СӨЖ Тақырыбы: Қазақстандығы отбасылардың қазіргі жағдайын сипаттау

С.М.

түрлі дәуірде ажырасу туралы түсінік әрқилы болды.
Ежелгі Римде неке арнаулы рәсімді қажет

етпейтін қарапайым азаматтық мәміле деп есептелді. Ажырасу еркін болды және оған ерлі-зайыптылардың екеуінің немесе біреуінің некелік тұрмыстан бас тартатындығы жөніндегі өтініштерімен жол берілді.
Орта ғасырлардағы Еуропада некеге қағидалық түсініктерге шек қойылған негізде және ажырасуға тек шіркеу билігінің шешімімен жол берілетін. Еуропада қағидалық нормалар, зайырлы зандармен алмастырылғаннан кейінгі қазіргі кезде де ажырасу сирек, әсіресе дін ықпалы күшті елдерде (мысалы, Италия).
Ислам шариғаты бойынша некенің бұзылуына “талақ” деп үш рет айтса, жеткілікті болған. Ажырасу кезінде әйелі төркінінен әкелген жасауына (маһрына) өзі иелік етіп, күйеуі идда мерзімі біткенше оны асырап-бағуға міндетті болған. Бұл мерзім ішінде ерлі-зайыпты татуласса, онда ажырасу заңсыз болып саналады. Талақ екі рет айтылып, идда мерзімі өтсе, онда қайтадан неке қиылады, ал үш рет айтылса, онда әйелі басқа ерге некелесіп, одан ажырап, тек содан кейін ғана өз күйеуімен некелесе алады. Ажырасқанда кәмелетке жасы жетпеген балалар анасына қалдырылады. ажырасуды мейлінше азайтуға мүмкіндік беретін көптеген шектеулер қойған.

сәйкес, Неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардың біреуінің немесе екеуінің өтініші бойынша оны

бұзу жолымен, сондай-ақ сот әрекетке қабілетсіз деп таныған жұбайының қорғаншысының өтініші бойынша тоқтатылуы мүмкін. Некені (ерлі-зайыптылықты) зайыбының жүктілігі кезеңінде және бала туғаннан кейінгі бір жыл ішінде оның келісімінсіз бұзуға болмайды.
Аталған Заңның 17-бабына сәйкес, Кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға өзара келісімі кезінде және бір-біріне мүліктік және өзге де талаптары болмаған кезде тіркеуші органдарда неке (ерлі-зайыптылық) бұзылатын болады.       2. Егер ерлі-зайыптылардың біреуін:       1) сот хабар-ошарсыз кеткен деп таныса;       2) сот әрекетке қабілетсіз деп таныса;       3) сот әрекет қабілеті шектеулі деп таныса;       4) қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға соттаса, неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардың кәмелетке толмаған ортақ балаларының болуына қарамастан, ерлі-зайыптылардың біреуінің өтініші бойынша тіркеуші органдарда бұзылады.       3. Некенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуын мемлекеттік тіркеуді осы Кодексте белгіленген тәртіппен тіркеуші орган жүргізеді. Өзге жағдайларда некені бұзу сот органдары арқылы жүзеге асырылады.

назар салсақ, 2013 жылы ажурасу деңгейі өзінің рекордты деңгейіне жеткеніне

көз жеткізуге болады.

Оның ішінде, Қарағанды және Павлодар облысы ажырасу көрсеткіші бойынша көш бастап тұрса, Оңтүстіік Қазақстан облысы ең төменгі деңгейді ұстап тұр.

2015 жылдың қаңтар айында Қазақстан Ұлттық экономика министрлігі статистика комитеті мамандары таратқан дерек бойынша, 2014 жылғы қаңтар-қарашада АХАТ органдары 147 мың 300 неке қию туралы акті жазбасын жасаған. Тура осы уақыт аралығында 48,4 мың ерлі-зайыпты ажырасуға өтініш берген. 2013 жылмен салыстырғанда 2014 жылы ажырасу 2,3 пайызға өскен.

"Әлем статистикасында" Қазақстан ажырасудан 10-орында тұр. Мұндағы дерек бойынша, мың

адамға шаққанда Қазақстандағы ажырсу көрсеткіші – 2,7.
Ажырасудан бірінші орында 5,3 көрсеткішімен АҚШ иелігіндегі Гуам аралы тұр. 4,7 көрсеткішімен Ресей - екінші; 4,1 көрсеткішімен Беларусь үшінші орында. Қазақстанның көршісі Қырғызстан бұл тізімде 48-орыннан көрінеді. Бұл елде мың адамға шаққандағы ажырсу көрсеткіші – 1,7. Ал Қытайдікі – 1,8.

ажырасудың көбеюінде заңдылық бар дейді. Оның айтуынша, 1990 жылмен 2010

жылдағы деректерге қарағанда, қала халқы көбейіп, ауыл тұрғыны азайған. Соның әсерінен әйел мен еркектің статусы да өзгерген. Еті тірі, оқыған қазақ қыздарына қалада көп мүмкіндік ашылған. Бұрынғыдай ауылда қалып,  ата-анаға, ағайын-туысқа, қаржыға тәуелділік жойылған.
– Әйел үшін қалада жұмыс, мүмкіндік көп. Әйелдің өзіне деген сенімі артты. Бұрын совет кезінде адамды үйленген-үйленбегені, ажырасқанына қарап бағалайтын. Қазір бұл пікір өзгерді. Сөздері жараспаған жұптарда бұрын «бала үшін шыдау керек» деген түсінік болса, қазір «баланы алдамау, олар үшін өтірік бақытты болудың қажеті жоқ, шынайы өмір сүру керек» деген пікір қалыптасты,– дейді Айгүл Забирова.

неке (ерлі-зайыптылық) – ерлі-зайыптылар арасындағы мүліктік және жеке мүліктік емес

құқықтар мен міндеттерді туғызатын, отбасын құру мақсатында Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімімен жасалған еркек пен әйел арасындағы тең құқықты одақ. Осы Заңның 9-бабына сәйкес, неке қию (ерлі-зайыпты болу) үшін некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) еркек пен әйелдің ерікті әрі толық келісімі және олардың неке (ерлі-зайыптылық) жасына толуы қажет.
Неке (ерлі-зайыптылық) жасы еркектер мен әйелдер үшін он сегіз жас болып белгіленеді.      

дейін өсті. Алайда 2008 жылға дейін некелесу мөлшері тұрақты түрде

өсу үстінде болып, 2008 жылы күрт төмендеді.

тұрақсыз күйде болатынын көреміз. Себебі, 2008-2011 жылдар аралығында некелескен жұптар

саны артқан болса, 2011 жылы бұл көрсеткіш күрт төмендеген. 2012 жылы некелесу деңгейі болмашы ғана өсімге ие болып, 2013 жылдан 2014 жылға дейінгі аралықта қайта төмендеген.

Оның орнын мектеп, университет, мемлекет және тағы басқа институттар басып

келе жатыр. Оның бірқатар себептері бар.

артуы;
Азаматтық неке;
Гендерлік саясат.

зерттейді. Әлеуметтанушылар қазіргі таңда Қазақстандағы аса ірі әлеуметтік проблема ретінде

отбасы институтының рөлінің әлсіреуі, оның ішінде ажырасу санының артуын атап отыр.
Бұл проблемамен күресу үшін отбасылық құндылықтарды дәріптеу қажет. Осы мақсатта 2014 жылдан бастап елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Жарлығымен “Мерейлі отбасы” ұлттық конкурсы өткізіледі.
Алайда мұнымен қоса өзге де шараларды жүзеге асыру қажет екендігі белгілі. Оның ішінде жас отбасыларды жұмыспен, баспанамен қамтамасыз ету, тағы басқаларды атап өтуге болады.