Жарақаттық шок. Жарақаттық шок кезіндегі интенсивті терапия

механикалық жарақаттың ағзаға əсер етуі нəтижесінен дамиды. Жарақаттық шок - бұл ауыр

түрдегі жарақаттық аурудың жіті кезеңінің бірінші сатысы. Оның өзіндік нерв - рефлекторлы жəне тамырлық реакциясы ағзадағы қан айналымының, тыныс алу, зат алмасу жəне эндокриндік бездер функциясының (қызметінің) бұзылуына əкеледі.
Жарақаттық шоктың тудырушы механизмдері: ауырсыну жəне афференттік импульсация, жедел массивті қан жоғалту, өмірге қажетті ағзалардың жарақаттануы, психикалық стресстер.

жарақаттан кейін дамиды;
- Екіншілік – жиі жарақаттан бірнеше сағаттан кейін

дамиды.

Жарақаттық шоктың сатылары:
1. Компенсацияланған – шоктың барлық белгілері болады, АҚҚ жеткілікті деңгейде, ағза күресуге қабілетті.
2. Декомпенсацияланған – шоктың барлық белгілері болады жəне айқын гипотензия.
3. Реферактерлық шок – барлық жүргізілген ем нəтижесіз.

Жарақаттың шоктың ауырлық дəрежелері:
1. ДəрежеліШок – СҚҚ 100-90 мм с.б., пульс 90-100 қанағаттанарлық толу.
2. Дəрежелі шок – СҚҚ 90-70 мм с. Б.б, РS-110-130, əлсіз толу.
3. Дəрежелі шок – СҚҚ 70-60 мм с.б.б, пульс 120-160, өте əлсіз толу (жіп тəрізді).
4. Дəрежелі шок – АҚҚ анықталмайды, пульс анықталмайды.

сатысы көбінесе жарақаттан кейін басталады жəне қанайналымның орталықтану фонында науқастың

айқын психомоторлы қозуымен (тітіркенуден) сипатталады. Науқастың іс-қозғалысы түсініксіз болуы мүмкін, оның көзіне елестер көрініп, айқайлайды, эйфориялы, ретсіз əрекеттер жасап, өз-өзін ұстай алмайды, тексеруге жəне көмек көрсетуге қарсы болады. Олармен қарым-қатынаста болу қиындықтар тудырады. Қан қысымы бұл кезде қалыпты болуы мүмкін немесе қалыптыға жақын. Жарақат түріне байланысты, тыныс алудың əртүрлі бұзылыстары болуы мүмкін. Бұл фаза қысқа мерзімді жəне көмек көрсету кезінде, торпидті түріне ауысады немесе тоқтайды.

бұзылысынан ми гипоксиясының соңғы дəрежесі комалық (коматозды) жағдай дамиды, АҚҚ

төмендейді, жұмсақ жиі пульс, тері жамылғылары бозғылт. Бұл сатысында ауруханаға дейін жедел жəрдем дəрігері АҚҚ-ның деңгейіне сүйену жəне жоғалтқан қанның көлемін анықтауға тырысу керек.

негізделген. (П/СҚҚ).
- Шоктың 1-ші сатысында (қан жоғалту 15-25% ОҚК –

1-1,2л) ШИ=1,5 (100/100);
- Шок 2-ші ст (жоғалтқан қан 25-45% ОҚК-1,5-2л ) ШИ=1,5 (120/80);
- Шок 3 ст. (жоғалтқан қан 50% ОҚК -2,5л жоғары) ШИ=2 (140/70);
Жарақат сипатына қарап, жоғалтқан қанға байланысты, қанның көлемдік санын анықтауға болады. Ересек адамдарда тобық сынған кезде жоғалтқан қан 250 мл-ден аспайды, иық сынғанда жоғалтқан қан 300-500 мл-ге дейін құрайды, сирақ - 300-350мл, сан - 500-1000 мл, жамбас - 250-3000 мл, көптеген сынықтар немесе жарақаттар кезінде жоғалтқан қан көлемі 3000-4000 мл. жетеді.

клиникалық белгілерін анықтауға болады.

1-ші дəрежелі шок ( жеңіл шок) АҚҚ

90-100/60мм с.б.б. жəне пульс 90-100 рет мин. (ШИ=1),қанағаттанарлық толу болуы мүмкін. Негізінен зардап шегушінің есі аздап тежелген, бірақ қарым-қатынасқа оңай (жеңіл) қатысады, ауыру сезімін сезеді, тері жəне көзге көрінетін шырышты қабаттары бозғылт, бірақ кейде қалыпты түсті болады. Тыныс алуы жиі, бірақ құсу жəне құсық массаларымен аспирация болмаса, тыныс жеткіліксіздігі дамымайды. Жабық сан жарақатында, сан жəне сирақтың біріккен жарақаттарында, жамбастың жеңіл сынықтарында жəне басқа да ұқсас жарақаттарда дамиды..

дейін төмендетуімен өтеді. Бұл кезде жүректің жиырылу жиілігі 100-120 рет/мин

дейін өседі. ШИ = 1,57 терінің айқын бозғылттығы, цианоз, адинамия, тежелу байқалады. Көптеген ұзын түтікті сүйектер жарақатында, көптеген қабырғалар сынғанда, жамбас сүйектің ауыр жарақатында дамиды

(одан да төмен болуы мүмкін), жүректің жиырылу жиілігі 130-140 рет/мин дейін

өседі. Жүрек тондары өте əлсіз болады, науқастың есі терең тежелген, айналасында болып жатқандарға көңіл бөлмейді, терісі бозғылт, цианозды жəне жер түсті өң. Шоктың бұл дəрежесіт көптеген қосарланған немесе біріккен жарақаттарда, скелеттің зақымдануында, ірі бұлшық еттер мен ішкі ағзалардың жарақаттарында, кеуде клеткасы, бассүйек жарақаттарында жəне күйіктерде дамиды.  
Ары қарай науқастың жағдайы нашарласа, шоқтың 4 дəрежесі - терминалды жағдай дамуы мүмкін.

тері жамылғысының ылғалдығы, түсі, тыныс алу жəн пульстің сипаты, АҚҚ-ның деңгейі).
2.

Қан тоқтату шараларын жасау.
3. Шоктан пайда болған импульсацияны үзу (дұрыс жансыздандыру).
4. АҚК (айналымдағы қан көлемін) қалыпқа келтіру.
5. Метаболикалық бұзылтар коррекциясы.
6. Басқа жағдайларда:
- науқасты аяқ жағын 10-45%дейін жоғары көтеріп жатқызу, Тренделенбург жағдайы;
- веноздық (көктамырдың) енгізуді жақсарту немесе сақтау перифериялық көктамыр катетеризациясы. (реанимациялық бригадалар үшін-магистральды қан тамырлар катетеризациясы жасалады);
- жоғарғы тыныс жолдарының өтуін жəне оттегі келуін қадағалау.

Жарақаттық шоктың интенсивті терапиясы

іске асырылады. (тығыз тампонада, қатты қысып таңу, жарақатқа немесе саусақпен басу,

жгут салу т.б.).  Ауруханаға дейінгі кезеңде ішкі қан ағуды тоқтату мүмкін емес, сондықтан жедел жəрдем дəрігері науқасты ауруханаға жедел жəне ұқыпты жеткізуі керек.

Арнайы шаралар

ертіндісін к/т, 2 мл 1% дифенгидрамин (димедрол) ерітіндісі 2 мл 0,5%диазепам

ерітіндісі (реланиум, седуксен), содан кейін 0,8-1 мл 5% кетамин ерітіндісін (калипсал) баяу енгізеді. Ауыр бассүйек-ми жарақатында кетамин енгізбейді!
2-ші нұсқа- 0,5 мл 0,1% атропин ерітіндісін к/т, 2-3 мл 0,5% диазепам (реланиум седуксен) жəне 2 мл 0,005% фентанил ерітіндісін к/т енгізеді.  Тыныстың жіті жеткіліксіздігі дамыған шок кезінде оксибутират Na 80-100 мг/кг-2 мл 0,005% фентанил ерітіндісін немесе 1мл 5% кетамин ерітіндісін 10-20 мл изотониялық еріт, 0,9% Na хлориді немесе 5% глюкоза ерітіндісінде

жылдамдығы минутына 250-500 мл болуы керек. 6% полиглюкин ерітіндісін -к/т. Таңдау

мүмкіндігі болса 10% немесе 6% гидроксиэтил крахмал ерітіндісі (стабизол, рефертан, HAES-steril). Бір мезгілде 1 л дейін басқа ерітінділерді енгізуге болады. Дұрыс инфузионды терапияның белгілері болып, 5-7мин кейін АҚҚ анықталуының бірінші белгілері пайда болады, ары қарай 15 мин критикалық деңгейге дейін көтеріледі (СҚҚ 90мм с.б.б)
Шоктың жеңіл жəне орташа дəрежесінде - кристаллоиды еріт/р оның көлемі жоғалтқан қанның көлемінен жоғары болмау керек, олар қантамырлық русло-ны тез 09% Na хлоридін, 5% глюкоза ерітіндісі, жартылай ионды ерітінділер-дисоль, трисоль, ацесоль енгізіледі.

ерітіндісін минутына 8-10 тамшы жылдамдықпен к/т-ға енгізеді.
Жүрекке венозды қанның қайта келуін

көбейту үшін жəне клеткалық мембраналардың стабилизациясы үшін бірмезгілде көктамырға 300 мг-ға дейін преднизомон немесе осы топтағы басқа дəрілерді адекватты мөлшерде енгізеді. Метоболикалық ацидозды коррекциялау үшін 4% Na гидрокарбонатын 3 мл/кг науқастың дене салмағына сəйкес енгізеді.  

1984 г;426-433стр.
Дж.Эдвард Морган-мл,Мегид С .Михайл:Клиническая анестезиология 2003 г
https://diseases.medelement.com/disease
Пайдаланылған әдебиеттер