тістердің азаюына байланысты жақтардың пішінінің өзгеруімен сипатталады. Альвеолярлы өсінділер тегістеніп бас қаңқасы кішірейеді, шайнау қызметі әлсірейді, бұлшықеттері кішірейіп, өзгереді. Серпімділігі азайып бас қаңқасы жеңіл, нәзік болады

дамыған ми орналасады деп, кейбір ұлтшыл ғалымдар, “жоғарғы” және “төменгі”

сатыдағы ұлт туралы нәсілдік “теориясын” дамытты: европалық нәсілдерде (немістерде) бас қаңқалары үлкен, яғни жоғарғы типті, ал басқа нәсілдерді –төменгі типті нәсілділерге жатқызған.
Отандық ғалымдар (анатомдар, морфологтар) адамның қабілеті бассүйектің көлеміне, яғни мидың салмағына байланысты емес екенін дәлелдеді.

см 3

Шығыс Азия неандертальтарда -1145 см 3,
Африкалықтарда -1271 см 3
Индустарда

- 1275 см 3
Голландтықтарда - 1387 см 3
Швейцарлықтарда - 1467 см 3
Эскимостарда - 1563 см 3

1100-2000 гр аралығы.;
ең төменгі қалыпты шекарасы – 900 гр.;

Троцкий – 1568 гр
Кеннеди – 1428 гр
Монро – 1400 гр
Франс

– 980 гр
Маяковский – 1700 гр
21 жастағы эпилепсиямен ауратын Якобта - 2850 гр.

артық
Негрде және европалықтарда бас қаңқасының сиымдылығы бірдей екендігі анықталған.

Қорыта айтқанда, бассүйектің көлемі адамның қабілеттілігінің, мәдениеттік дамуының және бір нәсілдің екінші нәсілден артық екенінің көрсеткіші болмайды.

жазығы
Serion – төбенің қапталындағы ең шығыңқы нүкте
Bregma – тәждік және

сагитал жіктердің қосылған нүктесі
Lambda – шүйде мен екі төбе сүйегінің қосылған жеріндегі нүкте

бөліп 100% - ке көбейтеді;
Брахиокефалдыда - 80
Мезокефалдыда-76-79
Долихокефалдыда – 75

және төмен