Слайд 1 Дәріс № 4Тақырыбы:
Қан айналымының бұзылуы. Қан айналымы бұзылыстарының жалпы
және жергілікті түрлері жайлы ұғым, олардың өзара байланыстылығы, классификациясы. Жедел
және созылмалы жеткіліксіздігінің морфологиясы.
Слайд 2Жоспар:
1)Қан айналым бұзылыстары.
2)Толақандылық, оның түрлері.
3)Қаназдық,қанағу.
4)Қанұю.
5)Диапедез,стаз.
6)Тромбоз,эмболия.
7)Инфаркт.
Слайд 3Организімнің қалыпты жұмысы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысына байланысты.Себебі ағзада жүріп
жататын зат алмасу,қоректену, айта қалпына келу және т.б. үрдістер үшін
қан тамыр жүйесінің маңызы өте зор.
Слайд 4
Жалпы - қан айналым бұзылыстары дегеніміз дененің барлық ағзаларының қанмен
қамтамасыз етілуін өзгеруі.
Жергілікті - қан айналым бұзылыстары дегеніміз жеке қан
тамырларының және оның тармақтарының патологиясы ретінде белгілі бір жерде ғана байқалады.
Слайд 5Қан айналымының бұзылыстарының түрлері
Толақандылық
Қан ұюы
Стаз
Қан ағу
Пазморрагия
Тромбоз
Қаназдық
Сладж
ҚШҰ синдромы
Слайд 6Толақандылық (гиперемия)-деп мүшелердің қанмен толығуының артуын жатқызады.
А)Артериялық
В)Веналық толақандылықты ажыратамыз
Слайд 7Артериялық гиперемия
Ағзалар мен тіндерге
артерия тамырларымен қанның көп келуінен дамитын қан кернеуін айтады. Оның
сыртқы көріністеріне мыналар жатады:
Ұсақ артериялар мен артериолалардың кеңуі
Қызмет атқаратын қылтамырлардың көбеюі
Ағза мен тіннің қызаруы
Ағза мен тіннің көлемі мен серпімдігі ұлғаюы
Жергілікті жерде температураның көтерілуі жатады
Слайд 8Физиологиялық артериалық гиперемия
Химиялық - әртүрлі қыздырғыш заттар, экзо- және
эндоуыттар, зат алмасу өнімдері, скипидар, спирт, қыша қағаз
физикалық факторлар
– ыстық, суық температура, физиотерапиялық емдеу шаралары, инфрақызыл, ультракүлгін сәулелер (күн сәулесінен терінің қызаруы)
эмоционалдық - ұялғанда беттің қызаруы, ызалану, қобалжу сезімдері
Механикалық ықпалдар – массаж(ыстымақ)
Биологиялық ықпалдар – микробтар, қарапайым жәндіктер, вирустар
Слайд 10Патологиялық артериялық гиперемия
1.Ангионевроздық - қан тамырларындағы нерв рецепторларының қозуына байланысты.
2.Коллатеральды
– магистральды қан тамырларда қанағудың нашарлауы.
3.Постанемиялық – қан келуден кейінгі
қантамырлардың тез арада қанмен толуы.
4.Вакантты – барометрлік қысымның төмендеуі
5.Қабынулық
6.Артериовенозды - артерия қанының жарақат аймағына қарай көптеп ағып келуі.
Слайд 11Артериялық гиперемия
Жағымды жақтары:
Оттегі мен қоректік заттардың тасымалдануы жақсаруы
Тотығу-тотықсыздану үрдістерінің артуы
Энергия
түзілуінің көтерілуі
Ағза қызметінің көтерілуі
Жағымсыз жақтары:
Ағза мен тіндерге қан құйылу мүмкіншілігі
Өспе
дамуына қолайлылық
Метастаз тарау мүмкіншілігі
Улы өнімдердің денеге тарап кету мүмкіншілігі
Слайд 12Веналық толақандылық.
Көктамырлармен қанның жүрекке қарай ағып кетуі бұзылудан ағзалар мен
тіндерде оның іркілуінен дамитын қан кернеуі.
Оған себепкер:
Көктамырлардың қан ұйындысымен (тромбпен)
бітелуі
Көктамырлар сыртынан (өспемен, тыртық тінімен, қабыну кезінде жалтықпен (қысылып қалуы
Жүректің сорғыштық қабілеті әлсіреп, жүрек қызметі жетекіліксіздігі дамуы
Слайд 13Көгілдір түс қабылдауы (цианоз)
Жергілікті температураның төмендеуі
Ісіну дамуы жатады;
Бұл кезде ағзалар
мен тіндерде микроциркуляцияның өзгерістеріне жатады:
Ағзалар мен тіндердің көлемі ұлғаюы
Көктамырлардың кеңеюі
Қанға
толған қылтамырлардың көбеюі
Тамыр ішінде қан қысымы көтерілуі
Тамыр сыртына сұйық сүзілуі артуы
Лимфа ағып ктуі баяулауы
Веналық гиперемия көріністері
Слайд 14Веналық гиперемия әр түрлі мүшелерде кездеседі.
Мысалы: Теріде,
Гипотермия.
Цианоз.
лимфа тамырларында және венада
кеңею
терінің ісінуіне әкеледі.
Слайд 15Веналық гиперемия
Жағымды жақтары:
Улы өнімдердің жергілікті жерде ұсталып тұруы
Жараның бітуіне қолайлы
жағдай болуы
Қабыну ошағында іркілген қанның уытты заттарды ыдырытатын ферменттік және
бактерияларды жоятын әсерлері болуы
Жағымсыз жақтары:
Ағза мен тіндерге О2 мен қоректік заттардың тасымалдануы бұзылуы
Метаболизмдік ацидоз дамуы
Қылтамырлар қабырғаларының өткізгіштігі көтерілуі
Ісіну тамыр ішінде қан ұюы артуы
склероз
Слайд 16Қаназдық (ишемия)
Грек. Ishein – бөгеу, бөгелу, haimatas – қан.
Артериялық тамырлармен қанның ағза мен тіндерге келуі азаюдан немесе
мүлде болмауынан дамитын жергілікті қанайналымның бұзылуы
Слайд 17Ишемия түрлері
Жедел
Созылмалы:
Ангиоспазм - қан тамырларының түйіліп қалуына байланысты
Компрессия
- қантамырлары басылып қалғанда (бөгде затпен, тыртықпен, өспемен)
Обтурация - қантамырдары
тығындалып қалғанда (тромбпен, эмболмен, дәнекер тінмен)
Қананың қайта бөлінуіне байланысты
Функционалдық сәйкессіздік нәтижесінде дамитын ишемия
Слайд 18Қаназдықтың көріністері
Ағза мен тіннің бозаруы
Жергілікті температураның төмендеуі
Ауыру сезімі немесе қалыптан
тыс бұрмаланған (ағза мен мүшелердің ұйып қалуы, шаншу, орынсыз жыбырлау)
сезім
Ағзаның көлемі мен серпімділігінің төмендеуі
Ағза қызметінің бұзылуы
Ишемияның нәтижесінде тіндердің қоректік заттармен, оттегімен қамтамасыз етілуі бұзылады, тіндерден зат алмасудың қалдық өнімдері сыртқа шығарылмайды. Өзгерістер пайда болып, зат алмасу үрдістері бұзылады.
Слайд 19Қанағу (Геморрагия)
Қанның қантамырларынан, жүректен ішкі немесе сыртқы ортаға шығуы
Слайд 20 Қанағудың қауіптілігі қантамырларының түріне, көлеміне
оның қай жерде болғанына байланысты. Артериядан қан кету адам өмірі
үшін өте қауіпті,себебі қан зор қысыммен шапшып ағып, организм тез арада қансырап қалады.
Ағзалардың ішінде аса қауіптісі миға қан құйылу. Аз ғана құйылған қанның өзі организм үшін өте маңызды нерв орталықтарын( тыныс алу, қан айналу) басып қалып, өкпе, жүрек жүйелерін істен шығарады.
Слайд 22Қан ұю ( коагуляция)
Ұлпада қанның құйылуы
Гематома – қанның жасырын жиналуы
Геморрагиялық
қоректенуі – клеткалық элементтердің сақталуы кезінде қанағу
Слайд 23Себептер:
Жарылу –жарақат, невроз
Ажырау – қабыну, некроз, қатерлі ісік
Жасуша қабығының өткізгіштігінің
жоғарылауы – диапедез, микроциркуляция, гипоксия, геморрагиялық синдром
Слайд 25Стаз
Stasis – тоқтау; Ұсақ артериялар мен көктамырларда және қылтамырларда қан
ағымының мүлде тоқтап қалуы.
Слайд 26Нағыз (қылтамырлық) стаз қанның аққыштық (реологиялық) қасиеті бұзылуынан немесе қылтамырлардың
бүліністерінен дамиды.
Ишемиялық стаз қылтамырларға артериялар арқылы қан келудің тоқтауынан
болады.
Веналық стаз – көктамырлармен қанның ағып кетуі бұзылудан, қанның қылтамырларда іркілуінен дамиды.
Слайд 27 Нағыз стаз физикалық (суық, ыстық температура), химиялық (улар, астұзының
артықшылығы, скипидар, кротон майы), биологиялық ықпалдардың әсерлерінен дамиды. Оның дамуында
қылтамырлардың ішінде эритроциттердің шоғырланысы қан ағуды қиындатып, тоқтатуы маңызды. Эритроциттердің шоғырланысы қылтамырлар ішіне енген агрегация туындататын ықпалдардың тікелей әсерлерінен дамиды. Олар эритроциттердің сыртқы мембранасында физикалық-химиялық өзгерістерге ұшыратады.
Слайд 28 Стаздың нәтижесінде тіндерге қан келу тоқтап,
олар қоректік заттармен, оттегімен қамтамасыз етілмейді. Тін жасушалары тіршілігін жоғалтады.
Бірақ стаздың бастапқы кезеңінде эритроциттердің агрегациясы қайтымды болады. Артынан эритроциттердің гемолизі, қан ұю үрдістері қосылып, стаз қайтымсыз сатысына ауысады.
Бұл саты сладж деп аталады.
Слайд 29Сладж (ағылш. Sludge – кір, балдыр)
Эритроциттер сыртқы қабықтарын жоғалтып,
біркелкі массаға айналады. Мидың, жүректің, бүйректің майда тамырларында дамуы организм
үшін өте қауіпті.
Слайд 30Тромбоз
Тіршілік кезінде тамыр ішініде қан жасушаларынан тұратын қатпалардың пайда болуы
Бұл
қан қатпаларының тамыр қабырғаларына байланысуы бойынша ажыратады:
Кемерлік
Тығындық қан қатпаларын
Слайд 31Кемерлік қан қатпалары тамырдың қабырғасына бекіп, оның саңылауын тарылтады және
жиі жүректе, ірі артерияларда дамиды.
Тығындық қан қатпалары ұсақ артериялар мен
көктамырларда кездеседі. Және олар тамырлардың саңылауын бітеп қалады. Құрамында қан жасушаларының қай түрі басым болуына қарай: ақ, қызыл, және аралас тромбтарды ажаратады.
Слайд 32Тромбоз көріністері
Қантамырлары қабырғаларының тұтастығы бүлінуі
Тромбоциттердің адгезиялық-агрегациялық белсенділігі артуы
Ұюға қарсы факторлардың
тапшылығы немесе белсенділігі төмен болуы
Фибринолизді күшейтетін ықпалдардың азаюы
Қанның ағу жылдамдығының
баяулауы
Слайд 33Қан тамырлары қабырғалары тұтастығының бүлінуіне әкелетін себепкер ықпалдар:
Механикалық жарақаттар
Иммундық үрдістер
Микробтар
мен олардың уыттары
Химиялық заттар, зат алмасуларының аралық қышқыл өнімдері
Тамыр қабырғалары
нәрленуінің бұзылыстары
Атеросклероз, аневризма дамуы, т.б. Құбылыстар жатады.
Тромбоз
Слайд 34Эмболия
Emballein – ішке лақтыру
Қан немесе лимфа ағымдарымен келген заттармен қан
тамырларының бітелуі
Экзогендік – ауа, газ, бөгде заттар, бактериялар, құрттар
Эндогендік –
тромб, тіндер, майлар
Слайд 36Экзогендік эмболиялар
Ауа эмболиясы ірі тамырлар
жарақаттанғанда пайда болады. Бұл қантамырларды қан қысымы теріс болады және
олардың қабырғалары айналасындағы тіндерге жабысқан. Жарақаттанғаннан кейін саңылуалары жабылмай қалады да, тыныс алу кезінде ашық тұрған саңылаулары арқылы ауа тамыр ішіне сорылады. Өкпеде қанайналым бұзылады, газдардың алмасуы нашарлайды, тыныстық гипоксия дамиды, адам тұншығудан өледі.
Газ эмболиясы адам жоғары атмосфералық қысымнан төменгі қысымға тез ауысқанда дамуы мүмкін.
Слайд 37Эндогендік эмболиялар
Тромбэмболия. Қан тамыры ішінде орналасқан қан қаптасының бір бөлшегі
үзіліп, тромбэмболия дамуына әкелуі ықтимал.
Май эмболиясы май талшықтарының қантамырларына түсуінен
дамиды. Бұл эмболия жіліншік сүйектердің жаншылып сынған кезінде жиі байқалады.
Тіндік эмболия қатты жаншылып, жарақаттанған ағзалардың тіндері, өспе жасушалары тамыр ішіне түсуден дамиды.
Слайд 38ИНФАРКТ деп бүтін ағзаның немесе оның бір бөлігінің қанайналымының бұзылуына
байланысты өлуін атайды. ИНФАРКТ-қантамырлық (ишемиялық) коагуляционды немесе колликвационды некроздың бір
түрі.
Слайд 41Инфарктың пайда болу себептері:
Қан тамырларының тромбозы, эмболиясы мен спазмы, артерияның
қысылуы негізінде болған өткір ишемия.
Ағып келген қан мөлшерінің ағза қызметін
қамтамасыз ете алмауы.
Қанмен жабдықталудың жеткіліксіздігі негізінде мүшелердің функционалды күш түсуі.
Слайд 43ИНФАРКТ ПІШІНІ.
Әдетте инфаркт үшбұрышты болып көрінеді. Инфарктың пішіні қан тамырларының
ағзада таралу ерекшеліктеріне байланысты. Өкпеде, бүйректерде, көкбауырда үшбұрыштың түбі ағзаның
қабына қарай жайғасады да, оның ұшында тромбпен тығындалған қан тамыры табылады. Үшбұрыштың ұшы мүшелердің қақпасына бағытталған, ал кең жағы периферияға шығады.
Слайд 44Инфаркт үлкендігі.
Инфаркт мүшенің үлкен бөлігін немесе толық мүшені қамтиды (субтотальды
немесе тотальды) немесе микроскоп арқылы ғана табылады. (микроинфаркт)
Слайд 45Даму механизмі және сыртқы түрі бойынша инфарктың екі түрі бар:
Ақ
(ишемиялық) инфаркт-мүшелерге артериалды қан ағымының келуінің толығымен тоқтауы нәтижесінде дамиды.
Көбінесе көкбауырда, бұйректерде, мида, жүректе кездеседі.
Слайд 47Қызыл (геморрагиялық) инфаркт-инфаркт аймағында микроциркуляторлы арнаның некрозданған тамырларынан қан шығуы
нәтижесінде дамиды. Қызыл инфаркт жүрек қызметінің жетіспеушілігіне байланысты веналық қан
іркіліп қалғанда пайда болады. Қызыл инфарктің ең көп кездесетін жері өкпе. Қызыл инфаркт эритроциттердің гемолизіне байланысты бірте-бірте реңсізденіп ақ инфаркт түріне айналып қалуы мүмкін.
Кейде ақ инфарктың айналасында қанқұйылу ошақтары пайда болады (қызыл жиекті ақ инфаркт) оның себебі қан тамырларының алғашқы спазмының парездік кеңеюімен алмасуы.