Цә шиңгн болвчн Идәни дееҗ болдг …

дундын школын хальмг келнә болн урн зокъялын багш
Булдан Ирина

Александровна

чадлһн;
Тәвсн сурвриг кесг халхаснь шалһх (хәләх) чадвр өгх;
Амн үгин зөөр

даслһн.

нернәв.
Хамгин агч ааһс дүүргнәв,
Хәәртә үүрмүдән цадтлнь тоонав.

Хоньна Мууда

кемтрхә биш ааһд кедмн.
Цальгрулл уга, невчк дунд кех кергтә.

цә.
Толһан өвдкүр уурадг
Тоста хальмг цә.

(Бадмин С.)

Ончта цәәһәрн дееҗ бәрҗ,
Окн теӊгртән оларн шүтий!
Зандрсн цәәһәрн
Дееҗән бәрҗ
Зулан сәәнәр кеҗ,
Домбрин айсан җиӊнүлий!
Амтта цәәһән ууҗ
Амн үгән күүндҗ,
Амулӊ менд цуһар
Амрч җирһцхәй!
Ончта цәәһәрн дееҗ бәрҗ,
Оларн икчүдән күндлҗ
Окн Теӊгртән шүтий!

эдлдг тоотас тооврт дееҗ болҗ эдлгддгнь – хальмг цә. Хальмг

цә Хар теӊгс эргнд, Грузин, Адыгеин әмтн бүүрлдг һазрт урһна. Мөчн, така сармудын дундаһар цәәһин шагшг модн бүчрләд, цецгүднь унад ирхиннь алднд бүчринь түүнә, нилх хамтхасдынь ац угаһар түүҗ авад грузинск, краснодарск орс цә кенә. Тер орс цә гиҗ «негдгч сорт», «высший сорт», «экстра» болн «букет» - гиҗ кенә.
Теднә хөөн «хойрдгч сорт» кечкәд, модьрун, зузавр хамтхасдынь үүрмг нәрн ацтаһинь түүҗ авад, үүләд шахурт орулад, ноһан (көк) бийәрнь шахад, келәд, ацинь дахсн каӊд орулад «хальмг цә» кенә.

которое могло бы сравниться с ней, по влиянию на ход

основных, самых грандиозных геологических процессов. Нет земного вещества – минерала, горной породы, живого тела, которое её не заключало бы. Всё земное вещество ею проникнуто и охвачено».

болшго, чини чинринь медлго, чамар бахан хаӊһана».

(Антуан де Сент-Экзюпери)

Усн (оксид водорода) Н2О мол.м. 18,016 өӊг, үнр, амтн уга шиӊгн бодьс. Усн – һазр деер хамгин делгрсн нииллдлин негнь. Мана һазрин һадрһуг ¾ усн эзлнә: 98% - теӊгсин усн, 2-3% - әмтәхн усн; әмтәхн усна 1% - шиӊгн кевтән бәәнә, 75% - мөсн кевтән, үлдсн 24% - һазд дор гүүдг усн.

зузандан 4 сантиметр, чивхәрн 2 килограмм 10 грамм болна

Китд орн-нутг, энүнә тууҗ 6 миӊһн җилин туршарт бәәсмн. Тан

династин цагт чигн цә алдршсн бәәҗ. Китд болн Иньд орн-нутгт цәәг олар урһана. Көк, хар цәнь каӊкнсн сәәхн үнртә болна. Цейлон арлд бас сән цә урһагдна.

Үндстн болһн цәәг эврә авъяс-заӊшалар чанҗ эдлнә. Зуг күн болһна өрүн хот цәәһәс эклнә.

нигт намчта урһа модн. Модна орань – ноһан, дорак хамтхаснь

– цаһавр өңгтә болна. Җилин эргцд эн урһа модн цецглнә. Модна земшнь утдан 9 см, шар өңгтә, нег үрстә болна. Тер үрсинь хальмгуд зорад, цәәд тәвдмн.

тарг, аадмг кенә. Үсәр цәәһән үслнә, боорцг кенә. Күүкдт бичкнәснь

үс уулһад дасххла, тедн баһар гемндмн, - гиҗ көгшн улс келдг бәәсмн. Ода шимтә үсн керглгдхш, лавкас цуһар шалдрӊ үс хулдҗ авад ууна, тернь күүнд харш болна. Үсәр әмтн хаш чана, тиим хот шимтә әмтәхн болҗ медгднә.

ҮСН

тосн угаһар шим уга болҗ медгднә. Боорцг шархларн, хаш чанхларн

бас тос тәвнәвидн. Тосн әмтнд туста хотн, бичкдүд царцсн цагт көгшәс бүлән уснд тос тәвәд уулһна. Тосн кесгтән үрхш, тегәд кезә болвчн терүг эдлҗ болҗана

ТОСН

Давсн һанцхн хотт олзлгдхш, шир, эд болвсруллhнд, савң, эм келhнд

олзлгдна.
Кемҗәлһнә негц:
Цәәһин ширк – 350 г
Адрута ширк – 280 г
Цәәһин ухр – 10 г
Хотын ухр – 30 г

ДАВСН

чандвт?
… … …
Цә чанхларн ю тәвдвт?
… … …
Тана

өрк-бүлд айта хальмг цә кен чанна?
… … …

буурл
Амтинь ясдг амр цаһан
Таалинь хәәдг тарһн шар

самрна,
Хот түгәчкәд амрна.

тәвий!

Уурта хотыннь дееҗинь
Урта өвкнртән нерәдий!
Үлдсн шавхр тальвринь
Үрн-садтаһан эдлий!
Аавнр-ээҗнрән күндлҗ,
Ааһта цәәһинь бәрүлий!
Еӊсгәр чееҗәсн тәвсн
Йөрәлинь соӊсҗ байрлый!