Қ.АЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ МЕДИЦИНА

деффенцировка физиологиясы
Орындаған: Мурадов А. А.
Қабылдаған: Жұмабекова Р. Б
Түркістан

2019

ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

ұрпақ жаңғырту қасиетіне негізделген.Соның нәтижесінде адамзаттың барлық өмір сүрген уақытында

өмірден кеткен ұрпақтардың орнына жаңа ұрпақтар келеді.Мұны адамның саналы түрде жыныс әрекетік жүйесі атқарады. Бұл жүйе жыныс жасушаларының( гаметалар) жетілуі, жыныстық құштарлық (либидо), салт жоралары(ритуал), жыныстық қатынас (копуляция), ұрықтану,босану, сүтпен емізу(лактация), ұрпақ тәрбиелеу үрдістерінен құралған.

гениталиялардың дифференциалды емес бастапқы гонадалары мен ізашарлары қалыптасады. Урогениталды тарақтан

(мезодерма туындысынан) 4 апта дамығанға қарай фетальды бүйрек үсті бездері және мезонефроспен (алғашқы бүйрек) тұтас эпителийдің қалыңдауы түріндегі алғашқы гонада сараланады. 4 аптадан бастап бастапқы гонадаға примордиалды герминативті жасушалар — гоноциттер белсенді қоныс аудара бастайды. Бұл процесс аутосомдық гендердің көп санымен бақыланады. Ұрықтың кез-келген жыныстағы ішкі жыныс мүшелерінің ізашары эмбриогенездің 4 аптасында қалыптасады және мезонефростың бөлігінен ағатын, бастапқы гонаданың пайда болуына қатыспайтын, вольфов және Мюллер ағындарының екі жұбы болып табылады. Бұл екі ағын урогенитальды синуста аяқталады — бұтқа ашылатын бірыңғай несеппол тесігі. Вольфов ағысы ұлдың ішкі жыныс мүшелерінің ізашары болып табылады, Мюллер ағысы — қыздың ішкі гениталиясының ізашары. Сыртқы гениталиялардың ізашары жалпы эктодермальды ұршық — гениталды бугорктан, екі уретральды қатпарлардан және білікшелерден қалыптасады. Бұл кезеңдегі Патология: урогениталды сақинада экспрессирленетін аутосомды гендердің мутациясы ұрықтың кез келген генетикалық жыныстағы гонадты дисгенезіне бүйрек, бүйрек үсті безі және басқа мүшелердің патологиясымен біріктіріледі.

Эмбриогенездің 7-8 аптасында Y-хромосоманың қысқа иығында орналасқан SRY генінің экспрессиясы

басталады. Бұл геннің экспрессиясы тубулярлық құрылымды (7-8 апта) қалыптастыра отырып, герминативті жасушаларды шектей бастайды Сертоль жасушаларын саралау үшін сигнал болып табылады. Лейдиг жасушалары кейінірек (8-10 апта) сараланады және стероидогенез ферменттерін және лютропин/ХГ рецепторларын қоса алғанда, өзінің ультраструктурасын тез қалыптастырады, бұл тестостерон секрециясының жоғарылауына әкеледі.

ІІ – КЕЗЕҢ

толық байланысты. Сертоли жасушалары 9-10 апта эмбриогенеза секретируют ақуыз —

антимюллеровый гормон әкеледі, регресс мюллеровых жолдарының. Плацентарлы ХГ, содан кейін өз лютропинмен ынталандырылған Лейдиг жасушалары тестостеронның өспелі санын секреттейді, оның ұрықтың 14 апталық даму концентрациясы пубертатты мәндерге жетеді. Әсерінен тестостерон вольфовы ағысы сараланады тұқымдық көпіршіктер, семявыносящие ағысы мен придаток тестикула. Тестостеронның белсенді метаболиті (клеткалық ферменттің әсер ету өнімі 5а-редуктаза — дигидротестостерон) сыртқы гениталиялардың ізашарлары белсенді түрде өзгертеді: жыныстық бугорок — жыныс мүшесі, жыныс қатпарлары — жыныс мүшелерінің ер түрін қалыптастыра отырып, мошонкаға.

деп 2 топка бөледі. Сыртқы аталық мушелеріне - ұма және жыныстық мүше жатады. Ішкі

аталық жыныс мушелеріне аталық бездер, оның қосалқы бөлімдері (ұрықшығарушы өзекшелер, ұрықтық көпіршіктер, сыңар қуықасты безі) жатады. Аталық без (ен) екеу, мөлшері 4-6 см, салмағы 15-30 г.

бездері (vesiculae seminales)
Қуықасты безі (prostata )
Буылтық — несеп шығаратын өзек

безі (glandulae bulbourethrales)
Ұма (scrotum )

Ішкі
Ұма (scrotum )
Жыныс мүшесі (penis, phallos — грекше )
Шәует шылбыры (funiculus spermaticus- грекше)
Несеп шығаратын өзек (uretre muscularis - грекше)

сексуалдық қызметтер атқарады.
Жыныстық белгілерді біріншілікті және екіншілікті

деп бөледі.
Біріншілікті жыныс белгілері эмбрионалды кезеңде қалыптасады және бірден туылысымен анықталады. Оларға: жыныс еріншелері, жатыр, қынап, аналық бездер жатады.
Өсіп даму кезіңде екіншілікті жыныс белгілері байқалады: қолтық пен мүше үстінің түктенуі. Әйелдерде сүт бездері ұлғаяды, мүше үстері түктенеді.

Әйел жыныс мүшелері

( гр. Labia major pudendi)
Кіші жыныс ернеу (гр.

Labia minor pudendi)
Қынап кіреберісі (гр. Vestibulum vaginae)
Деліткі (гр. clitoris)

Ішкі

Аналық без (гр. Ovarium )
Аналық без қосалқысы (гр. epoopdoron)
Жатыр (гр. uterus)
Қынап ( гр. vagina)
Жатыр түтігі ( гр. tuba uterrina)

аталтын бұл горман жыныс аппаратына трофикалық әсер ету,етеккірді реттеу,екінші жыныс

белгілері мен нерв жүйесіне әсер ету қызметін атқарады.
Сары дененің 2 түрі бар:corpus luteum grrvidittis-жүктілік және corpus luteum menstruationis етеккірлік сары денесі.Жарылған фолликуладан аналық жасуша бөлініп,дамиды,бірақ олардың біріншісі адамда 9 ай тіршілік етіп,едәуір ірі көлемге жетеді,ал екіншісі 1 ай ғана өмір сүреді.

Аналық без гармондары

әсер етеді,өйткені жүктіліктің ең ерте кезеңінде сары дене бұзылса немесе

анабезді алып тастаса жүктілік тоқтады
2.Овуляцяны кешіктіреді
3.Сары дене жүкті болу кезінде сүт бездерінің дамуына әсер етеді.

әйел организмінің жыныс аппаратын дайындау,прогестеронның рөлі-ұрықтанған аналық жыныс жасушасының имплантациялануы

және қалыпты дамуын қамтамасыз ету.

персистенциясына алып келеді, олардан жатырдың, қынаптың жоғарғы бөлігі және құбыр

фаллопиялық қалыптасады. Тестостерон болмауы Вольфтың регрессіне әкеледі. Дигидротестостеронның болмауы әйелдердің сыртқы гениталиясының қалыптасуына әкеледі: жыныстық бугорок клитор ретінде сақталады, жыныс қатпарлары — жыныс ерні ретінде. Бұл кезеңдегі Патология: жалған еркек және әйел гермафродитизмнің әр түрлі нұсқалары. Балалардағы антимюлерлік гормон секрециясының ақауы оларда жатырдың және фаллопиялық түтіктердің қалыптасуына әкеледі (кейде — дені сау еркектерде кездейсоқ табу, тостағада бедеулікпен үйлесу сияқты). Тестостерон және дигидротестостерон биосинтезінің ақауы-тестикулалардың қалыпты дамуы кезінде сыртқы гениталиялардың фемининді немесе бисексуальды құрылысы.
Қыздарда тестостеронның экстрагонадальды секрециясы қалыпты қалыптасқан аналық бездерде сыртқы гениталиялардың андрогенизациясына әкеледі. Антимюллер гормонының жоғары экспрессиясы жатырдың және қынаптың агенезиясына (Рокитан синдромы) әкеледі.

әйелдердің репродукциялық бездері туылғаннан кейінгі морфологиялық және функционалды пісіп-жетілуден өтеді

бірінші жылы олар үш есе өседі, аналық бездердің фолликулаларының саны

айтарлықтай төмендейді. Алғашқы 9 жылда аналық безінің мөлшері аздап өседі, ал жасөспірім кезіне олардың массасы 2 грамға жетеді. 11-15 жасында қарқынды фолликуланың пісіп-жетілуі орын алады, овуляция орын алады және осы сәттен бастап мессенттер басталады. Аналық жұмыртқа 20 жасқа дейін қалыптасады. 35-40 жылдан кейін олардың мөлшері төмендей бастайды, ал 50 жылдан кейін фолликулдардың атрофиясы мен дәнекер тінімен ауыстырылған кезде менопауза пайда болады, аналық бездердің массасы 2 есе азаяды. Әрбір аналықтың жанында шұңқыр тәрізді тесігі бар жұмыртқа немесе фальшевтикалық түтіктің соңы бар, онда ұрықтандырылған жұмыртқаның жатырға ауысатын органы бар. Жаңа туылған нәрестеде фаллткулалық түтікшелер аналаық жұмыртқалармен байланыспайды. Жасөспірімдікке дейін түтік өседі, тегістеледі, қабырғаларынығ бір бұрылысын сақтап, аналыққа жақындайды. Қартайған кездерде құбырлар жоғалып кетеді, қабырғалары жұқа, шашыраңқы атрофиялар болады.

пішіндегі қуыс бұлшық ет органы және жақсы дамыған қанмен қамтамасыз

етілген.Ол түбін, денесін және мойынын тұрады. Жатыр жатырдың жоғарғы бөлігі - түбі деп аталады. Оның денесі тегіс және бірте-бірте мойынға тарылып келеді. Жатырдың ұзындығы 5-7 см, төменгі бөлігінде ені -4 см құрайды, ал салмақ жүктіліктің жасына және санына байланысты болады: 20 жаста - 23 г, 30 жаста - 46 г, 50 жаста - 50 грамм. Туған бірнеше рет туылған әйелдерде жатырдың массасы 80-90 г-қа дейін өседі, ұзындығы 1 см-ге артады.Жаңа туған нәрестеде жатыр формасы цилиндр тәрізді болып, іш қуысы жоғары орналасады; оның ұзындығы 25-35 мм, массасы - 2 г. Туылғаннан кейін, алғашқы 3-4 апта ішінде жатырдың фаллоптық түтіктердің иілісі пайда болады да, ол ересек әйел шағында да сақталады. 8-9 жасында жатырдың дөңгелек формасы болады. Содан кейін өсу жылдамдығы төмендейді, жатырдың мөлшері мен салмағы 9-10 жылға дейін тұрақты болып қалады. 10 жыл өткеннен кейін жатыр мен фаллопия түтіктерінің жылдам өсуі басталады. 12-14 жасқа жеткенде алмұрт тәрізді пішінді алып, көп ұзамай ересек әйелдің жатырына тән пішінге ие болады. Жатыр мойны вагинаға енеді.

тарылған қысыңқы болып келеді. 10 жасқа дейін ол жас өзгерістерге

ұшырайды, бірақ жасөспірімдерде тез өседі. Содан кейін шырышты қабаттың бүртіктері қалыптасады.
Әйелдің сыртқы жыныс органдары қынап кіреберісі, үлкен, кіші жыныс ернеулері және қасаға құрайды. Жаңа туған нәрестеде үлкен жыныс ернеулері нашар дамыған болады, кіші жыныс ернеуден клитор алға шығып орналасады. Жыныс саңылауы тек 7-10 жасқа барғанда ғана ашылады бастайды. Туған кезде қынап созылып, оның шырышты қабырғасының қатпарлары тегістеледі. 45-50 жылдан кейін жыныс ернеулері және шырышты бездің атрофиясы пайда болады, шырышты мембраналар жұқа және тығыз болады.

дамудың 2-ші айының (8-ші апта) екінші жартысында пайда болатын андроген

жасушалары пайда болады. Олардың саны 3,5-4 айға жетеді. Осы жасушалардың дамуының активтілігін біраз уақытқа дейін сақтап отырады. Аталық бездер өте ерте жыныстық гормондарды синтездей бастайды. 11-ші және 18-ші апталарында қандағы концентрациясы ересектердің деңгейіне жетеді. Постнатальды дамудың 6 айға дейін тестостерон концентрациясы айтарлықтай төмендейді.

гипоталамустың ересек түрдегі саралануын 4.5-7 айлық пренатальдық дамуды анықтайды. Ер

жыныстық гормондар болмаған жағдайда, гипоталамустың дамуы әйел түрінде кездеседі. Андогендер ерлердің жыныс мүшелерінің дамуын қамтамасыз етеді: оларсыз, жыныс мүшелерінің ұрықтың генетикалық жынысына қарамастан, әйел құрылымын сақтайды. Андрогендердің жетіспеушілігімен ерке жыныс мүшесі мықтылығымен ұманың дурыс қалыптасуы тежеледі. Андрогендердің асып кетуімен, әйел жынысындағы сыртқы жыныс мүшесінің ерлердікіне ұқсас дамиды. Еркек жыныс гормондары жұмырқалардың құрсақ қуысынан төмен түсуі үшін қажет. Бұл үдеріс жүктіліктің 3 айынан бастап,құрсақтық дамуы басталғанға дейін жалғасады.

1 жаста - 1 г, 14 жасында - 2 г,

15-16 жаста - 8 г, 19 жаста - 20 г, интенсивті өсу 1 жылдан бастап және 10 -15 жас.
Простата безі өте баяу дамиды. Баланың өмірінен 6-10 жасқа дейін сәл ғана өседі және жасөспірім кезінде қарқынды өседі. Простата безі 17 жасқа келгенде ересек еркектердегі сияқты болады. Жаңа туылған нәрестелердегі шәует түтіктер тар, олардың даму кезеңі бойы диаметрі 3 есеге артады. Туған кезге дейін көптеген жағдайларда аталық без құрсақ қуысынан ұмаға түсіп үлгереді. 6-7 жасқа дейінгі балаларда переубертатты аталық без үлкеюі кездеседі. Бұл кезең 9-10 жасқа дейін созылады.

байланыстары және ең алдымен, гипоталамус-гипофиз жүйесі өзгереді. Гипоталамустың құрылысы белсендіріледі,

оның нейросекциялары гипофиз троптық гормондардың секрециясын ынталандырады. Гипофиз гормондарының әсерінен дене өседі. Гипофиз безі де Қалқанша безінің қызметін ынталандырады, сондықтан, әсіресе қыздарда, жыныстық жетілу кезінде қалқанша безі айтарлықтай артады. Гипофиз безінің белсенділігі бүйрек үсті безінің белсенділігін арттырады, жыныстық бездердің белсенді қызметі басталады, жыныстық гормондардың секрециясы екіншілік жыныстық
жетілуді сипаттайды - дене ерекшеліктері, денедегі түктердің, дауыстың өзгеруін, сүт бездерінің дамуына әсер етеді.

өзгеріс бар. Қыздарда ол 9-10-дан 15-16 жасқа дейін созылады. Қазірдің

өзінде 7-8 жастағы әйелдерге тән майлы тіндерін дамуы мысал болады. Осы кезеңде ұрпақты болу жүйесінің органдарының жылдам өсуі байқалады. Жатырдың денесі жатыр мойнынан үлкенірек болады, жатыр түтіктерінің иілген жерлері жоғалады да, екінші жыныстық белгілері дамиды. Дене әйелдің сипаттамасын қалыптастырады (салыстырмалы түрде кең жамбас, жамбастың майлануы, қасағаның үстінде түктердің пайда болуы, дауыстың өзгеруі, сүт бездерінің қалыптасуы, жыныс мүшелерінің дамуы және т.б.). Осы кезеңде фолликулярлық пісіп жету және овуляция басталады. 12-13 жаста тұрақты түрде менструалды байқалады.

аталық бездің , еркек жыныс мүшесінің үлкеюімен қатар жүреді. Келесі

3-4 жылда аталық без тез өсіп, жетіле бастайды, олар шығаратын гормонның мөлшері - тестостерон - өседі. 13-14 жастан бастап екінші жыныстық сипаттамалар пайда болады, бұлшықеттер формасы , дауысы өзгереді.
Тұрақты жыныстық циклды құру арқылы жыныстық жетілу әйелдердің 45-50 жасқа дейін созылады, ал ерлерге орта есеппен 60 жасқа дейін келеді.

бездердің жұмыс істеу ерекшеліктерімен және тиісінше, бүкіл ағзаның ерекшеленетін белгілі

бір кезеңдер бар. Кезеңдер бастапқы және екінші жыныстық сипаттамалардың комбинациясы арқылы анықталады. Ұлдар мен қыздар жыныстық қатынастың 5 сатысынан тұрады.

Бұл қайталама жыныстық сипаттамалардың жоқтығымен сипатталады.

II кезең - пубертатты кезең

басталуы. Ұлдарда аталық без мөлшерінің шамалы өсуі байқалады. Ұмада сирек және түзу түктердің пайда болуы. Қыздарда көкіректің ісінуі. Қасаға төменгі бөлігінде түктердің аздап өсуі. Бұл кезеңде гипофиз күрт белсенеді, оның гонадотропты және соматотроптық функциялары артады. Осы сатыдағы соматотроптық гормонның секрециясының өсуі қыздарда айқын көрінеді, бұл олардың өсу процестерінің жоғарылатады. Жыныстық гормондардың секрециясы артады, бүйрек үсті функциясы белсендіріледі.

мүшесінің жуандап,ұзаруы байқалады. Түктер көбейіп қара түске ауысады да, қалың

болып, кеудеге дейін тарайды. Қыздарда сүт бездерінің одан әрі дамуы, денедегі түктер қасаға қарай созылады. Гонадотроптық гормондардың қан деңгейінің одан әрі артуы байқалады. Жыныстық бездерінің функциясы белсендіріледі. Ұлдарда өсу гормонының(соматотропин) секрециясы өсу қарқынының өсуін анықтайды.

жастар былғары, беттеріне безеу шығады,қасағалық түктер қалыңдайды. Қыздарда сүт бездері

қарқынды дамып, ересек әйелдердікіндей түктену болады, бірақ аз таралған. Осы кезеңде андрогендер мен эстрогендер белсенді түрде шығады. Ұлдар өсу деңгейін айқындайтын жоғары деңгейлі соматотропин сақтайды. Қыздарда соматотропин мазмұны төмендейді және өсу қарқыны да төмендейді.

V кезең. Ұлдарда жыныстық органдарының екінші жыныстық белгілерінің дамыған. Қыздарда сүт бездері мен түктену ересек әйелдікіне сәйкес келеді. Осы кезеңде қыздарда менструалды цикл тұрақтанады. Менструацияның пайда болуы жыныстық жетілудің басталуын білдіреді - аналық бездер ұрықтандыруға дайын піскен жұмыртқаларды дайындайды.

жүйесінің функцияларынан өзгертеді. Эмоционалдық ауытқулар кездеседі. Жасөспірімдердің эмоциялары мобильді, ауыспалы

және қайшылықты: жоғары сезімталдық көбінесе қасақана, қасақана алаяқтықпен, шамадан тыс сын мен ата-ана қамқорлығына төзбеушілікпен біріктіріледі. Бұл кезеңде кейде жұмысқа қабілеттілік төмендейді , невротикалық реакциялар, тітіркену, жылаушылық (әсіресе етеккір кезінде қыздарда) болады.

Кляйнфельтер синдромы 47XXY;
аралас дисгенезия гонад 46XY / 45XO;
- овотестикулярлы бұзылуы

жынысты қалыптастыру 46XY / 46XX.
 * 46XY жынысын қалыптастыру бұзылуы:
- гонад дамуының бұзылуымен шартталған;
* 46xy жынысты қалыптастырудың овотестикулярлы бұзылуы;
• дисгенезия гонад;
* эмбриональды тестикулярлық регрессия синдромы;
- тестостерон биосинтезінің бұзылуымен шартталған:
* лютропин рецепторының ақауы;
* бүйрек үсті қабығының туа біткен дисфункциясы:

в/м бір рет, қан алу 10-12 сағаттан кейін және 24

сағаттан кейін кортизолға, 17-ОНП, 17-гидроксипрегненолон, дегидроэпиадростерон сульфаты, андростендион, 11-дезоксикортизол.
* Адамның хорионикалық гонадропинмен сынау (1000-1500 Ед 1 рет/тәулігіне 3 күн, 5 күні тестостерон қан алу, дигидротестостерон, андростендион) •
* Кариотип.
* Электролиттер(калий, натрий).
* Кіші жамбас ағзаларының УДЗ.
Қан гормондары.
* Молекулалық-генетикалық зерттеулер •
* Лапароскопия •

ж 626-640 беттер
«Анатомия и физиология человека» - М.Р.Сапин,В.И.Сивоглазов 198-200 беттер

қазақша аударма
http://pactehok.ru/?cat=article&id=2306 қазақша аудармасы
http://mirznanii.com/b/20v13821/fiziologicheskaya-genetika қазақша аудармасы
https://ppt-online.org/260418
allrefrs.ru/4-21175.html қазақша аудармасы