Слайд 1Станаўленне хрысціянскай цывілізацыі ў Еўропе і Беларусі
Лекцыя 2.
Слайд 2План лекцыі:
Асноўныя рысы эпохі Сярэднявечча ў Еўропе.
Этнічныя працэсы на беларускіх
землях.
Першыя княствы на тэрыторыі Беларусі.
Культура на Беларусі ІХ-ХІІІ ст.
Слайд 3Пытанне 1.
Еўрапейская цывілізацыя ў Сярэднія вякі ўзнікла як вынік аб’яднання
трох асноў: традыцый Рымскай Імперыі, хрысціянства і варварства.
У 4 ст.
хрысціянства стала афыіцыйнай рэлігіяй у Рыме.
Слайд 41. Хрысціянства
Распаўсюдзілася ў Еўропе, найперш у гарадах.
У кан. 4
ст. Папа Рымскі афіцыйна становіцца галавой царквы.
Падзенне Рыма ператварыла хрысціянскую
царкву ў законную пераемніцу грэка-рымскай цывілізацыі.
Слайд 52.Вялікае перасяленне народаў (4-10 ст.)
У 378 г. готы разграмілі рымскую
армію.
У 445 г. вандалы з Паўночнай Афрыкі разрабавалі Рым.
У 476
г. правадыр герулаў Адаакр зверг апошняга імператара Рыма Аўгустула.
У 481 г. кароль Хлодвіг заснаваў каралеўства франкаў. 496 г. ён хрысціўся.
У 6-8 ст.рассяляюцца славяне,саксы, у 8-10 ст.–венгры, арабы, нарманы.
Слайд 6Першыя дзяржавы ў Еўропе:
У 7-9 ст. усталяваліся палітычныя саюзы будучых
французаў, венграў, іспанцаў, немцаў, англаў, датчан, палякаў, русі і гд.
Сфармавалася этнічная мапа сучаснай Еўропы.
Слайд 73.У сярэднявеччы фарміруюцца структуры (класы) грамадства:
Феадалы (духоўныя і свецкія) –
уласнікі зямлі.
Сяляне – трымальнікі зямлі (асабіста свабодныя і асабіста залежныя)
“заключалі дамову” аб умовах валодання пасля чаго траплялі ў залежнасць
Слайд 8У 5 – 10 ст. У Заходняй Еўропе
Адывалася ўсталяванне феадальных
адносін: фарміраваліся васальна-ленныя адносіны, зямля канцэнтравалася ў руках феадалаў, зараджаліся
дзяржавы.
4. хрысціянская царква, авалодала манаполіяй на адукацыю і ідэалогію.
Слайд 10Пытанне 2.
Кіеўская Русь – раннефеадальная дзяржава ўсходніх славян 9 –
12 стст.
Узнікла ў выніку аб’яднання 2-х протадзяржаўных утварэнняў “Куявія” (паляне,
севяране, вяцічы) і “Славія” (чудзь, славене, мера, крывічы).
“Аповесць мінулых гадоў” звязвае ўтварэнне дзяржавы з заклікам варагаў у Ноўгарад (князь Рурык), Куявія была даніцай Авараў і хазараў, але вызвалілася ў 9 ст.
Слайд 11Паводле крыніц
9-11 стст.
Назва “Русь” ахоплівае ўсю ўсходнеславянску тэрыторыю
Слова “русь”
азначала дружыну князя, потым праваслаўных верніка, а “Руская зямля” –
падуладную князю тэрыторыю.
У “Аповесці мінулых гадоў” (12 ст.) Рускай зямлёй называецца Кіеўскае княства і супрацьпастаўляецца “крывіцкім” Смаленскаму і Полацкаму к-вам.
Слайд 12Кіеўская Русь прадстаўляла федэрацыю княстваў
На чале дзяржавы стаяў Вялікі Князь,
яму падпарадкоўваліся мясцовыя князі дынастыі Рурыкавічаў.
Уладу мела і веча –
народны сход. Апалчэнне падпарадкоўвалася не князю, а вечу. Роля веча змяншаецца да 11 ст.
Аснову грамадскага ладу складае суседская абшчына
Слайд 14У 8-9 стст. Летапіс узгадвае 15 плямёнаў славян.
У 5-8
стст. Тэрыторы Беларусі займалі плямёны ўсходніх балтаў.
У 6-8 стст. На
паўднёвым захадзе з’явіліся плямёны старажытных славян.
Крывічы – у вярхоўях Дняпра, Зах.Дзвіны, Волгі, на поўдні Чудскага возера. У ваколіцах Полацка яны называліся палачане
Слайд 15У 10 ст. асновай племяннога княжэння крывічаў стала Полацкае к-ва.
Да
яго належылі гарады Полацк, Віцебск, Лукомль, Браслаў, Менск, Ізяслаўль, Лагойск,
Орша, Копысь, Барысаў.
Слайд 16Крывічы
У антрапалагічным плане пераважаюць балта-славянскія рысы (паўночнаеўрапейскі тып).
Мова славянская.
Славянскія-бранзалетападобныя
скроневыя кольцы са скручанымі канцамі, даўгія курганы.
Балцкія элементы – бранзалеты
са змяінымі галавамі, спіральныя пярсцёнкі, грыўны
Слайд 17Дрыгавічы (паўднёвая і сярэдняя Беларусь)
Жылі паміж ад Прыпяцці да Менска
У
культуры пераважалі славянскія элементы: Зярнёныя пасярэбраныя скроневыя кольцы.
Да балцкіх традыцый
адносіцца пахаванне нябожчыкаў у дамамвінах-церамах, змеепадобныя бранзалеты.
Слова “дрыгавічы” ад балцк. “сыры”, ці слав. правадыра з імём Другавіт
Слайд 18Радзімічы
Займалі тэрыторы паміж Дняпром і Дзясной (Гомель).
Мова славянская.сяміпромневыя скроневыя кольцы.
Балцкія
элементы: шыйныя грыўны, бранзалеты са змяінымі галавамі.
Назва ад міфічнай асобы
правадыра, які прывеў іх ”з ляхаў”- Радзіма.
Слайд 19Канцэпцыі этнагенэзу беларусаў:
Крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкая (Грынблат М., Доўнар-Запольскі М.)
Польская (Галембоўскі Л.) і
вялікаруская (Карамзін, Салаўёў)
Крывіцкая (Карскі Я. , Ластоўскі В.)
Фінская (Ласкоў І.)
Балцкая
(Сядоў У.)
Савецкая аб Кіеўскай Русі (С. Токараў)
Сучасная канцэпцыя М. Піліпенкі
Слайд 20Назва «Беларусь»
У 12 ст. адносіцца да Уладзіміра-Суздальскага княства.
У 13-14 стст.
адносіцца да Маскоўскага княства, Смаленскіх і Пскоўскіх зямель.
У 15-16 -
“Русь” канфессіёнім ўсіх праваслаўных ВКЛ
У 17 -18 ст. – Белая Русь - Падзвінне і Падняпроўе, а “Літва” - Міншчына і Гродзеншчына, ці ўсё ВКЛ.
У 19 ст. – тэрыторыя ўсёй Беларусі.
Слайд 22Пытанне 3. Першыя княствы на тэрыторыі Беларусі.
862 г. –
Полацк упершыню ўзгадваецца ў летапісе.
907 - узгаданая першая княжна Полацка
–Прадслава, яна ўдзельнічае у паходзе варагаў і славян на Канстантынопаль
У Полацкім княстве апошняй трэці 10 ст. (да 980 г.) княжыць Рагвалод
988 г. -хрышчэнне Уладзіміра, пакушэнне на яго Рагнеды (маці Ізяслава, Яраслава, Мсціслава, Усевалада) за што яна пастрыжаная ў манашкі (Анастасія+1000 г), а Ізяслаў адасланы ў Полацк, дзе аднавіў полацкую дынастыю +1001г.
Слайд 231003 – 1044 княжанне Брачыслава Ізяславіча
1021 г. захоп Ноўгарада і
бітва на рацэ Судамір, мір з Яраславам (нам адалі Віцебск
і Усвяты) і сумесны паход на Літву ў 1040г., заснаваны Браслаў
1044 -1101 г. княжанне Усяслава Брачыслававіча (Чарадзея)
1065 г. аблога Пскова, 1066 захоп і разрабаванне Ноўгарада
3.03.1067 г. Бітва на Нямізе, палон на Ршы,
1068-ён 7 месяцаў ён князь у Кіеве. У 1071 г. вярнууся ў Полацк.
1078 –ён спаліў Смаленск,а У.Манамах узяў Менск
Слайд 25
1101 г. раздзел Полацкага княства на Полацкае, Віцебскае, Менскае, Ізяслаўскае,
Лагойскае, Друцкае
Глеб Менскі 1116 г. напаў на Слуцк, 1117
на Оршу і Копысь, за што палонены і атручаны ў 1119 г.
1129 г. кіеўскі князь Мсціслаў захапіў 40 полацкіх князёў і саслаў іх з сем’ямі ў Візантыю.
1132 г. – полацкае веча выбірае на княжaнне
Васільку, пачатак вечавой рэспублікі.
1151 -1162 г. вайна Полацка і Менска. першы выгнаны вечам князь Рагвалод Васількавіч і запрошаны Расціслаў Глебавіч
Слайд 26Веча-збор свабодных мужчын па важнейшых пытаннях. Кіруюць мясцовыя алігархі. Як
прадстаўнік “міру”-хрысціян (сукупнасці “грамадзян”), дзяржаўныя дамовы першым замацоўваў архіепіскап. Князі
становяцца “служылымі”. Вяршыня дадзенага працэсу настала ў 1180 - 1190 г., калі на чале Полацка фармальна стаяла рада з 30 старэйшын.
1186-1216 князь Уладзімір спачатку ваяваў, затым саюз з Смаленскам і Ноўгарадам супраць крыжакоў. З-за апасенняў мангольскіх прэтэнзій пасля разгрому тымі Рурыкавічаў, з 1248 г. у Полацку княжыў выгнаны з Літвы Міндоўгам Таўцівіл,а ў 20-я г. XIV ст. Рурыкавічаў канчаткова замянілі Гедымінавічы.
Слайд 27Барацьба супраць крыжакоў
Каталіцкі манах Мейнард у 1184 г. атрымаў дазвол
ад Уладзіміра Усяславіча Полацкага на місіянерскую дзейнасць у вусці Зах.
Дзвіны. У 1201 г. на тэрыторыі даннікаў Полацкага княства ліваў, нямецкія крыжакі – мечаносцы, святары і каланісты начале з біскупам Альбертам заснавалі г. Рыгу. Яны пачалі сілай абарачаць ў каталіцтва
балцкія плямёны ліваў, кушаў, селаў, латгалаў і васалаў Полацка – княствы Кукейнос і Герцыке.
Слайд 28Палачане ідуць у няўдалыя паходы супраць ордэну мечаносцаў (з 1237
г. Лівонскі) на Ікскуль і Гольм (1203), Гольм(1206) . Князь
Вячка загінуў у Юр’еве(1224)
Страчаны Кукейнос (1208), Герцыке (1209). Дамова з Рыгай 1210 г. падрыхтоўка пахода 1216. 1223 г. –мір Смаленска і Полацка з Рыгай, вольны гандль па Дзвіне.
Саюз Полацка і Віцебска са Смаленскам, Ноўгарадам і Літвой. Палачане у бітвах на Няве 1240, Чудскім в.1242),і в. Дурбе 1260 г.
Слайд 29Мангола-татарская агрэсія
1223-разгром Рурыкавічаў на р. Калка
У 1238 г. мангола-татары на
чале з ханам
Бату разрабавалі Уладзіміра-Суздальскія і Смаленскія землі.
У
1239 – 1241 гг. паход на Кіеў, Валынь і Польшчу былі спалены Гомель, Тураў, Мазыр, Пінск, Берасце.
Тарары разгромлены ў 1242 г ля Ліды
хан Койдана і ў 1249 г. пад Крутагор’ем. Негледзячы на частыя спусташальныя набегі, напрацягу ўсяго ХІІІ ст., манголам не ўдалося ўстанавіць сваю ўладу на беларускіх землях.
Слайд 31Тураўскае княства
У 988 г. кіеўскі кн. Уладзімір Святаслававіч аддаў сыну
Святаполку Тураў.
Тураўскія князі часта траплялі на трон у Кіеў. У
50-я г. 12 ст. Тураў выйшаў з падпарадкавання Кіеву і ў ім усталявалася самастойная дынастыя. Затым у васалах Валынскага к-ва
У Тураве адначасова з князем кіраваў пасаднік+ тысяцкія.
Слайд 32Культура
Хрысціянізацыя (988 кіеў, 992 Полацкае біскупства)
Архітэктура (св.Сафія, Спаса-Прыабражэнская (дойлід Іаан)
у Полацку, Белая Вежа ў Камянцы, Барысаглебская (Каложа) у Гародні)
Пісьмовасць
( Тураўскае, Друкае Евангеллі ХІІ ст., Радзівілаўскі летапіс, бераста, Барысавы камяні; Еўфрасіння Полацкая (+1173), Кірыла Тураўскі(1130-1182), Клімент і Аўрамі Смаленскія
Выяўленчае (роспіс царквы Спаса) і ювелірнае мастацтва ( крыж Лазара Богшы 1161 г.)
Слайд 33Сацыяльна-эканамічнае развіццё беларускіх зямель.
Характарызуецца ў 9-12 стст. складваннем раннефеадальных адносін.
Паралельна
існавалі абшчынны ўклад патрыярхальнае рабства (сыны вольныя).
Асноўнай формай эксплуатацыі сялян
стала натуральная даніна (палюдзе раз у год з абшчыны князю жыта, мёд і гд.).
Фаміраванне прыватнай уласнасці на зямлю. Шляхі : падараваннi князя, захоп, распрацоўка, спадчына.
Слайд 34Віды феадальнага землеўладання:
Баярскае
Княскае
Царкоўнае
Дажывотнае (пажыццёвае) і спадчыннае.
Слайд 35Катэгорыі сялян:
Сяляне-смерды дзяліліся на дзьве катэгорыі: свабодных (людзі) і залежных
ад землеўладальніка.
Закупы –часовазалежныя да моманту вяртання грошай ці прадуктаў “купы”
Радовічы
– заключалі дамову з феадалам “ряд”
Ізгоі – людзі якія не разлічыліся за пазыкі ці злачынствы
Чэлядзь, халопы –хатнія рабы
Абшчына збірала даніну, рэгулявала жыццё сялян.
Слайд 36Асноўныя заняткі насельніцтва:
Земляробства (прылада – драўлянае рала). Віды: падсечна-агнявое і
ворыўнае. Займаліся садаводствам, агародніцтвам, сеялі збожжа, лён.
Ад сельскай гаспадаркі аддзяляецца
рамяство. Рамеснікі і гандляры з’язджаюцца ў гарады. Рамяство (толькі па апрацоўцы жалеза вядома 16 спецыяльнасцей.)
Гандль: “шлях з вараг у грэкі”+ Прыпяцка-Бугскі і Нёманскі (з Візантыяй, Усходам, Еўропай.)
Слайд 37Буйныя гарады:
Полацк (862),
Тураў (980),
Брэст (1019),
Віцебск (1021),
Менск (1067),
Гродна (1127),
Навагрудак (1252) і
інш.
Горад складаецца: з дзядзінца, пасада, торга.