Тақырып 3. Кәсіпорынның айналым қаржысы

3. Айналым қаржыны пайдалану тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер
4. Айналым капиталын басқару
5.

Қорларды басқару модельдері

міндеттемелер арасындағы айырмаға тең болатын көрсеткіш. Оның жетіспеушілігі компанияның жоюылуына

әкелу мүмкін. Бұл көрсеткіштің деңгейі компания қызметінің тәуекелділігімен және рентабельділігімен тығыз байланыста болады. Активтер мен пассивтер арасындағы ара-қатысқа байланысты ағымдағы активтерді қаржыландырудың төрт стратегиясын көрсетуге болады:
идеальды,
консервативты,
агрессивты,
компромисты.
Таза түрде ешқандай стратегияны қолдануға болмайды. Қорларға басқару саясатын оңтайландырғанда келесі есебке алынады:
тапсырыс жасалғанда қолданылатын қор деңгейі;
қорлардың минимальды мүмкін деңгейі (сақтық қор);
тапсырыстың оңтайлы партиясы.

меншік иелерінің қаржысы
пайда — негізгі көзі;
тұрақты пассивтер (өзіндік капиталға теңестірілген

қаржы):
еңбек ақы бойынша қарыз;
бюджет бойынша қарыз;
ыдыс бойынша қарыз;
алдын ала төленген қаржы.
2. Келтірілген қаржы:
қарызды (несиелер);
мемлекеттік несие;
басқа (мақсаты бойынша пайдаланбағана қорлар мен резервтердің қалдықтары).

өндіріске оңтайлы басқару жүргізгенде келесі факторлар есепке алынады:

керек:
өндірістік цикл аяғы жақындаған сайын дайын өнім өсе береді;
ажиотажды сұраныстың

болу мүмкіндігі;
маусымды тербелістер;
жатып қалған және сұранысы аз тауарлар.
Жиһазға қаржы салу екі түрлі тәуекелмен байланысты болады:
а) бағалардың өзгеруі;
б) моральды және табиғи тозуы.

қамтамасыз ету жүйесі жақсы ұйымдастырылған болса;
жабдықтаушылардың сапаны және жеткізуді бақылаудың

жақсы жүйелері бар болса;
компанияда қорларды басқарудың жақсы ұйымдастырылған жүйесі болса.
Сатып алушылармен тиімді қарым-қатынас жасау жүйесі келесіні көздейді:
несие беруге болатын клиенттерді сапалы түрде таңдау;
оңтайлы несие беру шарттарын анықтау;
арызды берудің нақты процедурасы;
клиенттердің келісім шартты орындауын бақылау жүйесі.

сайын мониторинг жүргізу;
жұмыстарды аяқтау, өнімді жіберу, төлем қағаздарын беру арасындағы

уақыт интервалдарын ең аз етіп жасау;
төлем құжаттарын қажет мекен-жайларға жіберу;
клиенттердің төлем жасау жөнінде сұрауларын тыңғылықты қарастыру;
есеп-айырысу және төлемді алудың нақты процедурасын анықтау.

ағымдылықпен (ағымдағы операцияларды қамтамасыз ету), алдын-ала сақтану (кенет пайда болатын

төлемдерді жабу үшін), алып-сатарлық (кенет пайда болған тиімді жобаға қатысу үшін). Ақшаны тиімді басқару үшін банкілермен қарым-қатынастарды жақсарту қажет. Ақшаның айналымнан алу уақыты деп аталатын қаржы циклы, қаржы менеджментінің аса маңызды сипаттамасы болып табылады. Ақша қозғалысын талдау арқылы ақша ағынының сальдосын ағымдағы, инвестициялық, қаржы және басқа операция нәтижесінде анықтауға мүмкіндік береді. Ақша ағынын болжау үшін келесі көрсетікштерге баға беру керек: өткізу көлемі, табыстың ақшалай үлесі, дебиторлық және кредиторлық қарыздылық, ақша шығындарының көлемі және т.б.

Орр моделі жатады. Біріншісі В. Баумол (W. Baumol) 1952 жылы,

ал екіншісін — М. Миллер (М. Miller) және Д. Орр (D. Оrr) 1966 жылы құрастырды. Бұл модельдерді отандық экономикаға енгізуге келесі факторлар кедергі болып жатыр: инфляция, пайыздық ставкалардың үлкен болуы, бағалы қағаздар нарығының нашар дамуы және т.с.с.

бастайды да оны біртіндеп шығындайды. Тауар өткізуден түсетін ақшаны кәсіпорын

толығымен қысқамерзімді бағалы қағаздарға салады. Ақшаның қоры біткеннен кейін, яғни нольге немесе алдын ала белгіленген қауіпсіздік нүктесіне тең болғанда кәсіпорын бағалы қағаздардың бөлігін сатып қайтадан бастапқы ақша көлемін қамтамасыз етеді. Сонымен, ақша динамикасы “ара” тәріздес графикке ұқсайды (сур 1).

Сур. 1. Баумол моделі бойынша ақшаның өзгеру графикі

болжанатын кәсіпорындарда қолдануға болады. Іс жүзінде ондай кәсіпорындар сирек кездеседі,

есеп шоттағы ақша кездейсоқ түрде өзгеру мүмкін, және шамамен үлкен тербелістер жасауы мүмкін.
Миллер және Орр құрастырған моделі қарапайым және іс жүзіне сай деп айтуға болады. Ол келесі сұраққа жауап беруге мүмкіндік жасайды: егер ақшаның кірісін және шығысын дәл болжауға болмаса, кәсіпорын ақшаны қалай басқара алады? Миллер және Орр модель құрастырғанда Бернулли процесін қолданды — бұл стохастикалық процесс, мұнда мерзімнен келесі мерзімге ақшаның түсімі және шығыны тәуелсіз кездейсоқ оқиғалар ретінде саналады.
Қаржы менеджерінің іс-әрекеттері сурет 2-де көрсетілген. Ақшаның шоттағы қалдығы кездейсоқ тұрғыда өзгереді, бірақ егер оның мөлшері белгілі бір жоғарғы шекке жеткен кезде кәсіпорын ақшаны қалыпты мөлшерге жеткізу үшін (қайту нүктесі) сәйкес көлемде бағалы қағаздар сатып алады. Егер ақша көлемі төменгі шекке жетсе, кәсіпорын сәйкес көлемде бағалы қағаздарды сатады.