Оқушылар Сарайшық жайында оқи отырып, деректер жинау арқылы шығармашылыққа, ізденушілікке жетелеу;
Атырау қаласының көрікті жерлері туралы келешек ұрпаққа насихаттау;
оқушылардың бойында танымдық құзіреттілігін дамыту;
ұлттық құндылықтарды оқушы бойына сіңіру;
оқушыларды жас ерекшелігі мүмкіндіктеріне қарай қоғамдық-мәдени ортаға баулу;
көпмәдениетті, өзге ұлттар мәдениетін құрметтейтін толерантты тұлға тәрбиелеу.
Міндеттері:
Нәтижесінде Қазақстанның даму тарихын бойына жинақтайды, алған білімін дамытуды ары қарай жетілдіреді.
Оқушыларды адамгершілікке, эстетикалық көзқарасының талғамының дұрыс қалыптасуына ықпал етеді.
Халықтың мәдени мұрасына қамқорлықпен қарауға, оны бағалай білуге үйретеді.
Халқымыздың әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлерін қастерлейтін Қазақстанның тарихын құрмет тұтатын азамат тәрбиелейді.
Оқушыларды шығармашылыққа баулу, жоба жұмысын қорғау;
Егеменді еліміздің Елтаңбасынан кең байтақ Отанымыздың өткен тарихы, бай дәстүрі, салт-санасы мен жасампаз рухы толық танылады.
Теориялық білімі терең, білікті, ұлттық игіліктер мен азаматтық құндылықтардың, рухани-мәдени мұралардың сабақтастығын сақтай отырып, ой-өрісін, дүниетанымын кеңейте білетін тәрбиелі, өнегелі азамат тәрбиелеу.
Күтілетін нәтиже:
«On the tenth day after departure from Sara we arrived to city of Sarajuk, where juk means «small». They thus wanted to express that it was a Small Sara. The city is located on the bank of a deep, large river called Ulusy, meaning «great water». A pontoon bridge is thrown across it, the same as in Bagdad. In this city our travel on horses pulling bullock-carts was finished. So we sold them for four dinars per horse and even less that that, considering their weakness and cheapness in this city, who is called ata, which means «father». He treated us in the zavia and blessed us. The cadi of this city met us too, whose name I do not remember now».
Ibn Battuta. «Travel»
Қазіргі Атырау қаласынанм 50 шақырым жерде, Жайық өзенінің оң жағасында, бір кездегі ұлы да атақты Сарайджук (қазіргі аты-Сарайшық) қаласының қираған құландысы жатыр.
Әбілғазы Баһадур-ханның (ХVII ғ.) Сарайшықты негізін Батухан (Билік құрған уақыты 1221-1256 ж.ж.) салған деген тарихи пікірмен келісуге болады. Көптеген көпестер мен саяхатшылардың осынау жолдардың бағыт бағдарлары туралы, тауарлардың сипаты мен бағасы және қатынас тәсілі туралы жазбалары мен хиқаялары бізге дейін жетіп жатыр. Сарайдан Сарайшыққа, одан әрі Үргеншікке дейінгі сауда жолының соқпақтарында құдықтар болды және керуен-сарайлар қызмет етті. ХІІ- ХІVғ.ғ. осы жол Шығысты Батыспен негізгі жалғастырушы болды.
Сарайшыққа салтанатты сәулетті сарайлар, керуен-сарайлар, моншалар, мешіт-медреселер және басқа да ғаламат ғимараттар салынған. Оларды атақты сәулет өнері мектептерінен өткен дарынды шеберлер тұрғызған, қаланың өте тамаша жобаланып салынған түзу де кең көшелері мен алаңдары болған. Қаланың келбетінен шығыстың әсері айрықша байқалады. Керуен саудасынан келетін түсім, әскери олжа, жергілікті халық төлейтін салық және аса мол арзан еңбек күшінің есебінен Сарайшық қаласы тез өсті.
В силу этого в Сарайджуке строились роскошные дворцы, караван-сараи, бани, мечети, медресе и другие великолепные здания. Они возводились талантливыми мастерами из наиболее известных архитектурных школ. Город имел хорошо разработанную планировку с прямыми широкими улицами и площадями. Особенно заметно на облике города восточное влияние. Прибыль от караванной торговли, военная добыча, дань с покоренных народов и большое количество дешевой рабочей силы способствовали быстрому росту Сарайджука. Облегчало быстрое расширение границ города, рост его величия отсутствие крепостных стен. Без них города были под контролем ханской власти и вынуждены были вставать на сторону победителей в борьбе за ханский престол, а победители обеспечивали его безопасность. Сарайджук с момента возникновения оказывается в эпицентре внутриордынских и международных событий-от придворной династийной борьбы представителей Дома Жошы за престол, военных мятежей и политических интриг, роста торгово-экономических и культурных связей и других до распада империй и формирования новых этносов.
В ходе археологических исследований 1996-2000 г.г. были выявлены три этапа жизни города. Ранний этап приходился на первые десятилетия его существования. Сарайджук в то время имел центральную часть из зданий, возведенных в основном из сырцового кирпича. К югу она плавно переходила в окраины, зпролненные юртами и легкими каркасными строениями. Этот участок тянулся вдоль реки. Исследователям известна его ширина-около 300 м. длина, судя по развитию города в последующие десятилетия, была в несколько раз больше.
Во второй период, начиная с 1330-х годов, город под влияянием различных факторов организовался вокруг своей центральной части из кирпичных строений и вытянулся на острове между руслами Жайыка, контролируя все передвижения людей по реке на участке близ города.
Расцвет города пришелся на ХIV в. В ХV-ХVI в.в. топография города вновь изменяется. Его центральная часть постепенно уменьшается в размерах и смещается к юго-востоку, к ответвлению от Жайыка протоки Сорочинка. В последние два столетия река Жайык несколько раз изменяла свое основное русло. Каждый год во время весеннего половодья река отнимала у городища значительные участки с культурными напластованиями.
В настоящее время площадь остатков Сарайджука, не считая прилегающего района с древним некрополем, составляет примерно 600х600 м.
Сарайшықты ғылыми тұрғыдан
зерттеу жұмыстары.
А.Х.Маргулан в 1950 г. снова поднял вопрос о необходимости скорейшего комплексного исследования развалин Сарайджуковского городища в связи с бесперерывным размыванием его культурных напластований рекой Жайык. Тогда же констатировалась, что река Урал подходит уже к центру города. В том же году была организована археологическая экспедиция под руководством А.Х.Маргулана, которая проработала только один полевой сезон и результаты которой, к сожалению, до сих пор поностью не опубликованы. После этого проблема изучения и спасения сохранившейся части Сарайджука, несмотря на отдельные попытки в 60-80 годах, оказалась на долгие годы вне поля зрения.
Осознание исторической значимости Сарайджука, его особой роли в начальный период становления казахской государственности и исключительной важности культурного наследия предков для духовной связи поколений привело к созданию музейно-мемориального комплекса, состоящего из символического пантеона, музея археологии и мечети.
Археологическая экспедиция А.Х.Маргулана.
В ходе стационарных исследований Западно-Казахсатнской экспедиции Института археологии им. А.Х.Маргулана под руководством авторов в 1996-2000 г.г. была вскрыта значительная площадь городища на разных его участках, относящаяся к первому периоду. Выявлены домостроения первых жителей. Видимо, строительство города осуществлялось по единому плану, с учетом традиций возведения кочевнических городов. Обнаруженные дома были сооружены из сырцового кирпича, имели по две-четыре комнаты размерами 4х5 метров. В комнатах вдоль трех стен непременно находилась лежанка-суфа шириной от 1,5 до 2 м., обогреваемая дымоходными горизонтальными каналами, которые были устроены внутри нее. Они шли от очага с тандыром и выводились из комнаты через вертикальный ход, сделанный внутри стены в трубу на крыше. Все стены и суфы были обмазаны слоем глиняной штукатурки и побелены. На одной из суф были найдены остатки войлочного ковра. Полы делались из утрамбованной глины.
В ряде комнат сохранились покрытия из тростниковой циновки. А в стенах над суфами распологались сводчатые ниши, где, видимо, когда-то стояли светильники, дорогая посуда и другие необходимые в быту предметы. Кроме жилых помещений, в домах были и кладовые комнаты, в которых находились ямы для проса и ячменя; в них также были места для хранения слив, яблок, винограда, косточки которых встречены там, как и орешки миндаля, привезенные из далеких стран. Был найден и высохший репчатый лук. Склады отгораживались от отапливаемых жилых помещений стенами, сделанными из деревянного каркаса с сырцовыми кирпичами, вставленными в него в виде елочки. Такая конструкция была декоративной и служила для естественной вентиляции в складском помещении.
Crockery found in the rooms included clay jugs, pots, kumgans and boilers, various in form and made by local craftsmen. It was supplemented with jugs made of kashin (special light ceramic paste, a silicon derivative with sand, kaolin and feldspar as major components), covered with shining turquoise enamel, obviously of local production. Ibis set of utensils was decorated with stone boilers brought from cities at the lower Volga, as well as fragments of cups of very expensive greenish Chinese porcelain celadon, for which the local rich would give big wealth The city had workshops for manufacturing bone products. Various buckles, facing plates for bows, articles of quiver decoration, knife handles, rings for archery, tanning and weaving tools and other items were made by talented craftsmen. Tanners products were good: purses and belts, ichigis (woman s soft leather boots and heeled boots) composed of dozens of leather layers, jackets, water-skins and saddles.
Сарайшықтың тұрғындары өздерінің жоғары деңгейдегі сауаттылығымен ерекшеленеді. Оған қазба кезінде табылған ыдыстардағы, қола бұйымдардағы және қағаздағы әртүрлі мағынадағы жазулар дәлел бола алады. Әсіресе қыш ыдыстағы жазулар жақсы сақталған. Сондай бір үлкен ыдыс-хумның сыртында Шу аңғарынан туып, қашқарда өмір кешкен Жүсіп Баласағұни поэмасынан (ХІ ғасыр):
«Адам көркі-жүз, бұл жүз көркі көз,
Ауыз көркі тіл, бұл тіл көркі сөз,
Тағы көркі кісіге-білім мен өнер,
Жанын құрбан етер білім үшін ер,-деген үзінді жазылған.
Хозяйственная деятельность горожан заключалась также и в разведении великолепных лошадей и выносливых верблюдов, так необходимых на дальных караванных маршрутах. Согласно Ибн Арабшаху, арабскому историку ХV в., караваны из Хорезма проходили совершенно спокойно, «без страха и опаски», до самого Крыма в течение трех месяцев. «Караваны не возили с собой ни продовольствия, ни корма для лошадей и не брали с собой проводника, вследствие многчисленности (тамошних) народов, да обилия безопасности, езды и питья у (живущих там) людей». Жителей Сарайджука характеризовал высокий уровень грамотности. Об этом говорит разнообразие надписей на посуде, на предметах из бронзы, да и просто на бумаге. На керамике они особенно хорошо сохранились. Один из гляняных хумов украшает отрывок из поэмы Юсуфа Баласагунского, уроженца Чуйской долины, жившего в Кашгаре в ХІ веке:
«Красны речи словом,
а мысли-речами.
Красны люди ликом,
А лики-очами!»
Қала өмірінің үшінші кезеңі ХV-ХVІ ғ.ғ. сәйкес келеді. Сарайшықта бұл кезде топографиялық өзгеріс орын алды. Жайық бойында орналасқан тұрғын жерлер қаңырап бос қалды және қаланың батысынан орамдала келіп Жайықтың солтүстік-батыс маңынан ағып шығатын, қазір Сорчинка деп аталатын сағасының бүгіндегі құрғап қалған арнасы бойында, қаланың оңтүстік аумағын түрғындар топтана бастайды. Жайықтық арнасы осы кезде өзгерістер болған тәрізді. Австрияның Москвиядағы елшісі Сигизмунд Герберштейннің 1549 жылы айтуынша, Сарайшықты бұл кездегі ноғайлының бекзадасы Шидак басқарған. Ол картада Сарайшықты Жайық өзенінің сол жағалауына орналастырды.
1558 жылы осы жерлерде болып қайтқан ағылшын көпесі Антоний Дженкинсон осы пікірді растайды. Ол күндері Сарайшық Ноғай ордасының астанасы болды. Ордадағы басым билік маңғыт тайпасының өкілдерінде болды. «Ноғай» этнонимі ХV ғ. аяғында ғана пайда болды. Ноғай Ордасының негізгі территориясы Еділ мен Жайық арасындағы далада жатты. Ноғай Ордасының құрамында жиырма дана астам тайпа мен рулар енді: наймандар, қыпшақтар, алаштар, қаңлылар, алшындар, қоңыраттар, қатағандар, ұйғырлар, ткайлар, маңғыттар және т.б. Бұл негізінен этикалық емес, саяси бірлестік еді.
Третий этап в жизни города приходится на рубеж ХV-ХVІ в.в. В Сарайджуке происходит изменение топографии. Жилые участки, расположенные вдоль Жайыка, пустеют, и население начинает концентрироваться в южном районе города, вдоль ныне сухого русла реки Сорчинки, огибавшей город с запада и вытекающий из Жайыка у его северо-западной окраины. Видимо, вновь произошли природные изменения в сетке русел реки. Посол Австрии в Московии Сигизмунд Герберштейн в 1549 г. писал, что Сарайчиком в то время владел князь Шидак, а на карте поместил город на левом берегу реки Жайык. Там же помещает его и английский купец Антоний Дженкинсон, лично посетивший эти места в 1558 г. В то время Сарайджук стал столицей Ногайской Орды. Господствующим племенем в Орде были мангыты, а этноним «ногайцы» появился только в конце ХV в. Основная территория Ногайской Орды входило свыше двадцати племен и родов: найманы, кыпчаки, алаши, канглы, алчины, коныраты, катаганы, уыгуры, ткаи, мангыты и другие. Это объединение, по сути, было не этническим, а политическим.
The residence of the Moslem clergy of the Nogai Horde was exactly here. The Nogain governors and mursas considered it important to get their daughters married on seids living there. Seids are constituted descendants of the prophet Mohammed and constituted an especially respected clery group. Along with seids, other categories of Islam ministers were residing in Saraijuk: sheikhs, mullahs, hadjis, haphises, sufis, dervishes. This tradition was probably establishes upon the adoption of Islam in the XIII century. The clergy comprehended and interpreted different situations and gave moral advice to statesmen; it was involved in diplomatic negotiations and actively participated in the life of the city and steppe as «people’s teachers». Many of them lie in the earth of Saraijuk. Along with them, Nogain princes as well as murzahs found their last home here. According to indirect data, bodies of famous governors Okas, Shikh-Mamai and other noble people are buried here as well.
And the human memory has retained the beauty of human images in the poetic form:
Saraijuk’s songs
«Are like the goose scream,
Nogain girls are so generous
That theu give honey to those thirsty for water».
Қазіргі уақытты қалашық жер бетінен тым тез жоғалып барады. Бұл процесс Жайық өзенінің арнаысының ауытқуына байланысты болып отыр. Судың асау ағысының мәдени қабаттарын күн сайын және жылдам шайып жатыр. Сондықтан да бұл жобаның міндеті-халықтың тұңғиық тарихи жадынан бүгінгі ұрпаққа нәр болып табылады. Сарайшықтың қазіргі мәдени қабаттары-бақытты, махаббат пен күдестікті, қалалықтардың рахаты мен уайымын, ауыруы мен қайғысын, табан ет, маңдай термен жиналған әрбір жәдігерлік-мейлі олар көркем керамика, т.б. болсын, бәрі де әлі танып үлгермеген сол бір дәуірдің дерегін сыйлайды. Тек қана Каспий атырабы аймағындағы ғана емес, тұтас Шығыс пен Батыс елдерінің геосаяси мүддесінің осы жерде тоғысуы, оның ерекше байланыстырушы ролі, экономикалық, мәдени, саяси қарым-қатынастарды қамтамасыз ету шараларын жүзеге асыру көне Сарайшықтың қираған орнына жақын орналасқан Атырау қаласына ауысты. Ата-бабаларымыздың қажырлы еңбегінің арқасында осынау шұрайлы жерге орныққан мұнайға бай, саудасы абат Атырау қаласына жарқын, әрі ұзақ болашағы бар.
В настоящее время городище быстро исчезает с лица земли. Этот процесс связан с изменением русла реки Жайык. Мощный поток воды стал интенсивно подмывать непосредственно его территорию. Поэтому наша задача состоит в том, чтобы донести до настоящего и будущих поколений частицу глубинной исторической памяти народа. Слои, оставшиеся после жизни Сарайджука,-это книга, которая сохранила в веках счастье, любовь и ненависть, благоденствие горожан и ночи поражений, бед и болезней. Каждый предмет, добытый кропотливым трудом и сохраненный для нас великой природой, будь то художественная керамика, бляхи с мифическими изображениями, украшения, монеты и другие, несет поток информации из того времени, который мы не можем пока полностью расшифровать, отражает огромный духовный мир наших предков. Волею исторрических судеб эстафета Сарайчика и его округи, где сталкивались геополитические интересы не только стран Циркумкаспийской зоны, но и Востока и Запада в целом, его особая связующая роль в обеспечении экономических, культурных, политических связей сейчас перешла к городу Атырау, расположенному близ руин древнего города. У Атырау-мощного нефтяного, торгового города-светлое и долгое будущее, которое было заложено как благосклонностью к этому району Земли, так и плодотворными усилиями предков.
Если не удалось найти и скачать доклад-презентацию, Вы можете заказать его на нашем сайте. Мы постараемся найти нужный Вам материал и отправим по электронной почте. Не стесняйтесь обращаться к нам, если у вас возникли вопросы или пожелания:
Email: Нажмите что бы посмотреть