Саба қтың тақырыбы: Қанның әр түрлі топтарындағы лейкоциттердің

алады: Оқушылар лейкоциттердің әр түрін зерттеп, презентация жасайды.
Сабақтың мақсаты:

Лейкоциттердің түрлі типтерінің қызметтерін сипаттайды

Тілдік мақсат:

клеткалары. Ересек адамның 1 мм3 қанында 6-8 мың лейкоциттер болады.

Баланың иммундық қабілеті (ауруға қарсы тұру , қорғану қабілеті) лейкоциттерге байланысты. Лейкоциттер бала организмінің жұқпалы, яғни инфекциялық ауруларға қарсы тұру ын қамтамасыз етеді. Қан клеткаларының бұл маңызды қызметін Нобель сыйлығының лауреаты орыс ғалымы И. И. Мечников ашқан. Лейкоциттердің бірнеше түрлері бар: а) дәнді лейкоциттер немесе гранулоциттер; 1.а.І. Нейтрофил 70% құрайды, 1.а.ІІ. Эозинофил 1,5% құрайды, 1.а.ІІІ. Базофил 0,5% құрайды
ә) дәнсіз лейкоциттер, яғни агранулоциттер; 1. моноциттер. 2. лимфоциттер. Лейкоциттердің саны мен бір-біріне қатынасы, яғни лейкоцитарлық формула түрлі әсерлерге (ауру, ауыр дене жұмысы, ас қабылдау, Ұйқы т. с. с.) байланысты өзгеріп отырады. Лейкоциттердің саны да сыртқы және ішкі әсерлердің ықпалынан үнемі өзгеріп тұрады. Лейкоциттердің жалпы саны жаңа туған нәрестеде 10-20 мың шамасында болғанмен, өмірінің алғашқы сағаттарында оның саны күрт көбейеді. Айталық, туған сәтте 19500 болса, 6 сағатта 22000, 24 сағатта 28000 дейін кобейеді де екінші тәулікте азая бастайды: 48 сағатта 19500 болады. Ал 5-ші тәулікте баланың лейкоциттері күрт төмендейді де, 7-ші тәулікте 8000-11000 шегіне жетіп, шамамен ересек адамның жоғары деңгейіне шамалас болады. Мезгілінен ерте туған сәбилердің лейкоциттерінің саны 3600-36000 шамасында өзгереді. Қыздардың қанындағы 10-12 жаста лейкоциттердің саны 6000-8000, яғни ересек адамдай болады. 1 жастан кейін иейтрофилдердің жалпы саны көбейіп, лимфоциттердің және лейкоциттердің жалпы саны азаяды.

Плазмадан қан жасушалары — эритроциттер мен лейкоциттер және қан пластинкалары — тромбоциттер болады. Тромбоциттер сүйектің кемік майындағы клеткалардан түзіледі. Олардың жетілуі, қорға жиналып, бұзылуы басқа мүшелерде өтеді.

ол бақсаларға жол ашады. Оған мінездеме әртүрлі формаларын түзуші ядроның,

ол көпформалы ядро түзуші лейкоциттер. Олардың арасында Нейтрофилді гранулоциттер 70%, Эозинофилді гранулоциттер 1,5%, Базофильді гранулоциттер 0,5% құрайды.
Нейтрофилді гранулоциттер 70% -лейкоциттің жалпы көлемін құрайды. Ол жасуша арасында қыстырылып жүруге қабілетті. Қылтамырдың қабырғасында жинақталады және жасушааралық кеңістікте әртүрлі ұлпаларда еркін қозғала алады. Дененің зақымдалған бөлігіне бағытталады. Нейтрофилдер ауру туғызушы бактерияларды белсенді фагоциттаушылар (жұтып алушылар).

түске бояйды. Оның көлемі 1,5% барлық лейкоциттерде, аллергиялық жағдайда олар

саны көбейеді.Эозинофил антигистаминдік қасиетке ие. Антигистамин — Қызба мен қышыма сияқты аллергияларды емдегенде қолданылатын дәрі. Сондай-ақ бас айналу мен ұйқышылдық себептерін бақылау кезінде жәрдемдеседі. Эозинофилдің мәні қандағы гормондарды реттейді, бүйрекүсті безінің сөл бөлінуіне, әр түрлі стрестерге (күйзелістерге) күшті жауап беріп, әсер етеді.
Бұлар көп жасушалы паразиттерге және ауыр аллергиялық реакцияларға жауап қайтарады.
Өздеріне таныс емес қауіпті заттармен күреседі, ал бұл бөлшек химиялық медиатор бөледі, оны дегрануляция д/а.
Эозинофил жілік майында түзіледі жане ол қанда еркін жүреді.
Дегрануляция ол кішкене гранулалар оның құрамында эозинифил бар, олар сырттан келген зиянды ағзалары жойып отырады, бұл зиянды химиялық зат болады химиялық белсенді нәруыз болып табылады, онда сутегі және нуклеаз және липазалар болады.

метилен көгі, көк түйіршіктер айқын болады. Базофил бұл- гепарин, гистамин,

нәруыз синтездейді, қанның ұюына кедергі жасайды, қабынған, бұзылған жасушалардың әсерін азайтуға қабілетті, жазылуына жол ашады.кейбір алергиялық жағдайларға, мысалы пішен безгегіне, Гестамин секрециясының (сөлінің) кезейсоқ өсуін бақылайды.
Базофил қанда орнығып, қанның ұюын болдырмайды. Базафил қанайналымын реттейді және қаңға 2 маңызды химиялық зат Гепарин және Гестаминді ұлпаларға бөледі. Гепарин –қанды ұйытпайтын зат , қанның жылдам ұюын болдырмайды, Гистамин –қылтамырлардың бойында жай ғана бөлінеді, ол алергияға қарсы зат, қан айналымын күшейтеді. Бұл екі молекула бірге бөлінеді, иммундық жүйенің белсенділігін күшейтеді, инфекцияны жоюға және ағзаны қалпына келтіруге қатысады.

бірнеше бөлімдерден тұратын сияқты. Бірақ мұнда анық біреу, сопақ немесе

сопақша пішінді болып келеді, бұл лейкоцитті мононуклеотидті немесе бір ядролы байланыс түзеді. Лейкоциттердің түссіз екі негізгі типіне бөлінеді.
Моноциттер (4%) жілік майынан түзіледі және сопақша пішінді ядро түзеді. Қанда бар болғаны 30-40 сағат өмір сүреді, кейін қоршаған ұлпаларына шығады, макрофагтар құрады.
Моноцит (monocytus, гр. monos - бір, kytos - жасуша) — қандағы дәншесіз лейкоциттердің бір түрі.Моноцит ядросының пішіні бұршақ, таға тәрізді, кейде бөлікшелі (сегментті) болып келеді. Моноцит — макрофагия (мононуклеарлық, фагоцитарлық) жүйесіне жатады. Моноцит сүйектің қызыл кемігі майындағы бірмүмкіндікті монобластардан дамып жетіліп, қанға өтеді де, одан ұлпалар макрофагтарына айналып, организмдегі қорғаныс қызметін атқарады
2. Макрофаг бактерияны және басқа ірі бөліктерін фагоциттейді (жұтады). Ол иммундық қабілеттің дамуына жауап,
кейбір антигеннің түзілуіне және байланыстыруына қабілетті. Нейтрофилмен бірге ол барлық ағзаға әсер ететін
фагоцитарлы жүйе жасайды. Инфекцияға қарсы қорғаныштың бірінші жүйесі болып табылады.
Макрофаг (Масrорһаgіа - үлкен жалмаушы) — Активті қозғалыс (хемотаксис) және фагоцитозға қабілетті дәнекер тканінің клеткасы. Макрофаг жұтқан материалды қорыту үшін өзінің ішінде ферменттері бар, фагоцитозды активті іске асыратын сүйек ми текті клеткалар. Макрофаг жұтатын материал өте үлкен бөлшектерден (өлі тканьдер бөлшектерінен) тұруы мүмкін.
3. Лимфоцит 24% -тимуста түзіледі және лимфалық ұлпаларында, жілік майының жасушаларында түзіледі. Бұл сфералық (өрістік) жасуша аздаған мөлшерде цитоплазмада кездеседі. Онда шектеулі жалғанаяқтарымен қозғалуға бейім. Лимфоцит лимфадан және дененің басқа ұлпаларынан түзіледі. Оның екі негізгі типін айыруға болады- Т және В лимфоциттер. Ол өте сезімтал иммундық әсерлерге немесе оған араласады (антител түзуге қабілетті, ауыстырып тартып алады және жасушаның ісігін жойып жібереді). Өмірдің жалғасуын жекелеген Лимфоциттер санаулы күндер ден ондаған артық жылдарда кең ауқымда түрленеді..

жедел жылжи алады. Иммунитетте басты роль атқарады.
Екі топқа бөлінеді: В- және

Т- лимфоциттер. В- лимфоциттер сүйек майынан шығады, қан иммунитетінің сақталу
және дамуын қадағалайды. Т- лимфоциттер тимустан шығады, торша иммунитетін қадағалайды. Лимфоциттердің
бірнеше түрлі аралас өсінділері де болады:
1) жетілген лимфоциттер— болашақ реципиенттің сенсибильденген эритроциттерін қолданып алынады;
2) жетілмеген лимфоциттер — антигенмен кездесіп иммунокомпетенттік алған кіші лимфоциттер, иммунологиялық
жетілмеген лимфоциттерден шығады.
3) кіші лимфоциттер — иммунологиялық күші жоқ лимфоциттер.
Лимфоциттер В және Т жасушалар және табиғи киллер жасушадан тұрады. В-жасуша және Т-жасуша иммунитет
қалыптасуын реттейді. В жасуша бірінші кезекте сыртан келетін заттарға антител жасап шығарады және оны есте сақтап
Сыртан келген затты тез таныстырып Т жасуша оны жойып жібереді.
Т жасуша көп қызмет атқарады. Бірінші кезекте сырттан келетін жасушаларды жоюға қатысады. Антителді табады. NK –
Жасуша ондай емес Т жасуша сияқты мамандандырылмаған. Ол мамандандырылған жасуша зиянды заттарын бұзатын
Гранулалар түзеді. 3 жасушада бір мезгілде жұмыс жасайды және күшті әсер етеді.

Лимфада болатын лейкоциттерді - лимфоциттер деп атайды. Лимфоцит - лейкоциттің бауырда түзілетін түйіршіксіз түрі. Адамның барлық лейкоциттерінің 18-30%-ын құрайды. Лимфоциттер - ұсақ, диаметрі 8-10 мкм. Лимфа сыртқы және ішкі әсерлерге өте сезімтал.Рентген сәулесінің әсерінен лимфоциттер тез жойылады. Егер ағзаға қалқанша бездің гормонын жіберсе, лимфоциттердің саны көбейеді.

қанның дәншесіз ақ қан жасушасы (лейкоциті); дәнсіз лейкоцит қанның ақ

клеткалары олардың цитоплазмасы дәнсіз (гранула жоқ). Көптеген омыртқасыз жануарлардың агранулоциттері бір түрлі – амебациттер - ал омыртқалы жануарларда екі түрлі лимфоциттер және моноциттер.[1]
Агранулоцитке қан жасушаларының лимфоциттері және моноциттері жатады. Бұлардың цитоплазмасында арнайы бояулармен боялатын дәншелер болмайды.Лимфоциттер — организимдегі түрліше иммунологиялық реакцияларға белсенді қатысатын маңызды қан жасушалары. Олар қан лейкоциттерінің жалпы санының 20- 40% құрайды. Адам мен жануарлар организмдерінде лимфоциттердің екі түрі: Т және В лимфоциттер болады. Т лимфоциттер (тимусқа тәуелді лимфоциттер) жасушалық иммунитетке, В лимфоциттер (лат. bursa — қапшық) сұйықтық (гумаральдық) иммунитетке жауапты. Т лимфоциттер жүйесінде әсерлі (эффекторлы) жасушалардың үш популяциясы болады. Олар: Т киллерлер (цитотоксикалык лимфоциттер), Т хелперлер (көмекшілер) және Т супрессорлар (баяулатқыштар). В-лимфоциттер жүйесінің эффекторлы жасушарына плазмобласттар мен плазмоцитгер (иммундыглобулиндер бөлетін жасушалар) жатады. Қан моноциттері — ұлпалар мен мүшелер макрофагтарының (ірі жемір жасушалар) бастама ізашар жасушалары.

сұйықтық, ол ұлпа сұйықтығынан бөліп шығарылады. Лимфа жасушааралық кеңістікте басталады

да лимфа тамырлары бойынша ағады. Құрамына қарай лимфа қан плазмасына ұқсас болады, бірақ онда белоктар аз болады. Лимфа тамырлары бір-бірімен қосылып екі үлкен лимфа тармағын құрайды, олар үлкен венларға құйылады. Лимфа — кұрамында бірсыпыра белок пен торша бар, жабысқак, түссіз сұйықтық. Лимфа жүйесінен қанға көкрек өзегі арқылы келіп түседі. Лимфа лимфоциттердің қайта айналы- мына, біріншілік және екіншілік иммундық жауаптардың дамуына қатысады. Лимфа (латынша «lympha» — таза су, ылғал) — адамның лимфа тамырлары мен лимфа түйіндерінде болатын сұйық дәнекер ұлпа немесе сарғылт түсті мөлдір сұйықтық. Лимфа — ағзаның ішкі ортасы, ұлпа сүйықтығынан түзіледі. Тұз құрамы жағынан қан сарысуына ұқсас. Лимфаның химиялық құрамы: 95% су, 1-2% нәруыз; 0,1% глюкоза; 0,9% минералды түздар. Адам денесінде бір тәулікте шамамен 2-4 л лимфа түзіледі. Қан сарысуына қарағанда нәруыздары 3-4 есе аздау, тұтқырлығы да төмендеу. Лимфаның құрамында фибриноген нәруызы болады. Сондықтан оның баяу болса да ұйығыштық қасиеті бар. Лимфа қан сияқты үздіксіз қозғалыста болады. Лимфада болатын лейкоциттерді — лимфоциттер деп атайды. Лимфоцит — лейкоциттің бауырда түзілетін түйіршіксіз түрі. Адамның барлық лейкоциттерінің 18-30%-ын құрайды. Лимфоциттер — ұсақ, диаметрі 8-10 мкм. Лимфа сыртқы және ішкі әсерлерге өте сезімтал. Рентген сәулесінің әсерінен лимфоциттер тез жойылады. Егер ағзаға қалқанша бездің гормонын жіберсе, лимфоциттердің саны көбейеді.